Эмчектеги бала: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary |
No edit summary |
||
6-сап:
[[Файл:Балага клизма.jpg|left|thumb|400px|Балага клизма жасоо: жогоруда — клизмага керек буюмдар жана даярдык көрүү; төмөндө — балага клизма жасоодо аны сол жак кырына жаткырып, бутун бүгүү керек.]]
Аларга: салмагынын азайышы — ал бардык ымыркай балдарда алгачкы 3—4 күндө байкалат. Туура багып, тойгузса салмагы 4—5-күндөн тартып көбөйүп, 1жуманын аягында — 2-жуманын ортосунда алгачкы абалына келет; теринин физиологиялык сезгенүүсү — төрөлгөндөн 1-2-күнү териси, айрыкча кол чеңгели менен бут кетмени кызарып, ал бир нече сааттан 2—3 суткага созулат, андан кийин түлөй баштайт. 5—6 айлыгында баланын салмагы эки эсе, бир жашында үч эсе көбөйүп, 10—11 кгга жетет. Кичине төрөлгөн балдар чоң төрөлгөн балдарга караганда ай сайын көбүрөөк салмак кошот.
== Бою ==
Эмчектеги бала бир жашында бала орто эсеп менен 25 смге өсөт. Алгачкы үч айында ай сайын 3 смге өсүп, кийин өсүү жайлап: 4—6 айлыгында — 2 — 2,5 см; 7—9 айлыгында 2 см жана 10—12 айлыгында ай сайын 1,5 см өсөт. Эмчектеги баланын, өзгөчө ымыркайдын териси өтө назик болгондуктан оңой эле жабыркайт. Баланы жакшы карабаса эти бышып, ириңдүү ыйлаакчалар чыгат.<br />
Line 16 ⟶ 15:
== Кыймылдын өсүшү жана психиканын өнүгүшү ==
Бир айлык кезинде баланы тикесинен көтөргөндө башын кармоого аракеттенет. 2 айында башын жакшы токтотуп, көмкөрөсүнөн жатканда башын, көкүрөгүн көтөрөт. 3 айында көмкөрөсүнөн жаткырса бала чыканагына жана билектерине таянып, денесин көтөрөт, жамбашынан жөлөсө отурат, чалкасынан капталына оодарылат, башын түз кармайт. 4 айында эркин кыймылдайт; алаканына таянып көтөрүлөт, чалкасынан көмкөрөсүнө которулат, буюмдарды чапчып, сылайт жана кармалайт. 5 айында жөлөнүп отурат же колтугунан жөлөсө бир нерсени кармап буттарын бүкпөй түз турат. 6 айында жөлөөсүз эле отурат, көкүрөгүнөн жөлөсө туруп, бут шилтөөгө аракеттенет. 7 айында эмгектейт, өз алдынча отурат, тизесине турат, керебетке жармашат, көкүрөгүнөн жөлөсө бут шилтеп басат, оюнчукту бир колунан экинчи колуна алат. 8 айында өзү отурат, жатат, бир нерсеге таянып ордунан турат, басууга аракеттенет. 9 айында өзү турат, эки колунан кармап жетелесе басат, турса өзү отура алат, тизелеп турат. 10 айында өз алдынча отуруп, турат, стулду түртүп басат, бир колунан жетелетип басууга аракеттенет. 11 —12 айында бир колунан жетелесе жакшы басат, өзү кадам шилтейт, отурат, буюмду жерден эңкейип алат.
