Флоренский, Павел Александрович
Флоренский, Павел Александрович (1882—1937) — орустун динчил философу, Владимир Соловьев негиз салган философиялык мектептин өкүлү.
Кыскача өмүр баяны түзөтүү
Ал Москва университетинин математика жана философия факультеттеринде, ошондой эле Москвалык Диний Академияда окуган. Адегенде Москвалык диний Академиянын философия тарыхы кафедрасында сабак берет, 1911-жылы дин кызматчысынын наамын алат.
Инженер-электрик болгон, 1917-жылдагы революциядан кийин электрлештирүү боюнча комиссияда жооптуу кызматты ээлеп турган. Математика жана электр боюнча бир катар эмгектерди жазган, живопись жана музыка менен алектенген, полиглот, ойлоп табуучу болгон, бир нече машинаны жараткан. Аны «орустун Леонардо да Винчиси» деп аташкан. 1930-жылдарда камалып, Соловкага сүргүнгө айдалып, ошол жерде каза болот.
Чыгармалары түзөтүү
Негизги философиялык чыгармалары төмөнкүлөр: «Түркүк жана акыйкатты орнотуу» (1913), «Идеализмдин маңызы» (1915).
Өзүнүн «Түркүк жана акыйкатты орнотуу» деген чыгармасында өз ойлорун баяндоону диний тажрыйбанын негизинде жүргүзөт, бул тажрыйба ал үчүн догматтарды таанып-билүүнүн бирден бир мыйзамдуу усулу болуп саналган. Ал акыйкатты сокур интуициянын жардамы аркылуу таанып-билүүгө болбойт, ал рационалдуу интуициянын жардамы аркылуу гана таанылып-билинет деп эсептейт. Ал мындай деп жазат: «Эгерде акыйкат бар болсо — анда ал — реалдуу акыл-эстүүлүк жана акыл-эстүү реалдуулук; ал — бүткөн чексиздик жана чексиздиктин бүткөн жери, же математикалык сөз менен айтсам, чексиз, толук бирбүтүндүк катарында ойлонула турган актуалдуу чексиздик» [Түркүк жана акыйкатты орнотуу. М., 1990. 43-6.]. Чыныгы акыйкат, акыл-эстүү акыйкат асманда гана болушу мүмкүн, ал эми жерде болсо бизде көптөгөн акыйкаттар, «акыйкаттын сыныктары» гана бар.
«Түркүк жана акыйкатты орнотуу» түзөтүү
Бул чыгармасында Флоренский сүйүү проблемасын изилдейт. Флоренский үчүн сүйүү дегенибиз жөнөкөй гана психикалык процесс эмес, ал субьектиден обьектиге өтүүчү субстанциалдык акт болуп саналат жана обьектиде таянычка ээ болуп турат, бул болсо акыры түбү эки жанды окшоштурууга алып келет жана сүйүшкөн жандарды онтологиялык жактан өзгөртөт. Чыныгы сүйүү теңирлик күчтүн катышуусу астында гана болушу мүмкүн, анткени биз Кудайда жана Кудай аркылуу сүйөбүз. Чыныгы сүйүү жаңы реалдуулукту калыптандырат, ал үч абсолюттук баалуулуктан: сүйүүдөн, сулуулуктан жана акыйкаттан турат, булар үч башка башталышты эмес, бир эле нерсени, булардын ар бири ар башкача талдап-карай турган руханий турмушту билдирет. Сүйүү эгоизмден бошонууга мүмкүндүк берет, демек, ким сүйсө ал дүйнөнүн сулуулугун да биле алат.
София проблемасы түзөтүү
Флоренский София проблемасын да карайт. Флоренский үчүн София — ааламдык реалдуулук, бул көп кырдуу түшүнүлө турган «төртүнчү ипостас» болуп саналат. София Кудайдын сүйүү чыгармачылыгы катарында «жалпы макулуктардын» Улуу Тамыры түрүндө көрүнөт.
