Дары
Дарылар — дары өсүмдүктөрдөн, жаныбарлардын органдарынан же минерал сырьёдон алынат.
Дарыларды чыгаруу процесси
түзөтүүАзыркы кезде синтез жолу менен алынуучу дарылардын да саны көбөйүүдө. Дарыларды чыгаруу процесси абдан татаал жана көп убакыт талап кылат.
Химиялык лабораториялардан жаңы заттар синтезделип, изилдөө үчүн фармакологиялык лабораторияга жиберилет. Фармаколог адистер дары заттарынын таасирин түрдүү жаныбарларга эксперимент коюп, алардын органдары менен ткандарына кандай таасир берерин, ошондой эле дарынын сиңирилишин, организмде жайгашуусун, андан чыгуу жолдорун толук изилдейт.
Дарыны изилдөөдө
түзөтүүИзилдөөдө жаңы алынган бирикмелердин организмге тийгизүүчү терс таасирлерине, аны менен бирге уулуу касиеттерине өзгөчө көңүл бурушат. Эгерде изилдөөлөрдүн жыйынтыгы талапка ылайык болсо, бул заттар ири адистештирилген дарылоо мекемелерине клиникалык изилдөөлөргө жиберилип, анын жыйынтыгы кайрадан Фармакология комитетине келет да, анда Дарыларды медициналык практикада колдонуу жөнүндө чечим чыгарылат. Жаңы дарыны өндүрүштө чыгаруудан мурда химиктер, фармацевттер анын формаларын, чыгаруу технологиясын, сапатын текшерүү ыкмаларын иштеп чыгышат. Дарыларды изилдөөдө жана аларды практикага колдонууга сунуш кылганда алардын организмге коркунучсуздугуна өзгөчө көңүл бурулат.
Дарынын түрлөрү
түзөтүүАзыркы медицинада кишинин организминин бардык системасына жана түрдүү патологиялык процесстерге таасир этүүчү дарылар бар. Ошого байланыштуу алар бир нече топторго бөлүнөт.Борбордук нерв системасына таасир этүүчү дарыларга наркоз каражаттары, уктатуучу дарылар, ооруну басаңдатуучу дарылар, дененин ысышын төмөндөтүүчү дарылар, психостимуляторлор, талмага каршы дарылар, аналептик каражаттар, психофармакологиялык дарылар, сеп алдыруучу дарылар кирет.
Четки нерв системасына таасир этүүчү дарылардын кээ бири сезгич нервдердин функцияларына таасир кылат. Мисалы, жергиликтүү анестезияда колдонулуучу заттар нервдер менен нерв талчаларынын сезгичтигин басаңдатып, оору сезилбейт.
Вегетатив нерв системасына таасир этүүчү заттар ар кайсы органдардын (жүрөк, бронх, ичеги-карын жана башка) иштешин өзгөртөт.
Жүрөк-кан тамыр системасына таасир этүүчү дарыларга жүрөк гликозиддери, аритмияга каршы дарылар, кан басымын төмөндөтүүчү дарылар, ошондой эле кан тамырды кеңейтүүчү дарылар кирет
.
Дем алуу органдарынын функциясына таасир этүүчү заттарга дем алууну ыкчамдатуучу заттар, жөтөлгө каршы дарылар, какырык чыгаруучу заттар, ошондой эле астмага каршы дарылар кирет.
Ичеги-карын жолдорунун функциясына таасир этүүчү дарыларга табитти жакшыртуучу жана басаңдатуучу каражаттар, ич алдырма дарылар өт айдама дарыларкустуруучу дары фермент препараттары кирет.
Бөйрөктүн бөлүп чыгаруучу функциясына таасир этүүчү дарыларга заара айдама дарылар кирет.
Кан жана кан пайда болуу процессинин бузулууларында кандын уюшун азайтуучу, кандын пайда болуусун ыкчамдатуучу дарылар колдонулат.
Ткандардагы зат алмашууга таасир этүүчү дарылардан гормон (к. Гормондор) жана витамин препараттары (Витаминдер), ошондой эле йод, калий, кальций, магний туздары белгилүү.
Ткандардагы патологиялык процесстерге таасир этүүчү дарыларга сезгенүүгө каршы дарылар, гистаминге каршы дарылар кирет.