[[Файл:Кыймыл өөрчү.jpg|thumb|
Кыймылынын өсүүсү менен катар таанып-билүүсү да өнүгөт жана тили чыгат. Төрөлгөндүн 2-жумасында эле бала ойгонгондон кийин бир нече мин. көзүн ачып жатат, ачка болгонун сезип ыйлайт, бармагын сорот. Эненин эмчеги жакындаганда тыбырчылай башын эмчек жакка буруп, оозун ачат, соруу жана жутуу кыймылдарын аткарат. Бир айында бош койсо буту-колун сереңдетет, башын бурат, жалтырак буюмдарды карайт. Тежемел багылган бир жарым айлык бала жаңы тамакты көнгөн тамагынан айырмалайт. 2 айында кишинин үнү чыкса башын бурат; түрдүү эмоциялык реакциялар пайда болот: чакырса жылмаят, үн салат. 3 айында буюмду көрсөтүп жылдырса ээрчип тиктеп карайт, үн чыккан тарапты боолголоп башын бурат, тааныш буюмдарын билет, аларга кызыгып, кармалоого аракеттенет, каткырып күлөт. 4 айында кыймылды ээрчип карайт, чоочун кишини байкайт, илинип турган оюнчуктарды кармалап ойнойт. 5 айында энесин жакшы таанып, жакындарын билет, өзүн чакырганда сезет, шалдыракты алууга колун түз сунат, көпкө кармап турат. 6 айында оюнчуктар менен ойнойт, аларды чачат, муундарды бөлүп (мисалы, «ма», «ме»), айтууга аракеттенет, кашыктан тамак жей алат, тамакты көргөндө оозун ачып, сугунат. 7 айында күзгүдөн өзүн көрүп талпынат, сөздү түшүнө баштайт, былдырап сүйлөйт, «отур», «тур», «жат», «алакан чап» дегендерди аткара алат, буюмду турган жеринен көзү менен издейт, чакырса колдон колго өтөт, «а-та», «а-па» муундарын кайталайт. 8 айында чоң кишиден үйрөнгөн кыймылдарды суроо боюнча кайталайт, өзүнө жаккан буюмду алууга же табууга абдан аракеттенет; оюнчуктар менен кызыгып ойнойт, аларды көңүл коюп карап, бир-бирине ургулайт жана башкалар 9 айында үйдүн ичинде буюмдарды издейт, айтканды (мисалы, «колуңду бер», «колуңду булга» жана башкалар) аткарат, майда буюмдарды чогултат, идиштин ичиндегилерди чубап чыгарат. 10 айында оңой сөздөрдү айтат, аталган оюнчукту таап берет, тыйганды, жумшаганды түшүнөт, бетин жаап жашынбак ойнойт. 11 —12 айында көп буюмдун атын билет, 10— 12 сөздү («эне», «ата» жана башкалар) айтат, дененин бөлүктөрүн көргөзөт.
Баланын дени сак өсүшү үчүн тазалык жана таза аба эң керектүү шарт болуп эсептелет. Балага ылайыкталган бөлмөдө аба, жарык жетиштүү болуп, керектүү гана мебель коюлат. Күн сайын пол, мебель, терезенин текчелерин чаңдатпай ным чүпүрөк менен сүртүп, шыптагы жана дубалдын боорундагы чаңды жума сайын тазалап туруу керек. Бөлмөнү тазалоо учурунда баланы сыртка сейилдетип жүргөн оң. Кышында бөлмө ар бир 2—3 саатта 10—15 мин. желдетилип, бөлмө температурасы 18°—20°С болгону жакшы (ымыркай бала үчүн 21—22°С). Өтө жылуу бөлмөдө кармалган балдарга суук бат тиет. Баланы багууга керектүү бардык буюмдар — вазелин май жана кебез, упчу, дененин жана суунун температурасын өлчөөчү термометр, клизма үчүн №1 баллончо, жылыткыч, көзгө дары тамчылаткыч, бор кислотасынын 2%түү эритмеси, марганцовканын мала кызыл жаңы эритмеси, йод же бриллиант жашылынын эритмеси керебеттин жанына коюлган кичинекей столдун үстүнө даки менен жабылып турууга тийиш.
Line 25 ⟶ 24:
Э. б-нын ич кийими — жалаяк, арты ачык көйнөк, момозуй кофта (узун туюк жеңдүү) ж.б. 2 айдан баштап жалаякка оробой, туюк шым, 3 айдан баштап кичинекей шым, колго токулган чокой, туюк шым кийгизсе болот. Күн сайын жуулгандыктан 8—12 арты ачык көйнөк жана туюк шым, 4—6 жылуу кофтасы (момозуй же байка) болгону оң. Алаасына койгуч дакиден эки кабаттап же эски шейшептен, салфетка материалдарынан, чыттан 60 х 65 см өлчөмүндө жасалат. 100 х 100 см өлчөмүндө жука чыттан 24, момозуйдан 12 жылуу жалаяк болууга тийиш. 2 топу же 2 жука жоолук, ошондой эле 2 жука жана бир жылуу одеяло болушу зарыл. 3 айдан 1 жашка чейинки балага 5 жука жана 5 жылуу арты ачык көйнөк, 5—6 момозуй кофта, жайкы 5—6 чыт кофта; суукта кийүү үчүн 10—13 жылуу туюк шым; 10—15 жеңил жайкы туюк шым; жылуу жүн костюм; жылуу жүн топу (эки кат); 2 жука топу; кышкы пальто; жайкы пальто; 1 жуп кол кап керек. 8—9 айында бала турууга аракеттене баштайт, ошондуктан кийими кыймылына тоскоол болбогудай болуу керек. Бул мезгилде арты тилик көйнөк алды тилик көйнөк менен алмаштырылат. 11 —12 айлык балага ботинка, кышында кийиз өтүк же кийиз ботинка керек. Кышында баланы жылуу кап төшөктө таза абада уктатса болот.
