Туу: нускалардын айырмасы

Туу — асаба, байрак, желек; мамлекеттик аскер бөлүгүнүн жана башкалар символу. [["Манас" эпосу|"Манас" эпосунда]] ар бир аскер бөлүгү, башкача айтканда ондук, жүздүк, миңдиктердин өз өзүнчө желеги болуп, бардыгы бир Т-га бириккен. Ал ар кандай кездемеден жасалып, каскакка (жумуру ичке узун жыгачка) бекитилет. Байыркы Чыгыш, [[Индия|Индия,]] [[Кытай]] жана башкалар өлкөлөрдөн келип чыккан. Кыргыздарда Т. жөнүндө түшүнүк байыртадан эле белгилүү болгон. Т. бийик жерге илинип, аскерлерди чогултуу белгисин билдирген. Орто кылымда аттын куйругун узун шыргыйдын же найзанын учуна бекитип жасаган Т-лар да колдонулган. Т. кыргыздарда да ар кандай шартта түрдүүчө колдонулган. Жоого аттанганда Т. алып жүргөнгө эр жүрөк, ишеничтүү жоокер дайындалган. Салгылашуу учурунда кошунга дем, кубат берүү максаты менен ал Т-ну көрүнө дөңсөө жерге кармап турган: "Ушул турган Кутубий туу түбүндө турарың" ([[Каралаев, Саякбай|Саякбай Каралаев]], 1. 106), "Туу түбүндө көп колдун" ([[Каралаев, Саякбай|Саякбай Каралаев]], 1. 136). Т-нун душмандын колуна түшкөнү, туунун жыгылганы жеңилгенге тете болгон. Ошондуктан, Т. ар дайым ыйык сакталган: "Туу түбүндө турушуп, Туубуз качпай турат деп Кубат кылып урушуп" ([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 140), "Туу жыгылды, кан өлдү, Тутушкандын баарысы Туш-тушка качып жөнөдү" ([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 89). Тынчтык мезгилинде көп эл чогулган жыйын, той-тамашаларда ар бир уруу, эл өз тууларынын айланасында топтолушкан. [["Манас" эпосу|"Манас" эпосунда]] ар бир элдин, этностун өз туусу болгону айтылат, ал муундан муунга өтүп келген. Мисалы,<br />

Бай [[Жакып|Жакыптын]] кызыл туу, <br />

Байкаганга сөзү бу: <br />

Кыргыздын кыйла тобунан <br />

Алыс жерден калган туу, <br />

КөкЭпостон жаңырганар улубир чууаскердик топтун да өз туусу, желеги болгонун жана анын түсү да, өздөрүнө гана таандык экендигин баамдоого болот. "Алты жүз миң аскерибиз, Алты тууга бөлүндүк" ([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 3140).

Өкүрүп келген кишини <br />

Аркы-терки тиккен үй, <br />

Арасынан өткөрүп,<br />

Көкөтөйдүн кызыл туу, <br />

Аш берилгенде да Т.туу көтөрүлгөнү [[Көкөтөйдүн ашы|Көкөтөйдүн ашында]] да айтылат:

Аш берүүчү жерине<br />

Азырданып конгондо,<br />

Көк ала байрак көк тууну<br />

Көтөрүлттү бийиктеп,<br />

Көргөн душман көөнүнө<br />

Көрүнө түшсүн күйүт деп <br />([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 3. 102).<br />

Эл намысына жарап, элдин камын ойлогон эр азамат да тууга теңештирилген. Аны [[Манас баатыр|Манастын]] өзүнө карата айтылган төмөнкү саптардан баамдоого болот: "Бурутка бүткөн туу экен" ([[Каралаев, Саякбай|Саякбай Каралаев]], 1. 137), "Тукумдан бирөө чыгар деп, Сени туу кылып жүргөмүн" ([[Каралаев, Саякбай|Саякбай Каралаев]], 1. 114). Эпостон ошондой эле желек, байрактарды майда уруулар, кичине аскердик бөлүктөр пайдалангандыгы байкалат. Т-ну болсо алар бириккен чоң топтор, ири аскердик бөлүктөр көтөргөн. Аны төмөнкү саптардан баамдайбыз. "Желбиреп желек туу болуп" ([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 79).<br />

Желеги туудан бөлүнбөй,<br />

Жердин жүзү көрүнбөй,<br />

Тозоңу тоодой созулуп,<br />

АсабаЖелек туудан бөлүнбөй,<br />

Жердин жүзү көрүнбөй,<br />
Асаба туудан бөлүнбөй<br />
Асман чаңдан көрүнбөй <br />([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 67).