Микробдорго жана мителерге каршы дарыларга антисептик каражаттар, антибиотиктер, сульфаниламид дарылары, кургак учук каршы дарылар мите козу карындарга каршы дарылар микробдорго каршы дарылар безгекке каршы дарылар гельминттергв каршы препараттар кирет.
Шишиктерге каршы дарылар шишиктин клеткаларынын өсүшүн басаңдатат,
дарылардын таасири анын өлчөмүнө жараша болот.
Дарыны тура пайдалануу
түзөтүүАр бир дарынын дозаларынын белгилүү дарылык касиети бар. Керек учурда врач дарылардын эң жогорку дозада да берет. Бирок бул өлчөмдөн ашса дары өзүнүн уулуу таасирин тийгизиши мүмкүн. Кишинин организминин дарыларга сезгичтиги жашка жараша да өзгөрүлүп турат. Дарылар чоң кишилерге караганда балдарга аз өлчөмдө берилип, айрымдарын 2 жашка чейинки балдарга берүүгө болбойт. Улгайган (60 жаштан өткөн) кишилер кээ бир Дарыларга сезгич болот. Ошондуктан алар азыраак өлчөмдө берилет. Ар бир дарылар белгилүү мөөнөткө таасир этет. Ошондуктан аны врач сунуш кылган режимде гана ичүү керек. Эгер дарыны рецептте жазылганга жараша колдонбосо, аны менен уулануу мүмкүн.
Дарылардын натыйжасы аны кандай колдонгонго жараша болот. Мисалы, валидол же нитроглицеринди стенокардия кармаганда тилдин астына салбай, жутуп жибергенде анын таасири болбойт, себеби бул дарылар тилдин астынан тез сиңирилет. Дарыларды ичүү маалы да негизги ролду ойнойт. Дарылардын таасири организмдин абалына жараша болот. Кээ бир дарылар боор менен бөйрөк жабыркаганда организмден чыкпай уулуу таасир бериши мүмкүн. Ичкилик ичкенде дарылардын уулуу таасири күчөйт. Бала эмизген аялдар дарыны абайлап колдонушу зарыл, себеби көп дарылар сүт аркылуу теңи балага өтүшү мүмкүн. Сеп алдыруучу дарылардын шофёрлор, учкучтар жана башка иштеген учурда ичүүгө болбойт. Ошондуктан дарылар врачтын гана сунушу боюнча колдонулат. дарылары контролсуз жана туура эмес ичсе жакшы натыйжа бербейт.
Ар кандай өлкөлөрдө продуктунун жактырылышы
түзөтүүАмерика Кошмо Штаттарында жаңы фармацевтикалык препараттар азык-түлүк жана дары-дармек башкармалыгы (FDA) тарабынан коопсуз жана эффективдүү деп жактырылышы керек.[1][2] Бул процесс, адатта, адамдарга сыноолорду улантуу үчүн жетиштүү сандагы доклиникалык маалыматтар менен жаңы дары-дармектерди изилдөө боюнча арыз берүүнү камтыйт.[3][4]
Сауд Арабиясында азык-түлүк жана дары-дармек башкармалыгы (SFDA) өлкөдөгү жашоо илимдери тармагын, анын ичинде фармацевтика, биотехнология, медициналык жабдуулар ж.б.[5][6] жөнгө салат. Компаниялар өз продукцияларын маркетингдик жактыруу үчүн SFDAга каттоо арызын бериши керек.[7][8]
Улуу Британияда дары-дармектер жана медициналык шаймандарды жөнгө салуу агенттиги колдонуу үчүн препараттарды бекитет жана баалайт.[9] Ошондо Англия жана Уэльстеги Улуттук саламаттыкты сактоо жана алдыңкы тажрыйба институту (NICE) Улуттук саламаттыкты сактоо кызматы (NHS) алардын колдонулушуна (төлөөнүн маанисинде) уруксат берер-бербесин жана кандайча уруксат берерин чечет.[10]
Орфандык дарылар
түзөтүүИри дары-дармек жүгүртүүнү жөнгө салган өлкөлөрдө айрым сейрек кездешүүчү ооруларга («орфандык ооруларга») өзгөчө эрежелер колдонулат.[11][12] Мисалы, АКШда Орфандык дары-дармектер жөнүндө мыйзам 200 000ден аз бейтап жабыр тарткан ооруларга, ошондой эле белгилүү бир шарттарда алда канча чоң топторго колдонулат. Себеби, мындай ооруларды изилдөө жана дарыларды өнүктүрүү экономикалык жактан пайдасыз болгондуктан, бул иш менен алектенген компанияларга салык жеңилдиктери, төлөмдөрдөн бошотуу жана дарыны белгилүү убакытка (жети жылга) эксклюзивдүү сатуу укугу берилет, дары патенттик коргоодо болобу же жокпу, мааниге ээ эмес.[13][14]
Кайрымдуулук программалары
түзөтүү2011-жылы корпоративдик кайрымдуулук жардамы боюнча эң чоң 20 салымдын төртөөнүн, ал эми эң чоң 30 салымдын сегизинин дары-дармек компаниялары тарабынан жасалгандыгы белгилүү.