== Баланы ороо ==
Адегенде столго байка одеялосу, анан клеёнка, жылуу жалаяк, чыт жалаяк, эң акырында алаасына коюлчу үч бурчтуу даки салынат.
[[Файл:Ороо.jpg|thumb|400px|center|Эмчектеги баланы ороо ырааттуулугу (1—8).]] Оболу балага арты ачык жука көйнөк, анан момозуй же трикотаж кофта кийгизилет. Кийимдери бүктөлүп калбасын үчүн жакшылап жазып, алаасын жаап, чыт жана момозуй жалаякка колтуктан ылдый оройт. Баланын колун бош, жылаңбаш койсо да болот. Эгер бөлмөнүн температурасы 19—22 'С болсо андан башка ороонун кереги жок. Ашыкча ороп-чулгоодон денесине ысык чыгышы мүмкүн. == Гигиенасы ==
Жалаягын жана ич кийимдерин таза кармап, кирин өзүнчө башка идишке чогултуу керек. Сийдик болгон жалаякты самындап жууп, кайнатып, кургаган соң эки бетин тең үтүктөө зарыл. Балдардын жалаягын, кийимдерин жууганга синтетикалык жуугуч каражаттарды колдонууга болбойт. Баланы күн сайын киринтип, денесин, колтугун, жука чурайын жакшылап жууп, бышарып кетпес үчүн моюн, кулак, колтук, жука чурай бүктөөлөрүнө акталган өсүмдүк майын сыйпайт. Бети-колун жылуу суу менен жууп, көзүн кебезди кайнатылган сууга же бор кислотасынын эритмесине (1стакан сууга 1 чай кашык) нымдап сүртүү керек. Баланын колун дайыма таза кармап, тырмагын алып туруу зарыл.<br />
Line 31 ⟶ 32:
== Баланы киринтүү ==
Алгачкы 5—7 күндө (киндиги түшкөнгө чейин) баланы жалпы ваннага киринтпей, кайнаган жылуу суу менен денесин самындап сүртүп турат. Киндиги 7 күнгө чейин түшпөсө, киринтүү жөнүндө врач менен кеңешүүгө туура келет. Баланы 6 айга чейин күн сайын, андан кийин күн алыс киринтет. Баланы түнкү уктатар алдында киринткен оң. Киринткенде суунун температурасы 30—35°С, алгачкы үч жумасында жылуураак (36—37°С), бөлмө температурасы 20—24°С болгон жакшы. Сууга өзгөчө жайкысын териге ысык чыкканда марганцовка (терини күйгүзүп албоо үчүн сууга кристаллын салууга болбойт), ит уйгак (череда) кошуу пайдалуу. Ваннадагы суунун температурасын термометр салып өлчөө сунуш кылынат. Баланы жумшак, майлуу, терини дүүлүктүрбөгөн самын («Детский») менен жумасына 2—3 жолу жуунтуу керек. Түктүү сүлгүдөн тигилген жумшак кол кап же ным тарткыч кебез менен жууган жакшы; былпылдак бат кирдейт жана аны тазалоо кыйын. Баланын бетин ваннадагы сууга жуубай, өзүнчө идиштеги сууга жууп, кулакка суу кирип кеткенден этият болуу зарыл. Башын какач калтырбай таза жууш керек, какач жакшы кетсин үчүн киринтерден бир канча саат мурун өсүмдүк майы менен башын майлап коёт, эгер какач кетпесе врач менен кеңешүү зарыл. Кирингенден бала чарчабашы керек. 6 айга чейинки баланы 5 мин., 6 айдан өткөндөн кийин 10 минутадан ашык ваннада кармоого болбойт. Киринткен соң таза суу (ошол эле температурадагы же 1°Сге төмөн) менен жаба куюп чайкап, шейшепке ороп кургатып, балдар бет майы же өсүмдүк майы менен теринин бырышкан жерлерин (колтугун, моюнун, кулак түбүн, чурайын) майлап чыгат. Эгер 2—3 айдан өткөн баланын бышарган жери болбосо, кирингенден кийин майлабаса деле болот. Кышкысын кечинде уктаардын алдында же тамактангандан 2 сааттан кийин киринткен оң.
