Тамак өнөр жайы
Тамак-аш өнөр жайы – татымал, эт, сүт жана балык өнөр жай тармактар комплекси. Бул өнөр жайга татымал-азык өнөр жай, кант, кондитердик, нан жана анын түрлөрү, ошондой эле тамеки, самын, кир жуугуч каражат, парфюмерия – косметика буюмдарын ж. б. өндүрүүчү ишканалар кирет.
Тамак-аш өнөр жайлары толугу менен жергиликтүү айыл чарбага, жаныбарлар жана өсүмдүктөрдөн алынган продукцияга же балык уулоого сыйяктуу тармактардан көз каранды.
Айыл чарбасы – кээ бир өсүмдүктөрдү жана үй жаныбарларын (мал чарбачылыгын) өстүрүү жолу менен тамак-аш, тоют азыктарын, була жана башка керектүү азыктарын өндүрүү процесси. Орточо алганда, адамдар керектеген тамак-аштын 83% жер үстүндөгү айыл чарбасы аркылуу өндүрүлөт.[1] Башка азык-түлүк булактарына аквакультура жана балык уулоо кирет.[1] Дүйнө жүзү боюнча ар бир үч адам айыл чарбасында иштейт[2], бирок ал дүйнөлүк ИДПнын 3% гана түзөт.[3] 2017-жылы орто эсеп менен айыл чарбасы улуттук ИДПнын 4% түзөт.[1] Глобалдык айыл чарба өндүрүшүнө глобалдык парник газдарынын эмиссиясынын 14 - 28% ы туура келет, бул көбүнчө азот жер семирткичтерин жана жерди начар башкаруу сыяктуу айыл чарба тажрыйбаларынан улам келип чыгат, ошондуктан глобалдык жылуулукка эң чоң таасирин тийгизүүчү өндүрүш болуп саналат.[1]
Айыл чарбасы: айыл чарба өсүмдүктөрүн, мал чарбачылыгын, токойчулук жана деңиз азыктарын өстүрүү.
Агрономия – бул тамак-аш, отун, була жана мелиорация үчүн өсүмдүктөрдү өндүрүү жана пайдалануу технологиясы жөнүндөгү илим. Агрономия өсүмдүктөрдүн генетикасы, өсүмдүктөрдүн физиологиясы, метеорология жана топурак таануу тармактарындагы иштерди камтыйт. Бүгүнкү күндө агрономдор өсүмдүк тамак-аш өндүрүү, ден соолукка пайдалуу өсүмдүктөрдү өндүрүү, айыл чарбасынын айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин башкаруу жана өсүмдүктөрдөн энергия алуу сыяктуу көптөгөн маселелер менен алектенишет.
Айыл чарба экономикасы (англ. Agricultural economics) - бул экономиканын бир бөлүгү, айыл чарба секторунун изилдөө жана анын башка экономикалык системалар менен карым катнашын изилдейт. Айыл чарба экономикасы ― экономикалык теориянын бир бөлүгү катары, тамак-аш өндүрүшүн жана анын таркатылышын изилдейт.
Финансылык кызматтар: кредит, камсыздандыруу ж.б.
Тамак-аш өнөр жайына төмөнкү тармактар кирет:
Тамак-аш азыктарын өндүрүшү: агрохимия, айыл чарба курулушу, айыл чарба техникасы жана материалдары, үрөөнчүлүк ж.б.
Тамак-аш азыктарын кайра иштетүү: рынокко жаңы азыктарды даярдоо жана жарым даяр, даяр тамак-аш азыктарын өндүрүү.
Маркетинг: жалпы өнүмдөрдү рынокко чыгаруу /жылдыруу, мисалы: жаңы азыктар, жарнама, маркетинг кампаниялары, таңгактоо, коомчулук менен байланыш ж.б.
Дүң жана азык-түлүк бөлүштүрүү: логистика, транспорт, кампа.
Тамак-аш кызматы (кэйтерингди камтыйт)
Азык-түлүк, дыйкан базарлары, коомдук базарлар жана башка чекене соода
Регламент: тамак-аш азыктарын өндүрүү жана сатуу боюнча жергиликтүү, аймактык, улуттук жана эл аралык эрежелер жана ченемдер, анын ичинде тамак-аштын сапаты, азык-түлүк коопсуздугу, азык-түлүк коопсуздугу, маркетинг/жарнак жана өнөр жай лоббисинин иш-аракеттери кирет.
Билим берүү, адистерди даярдоо: академиялык, консультациялык, кесиптик.
Изилдөө жана өнүктүрүү: тамак-аш илими, тамак-аш микробиологиясы, тамак-аш технологиясы, тамак-аш химиясы жана тамак-аш инженериясы.
Колдонулган адабияттар
түзөтүү- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Mbow, C.; Rosenzweig, C.; Barioni, L. G.; Benton, T.; et al. (2019). "Chapter 5: Food Security" (PDF). IPCC SRCCL 2019.
- ↑ "Labour" (PDF). FAO.org. The Food and Agriculture Organization of the United Nations. Retrieved 15 May 2015.
- ↑ [1] The Food and Agriculture Organization of the United Nations. Retrieved 07.02. 2023.