Кайрымдуулук программалары жана дары-дармектерди изилдөө жана өнүктүрүү боюнча фармацевтикалык компаниялар төмөнкүлөрдү камтыйт:
- "Aталык белек Merck", ал түздөн-түз Африкада дары-дармек препараттарын, анын ичинде дары-дармектер камтылган көздөгү шамлоо үчүн жүздөгөн миллиондогон дары-дармектерди берди.
- Pfizerтин арзандатылган / бекер флуконазол жана башка СПИДге каршы дарыларды Түштүк Африкадагы белек.
- GSK Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмуна дүйнө жүзү боюнча лимфатикалык филариатозду жоюу максатында альбендазол таблеткаларын бекер берүүнү убада кылат.
- 2006-жылы Novartis дүйнө жүзү боюнча корпоративдик жарандык демилгелери үчүн 755 миллион АКШ долларын бөлүп берген, андан ары өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдө дары-дармектерге жеткиликтүүлүктү жакшыртууга көңүл буруу менен.
Карама-каршылыктар
түзөтүүФармацевтикалык препараттарга тиешелүү талаш-тартыштар, бейтаптардын өнүгүп жаткан жана али бекитиле элек дары-дармектерге жеткиликтүүлүгүн, баа саясатын жана экологиялык көйгөйлөрдү камтыйт.
Дүйнө жүзүндөгү өкмөттөр клиникалык сыноолорго катышуу критерийлерине жооп бербеген жана башка бардык дарылоо варианттарын түгөткөн бейтаптарга дары-дармектерге жактырылганга чейин жеткиликтүүлүктү берүү боюнча жоболорду киргизди.[15] Бул программалар, көп учурда "Боорукердик пайдалануу", "Кеңейтилген жетүү" же "Бейтаптарды камсыздоо" деген аталыштар менен бириктирилип, кирүү критерийлерин, маалыматтарды чогултууну, илгерилетүүнү жана дары-дармектердин таралышын көзөмөлдөөнү аныктаган өлкөгө жараша ар кандай эрежелер менен жөнгө салынат.
Шилтемелер
түзөтүү- ↑ The U.S. Drug Approval Process: A Primer. www.everycrsreport.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ The FDA's New Drug Approval Process: Development & Premarket Applications. drug-dev.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Clinical Trials: The IND & NDA. www.brainkart.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Stages of Drug Development. pacificbiolabs.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ The Registration Rules of Pharmaceutical, Herbal and Health Product Manufacturers and their Products Guideline. sfda.gov.sa. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ SFDA registration in Saudi Arabia. pharmaknowl.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Authority Activities. sfda.gov.sa. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Saudi Food and Drug Authority Streamlines Import Process for Cosmetic Products. www.halaltimes.com. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Medicines and Healthcare Products Regulatory Agency. clinregs.niaid.nih.gov. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ National Institute for Health and Care Excellence (NICE) guidelines. www.gov.wales. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
- ↑ Regulatory Framework for Drugs for Rare Diseases. www.ncbi.nlm.nih.gov. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Drugs for Rare Diseases: Evolving Trends in Regulatory and Health Technology Assessment Perspectives. www.cda-amc.ca. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Rare and Orphan Diseases. www.ncsl.org. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Orphan Drugs: Understanding the FDA Approval Process. academicentrepreneurship.pubpub.org. Текшерилген күнү 12 -октябрь (тогуздун айы) 2024.
- ↑ Expanded Access & Compassionate Use. www.pfizer.com. Текшерилген күнү 2 -сентябрь (аяк оона) 2024.
Байланыштуу макалалар
түзөтүүКолдонулган адабияттар
түзөтүү- Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы. «Ден соолук» Медициналык энциклопедия. - Ф.:1991, ISBN 5-89750-008-8