== Сейилдетүү ==
Баланы бардык эле мезгилде күн сайын таза абада сейилдетүүгө болот (катуу жамгыр, шамал жана башкалар болбосо). Таза абада көп болгон бала жакшы өсөт, аз ооруйт; тамакка табити ачылып, тамак сиңирүүсү, кан айлануусу жакшырат. Эгер бала жайында төрөлсө төрөт үйүнөн чыккан күндөн тартып сейилдетүү сунуш кылынат; кышында төрөлсө 2—3 жумалыгында (абанын температурасы 10°Сден төмөн болбосо) баштаса болот. Адеп сейилдөө 10 мин., андан кийин анын убактысын 5—10 мин. көбөйтүп отуруп, 3 айлыгында күнүнө 4 саатка жеткирилет (кышында). Жайында баланы мүмкүн болушунча күнү бою (күн ысыгыча) сыртта сейилдетүү керек. 2 — 3 айынан баштап суук мезгилде баланы күнүнө ар бир жолу 2 сааттан ашык эмес 2—3 маал сейилдетүү зарыл. Сейилдетүүдө баланы аба ырайына жараша кийинтип, бетин ачык коёт. Сейилдеп жүргөндө баланын колу жана мурду жылуу, бирок тердебегендей болуу керек. Бир аз мурду бүтүп, бирок эти ысыбаса сейилдөөгө алып чыкса болот. Күн чакчайып тийген жерде сейилдетүүгө болбойт. Жайкысын сейилдетүүдө убактысы менен суу ичирип туруу сунуш кылынат.
== Эмчектеги баланын денесин чыңдоо ==
Баланы төрөлгөндөн баштап эле таза абага көндүрүү керек. Таза аба тамакка табитин ачып, денени чыңдайт, ар кандай оорулардан сактайт. Алар тез ысып, тез үшүйт.
]] ▼
Денени чыңдоо бардык эле балдар үчүн, өзгөчө ден соолугу начар балдар үчүн пайдалуу, бирок анын жолдорун тандоодо сөзсүз врач менен кеңешүү керек. Денени чыңдоодо баланын көңүлү ачылып сергүүгө тийиш. Процедура туура жасалбаса бала чыргоолонуп ыйлашы мүмкүн. Эгер бала ооруп калса, салмак кошпосо, процедура баланы өтө тынчсыздантса денени чыңдоону токтотуп, врачка кайрылуу зарыл.
[[Файл:Чыңдоо.jpg|center|thumb|400px|4—5-сүрөт. Кол булчуңдарын чыңдоочу көнүгүүлөр: баланы чалкасынан жаткырып, колун өйдө көтөрүп, ылдый түшүрүү (4-сүрөт) жана көкүрөгүнө эки колун кайчылаштыруу (5-сүрөт). 6-сүрөт. Курсак булчуңдарын өстүрүүчү көнүгүү: баланы чалкасынан жаткырып, эки колунан кармап отурган абалга келтирүү. 7-сүрөт. Кол жана арка булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланын бутунан кармап эки колу менен «бастыруу». 8—9-сүрөт. Баланы эмгектөөгө үйрөтүүчү көнүгүүлөр: баланы көмкөрөсүнөн жаткырып, оюнчукту көрсөтсө ага жетүү үчүн бала аракет жасайт. 10-сүрөт. Ийин курчоосу менен көөдөн булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: бала жердеги оюнчукту алуу үчүн эңкеет. 11-сүрөт. Арка жана кол булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланы көмкөрөсүнөн жаткырып, эки колунан алып артка бир аз чалкалатуу. 12-сүрөт. Көөдөн булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланын бутун бир кол менен кармап, көкүрөгүн экинчи кол менен жөлөп көтөргөндө бала мойнун, көөдөнүн чыңалтып чалкалайт.▼
== Массаж жана гимнастика ==