Ал мындай деп жазат: «Макулуктарга карата алганда София макулуктардын Периште — Сакчысы, дүйнөнүн идеал инсаны» [326-6.]. Ошондуктан, София көктөгү да, жердеги да аспекте алганда чиркөө болуп саналат. «Эгерде София жамы макулук болсо, анда Макулуктун — Адамзаттын жаны жана ыйманы (совесть) көпчүлүгүндө София болуп саналат. Эгерде София жамы Адамзат болсо, анда Адамзаттын — Чиркөөнүн жаны жана ыйманы көпчүлүгүндө София болуп саналат. Эгерде София Чиркөө болсо, анда Чиркөөнүн — Ыйыктардын Чиркөөсүнүн жаны жана ыйманы көпчүлүгүндө София болуп саналат. Эгерде София Ыйыктардын Чиркөөсү болсо Ыйыктар Чиркөөсүнүн — Макулукту соттоочу жана аны экиге жара чабуучу Кудайдын алдында Макулукту Коргоп, ага Арачы болуучу Кудайдын Энеси, «дүйнөнү Тазартуучу — бул да көпчүлүгүндө София болуп саналат» [350-351].
Флоренский Соловьёвдун дүйнөнүн жаратылышынын конкреттүү идеал башталышы жөнүндөгү, идеал бытие жөнүндөгү окуусун өнүктүрөт. Жашоонун идеал бирбүтүндүгү жөнүндөгү түшүнүк көптөгөн диндер тарабынан өнүктүрүлгөн, алар муну символдуу термин дер менен, атап айтканда «жашоону бирбүтүн турушунда сүрөттөө, же башкача айтканда, жашоо идеясы» деген терминдер аркылуу туюнтушат.
Инсан тууралуу түзөтүү
Флоренский инсандын бир бүтүн, топ болуп турганы анын эгоизминде эмес, сүйүүдө — дейт. Ал мындай деп жазат: «Сүйүүсүз, ал эми сүйүү үчүн баарынан мурда Кудайдын сүйүүсү керек, сүйүүсүз инсан психикалык элементтерге жана моменттерге ыдырап бөлүнүп кетет. Кудайдын сүйүүсү — инсандын... данакери. Бүткүл организм, дене жана рухий организм да, бир бүтүн жана келишимдүү куралдан, инсандын органынан кокус колонияга, бирине бири төп келишпеген жана өз ара аракеттенишкен механизмдердин ар кошкондон бир кошконуна айланып кетет. Бир сөз менен айтканда, менин өзүмдөн башканын баары, менде камтылгандар менен менден тышкары тургандардын баарысы эркин болуп чыгат» [173—175].
Ошондуктан, идеалдуу христиандык жашоо дүйнөдөн обочолонуп жашоодо эмес, жашоону жана дүйнөнү оптимисттик түрдө, аны жакшыртуу багытында кабыл алууда турат. Флоренский славяндарды христиан динине киргизген ыйык Кирилл жөнүндө мындайча жазат: «Бул ыйыктын бүткүл өмүрүн Софиянын нуру жарык кылып турган, ал кутулуу амалын чөлдөн издеген жана Египет менен Палестинанын жабыркаган ыйыктарына окшош эмес болучу. Ал эсепсиз байлыкка ээ болуп, падышаларча жашаган, турмуштан аша кечүүнү эмес, бытиени толук кандуу кылып өзгөртүүнү үндөгөн».
Флоренский Платондун идеялары недир бир абстрактуу нерсе эмес. толук жандуу конкреттүү инсандар деп эсептеген,— бирок ал инсан дегенди айрым жеке «Мен-ди» эмес, расаны, улутту, адамзатты түшүнгөн.
Колдонулган адабияттар түзөтүү
Л. В. Блинников.Философтордун кыскача сөздүгү. - Б.: 1997, ISBN 5-900162-16-8 Archived 2021-07-16 at the Wayback Machine