Массаж жана гимнастика баланын денеси менен психикасынын туура өсүп өнүгүшү үчүн маанилүү факторлордон болуп саналат. Массаж жана гимнастика 1,5—2 айынан баштап жасалат. Гимнастика комплексин жана массаж жасоо ыкмаларын поликлиникада участкалык врач же медициналык сестра үйрөтөт. Кышында жакшы желдетилген, температурасы 20°Сден төмөн болбогон бөлмөдө, жайында абанын температурасы 20—22°Сден төмөн болбосо сыртта (көлөкөдө) жасоого болот. Массаж жана гимнастиканы тамактандыруудан 30 мин. мурда же тамактандыргандан 1 —1,5 сааттан кийин бийиктиги 70 смдей столго одеяло, клеёнка жана жалаяк салып жасоо ыңгайлуу. Ар бир көнүгүү же массаж 2—6 жолу кайталанат. Эмчектеги балага үйдө массаж жасоонун негизги ыкмасы — сылоо жана сүргүлөө. Алар колу-буттун учунан жогору карай жеңил, назик жана жай жүргүзүлөт. Массаж мезгилинде кол жана бут жарым-жартылай бүгүлгөн абалда болот, 3—4 айга чейинкилердин колу-бутун катуу бүгүп, жазуу жарабайт, булчуңдары жана байламталары чоюлуп калышы ыктымал. 1,5—3 айлыгында шартсыз рефлекстерге негизделген көнүгүүлөрдү жасатуу керек: омуртканы сылаганда бала колу-бутун сунат, көмкөрөсүнөн жаткырганда башын көтөрүүгө аракеттенет, таманын кармаласа бутун серпет жана башкалар Баланын кыймылын күчөтүү да пайдалуу (денесин сылоо же аны менен сүйлөшүүдө бала буту-колун тыбырчылатат). 3—6 айында баланын колу-бутун этияттап кыймылдатуу (өзгөчө 3—4 айлыгында) — колу-бутун кайчылаштыруу, булчуңдарын жазуу, далысын көтөрүү жана башкалар зарыл. Бул мезгилде эмгектөөгө көндүрүүчү көнүгүүлөрдү киргизип, ал ачык түстөгү оюнчуктар менен коштолгону дурус. Баланы күнүнө бир канча ирет көмкөрөсүнөн жаткыруу керек.<br />
▲[[Файл:Чыңдоо.jpg|center|thumb|400px|4—5-сүрөт. Кол булчуңдарын чыңдоочу көнүгүүлөр: баланы чалкасынан жаткырып, колун өйдө көтөрүп, ылдый түшүрүү (4-сүрөт) жана көкүрөгүнө эки колун кайчылаштыруу (5-сүрөт). 6-сүрөт. Курсак булчуңдарын өстүрүүчү көнүгүү: баланы чалкасынан жаткырып, эки колунан кармап отурган абалга келтирүү. 7-сүрөт. Кол жана арка булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланын бутунан кармап эки колу менен «бастыруу». 8—9-сүрөт. Баланы эмгектөөгө үйрөтүүчү көнүгүүлөр: баланы көмкөрөсүнөн жаткырып, оюнчукту көрсөтсө ага жетүү үчүн бала аракет жасайт. 10-сүрөт. Ийин курчоосу менен көөдөн булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: бала жердеги оюнчукту алуу үчүн эңкеет. 11-сүрөт. Арка жана кол булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланы көмкөрөсүнөн жаткырып, эки колунан алып артка бир аз чалкалатуу. 12-сүрөт. Көөдөн булчуңдарын чыңдоочу көнүгүү: баланын бутун бир кол менен кармап, көкүрөгүн экинчи кол менен жөлөп көтөргөндө бала мойнун, көөдөнүн чыңалтып чалкалайт.
6 —10 айлык балдардын дене жана кол-бут булчуңдарын чыңдоодо эмгектөөсү чоң мааниге ээ. Бул мезгилде бала чоңдордун көрсөткөнү боюнча айрым көнүгүүлөрдү өзү жасайт. Көнүгүүлөр комплексине чалкасынан көмкөрөсүнө которулуу, колун айландыруу, бүгүү, отуруп-туруу жана башкалар, ошондой эле көнүгүүлөрдү ачык түстөгү жана ар кандай формадагы оюнчуктар менен да жасоого болот. 10—14 айлыгында бутун көтөрүп таякчага жетүү, колунан кармап отуруу, эңкейүү жана түзөлүү, «кирпичке» чыгуу жана андан түшүү сыяктуу көнүгүүлөрдү кошсо болот.
== Эмчектеги баланы тарбиялоо ==
| |||