Малколм Икс: нускалардын айырмасы

'''Малколм Х''' (Малколм Литл; Май 19, 1925 – Феврал 21, 1965) ЕлЭл-Хаж Малик ЕлЭл-Шахбаз, [[Афро-Америкалык Мусулмандар]]дын министри ж-а Нейшн оф Исламдын катчысы.

1964-жылы Нейшн оф Исламдaн чыкты. Ошол эле жылы Меккеге барып ажы болуп, мусулман динине оттуөттү. Ал Муслим Моск ж-а Афро-Америка Биримдик Организациясынын да куруучусу. Малколм, Улуттук Биримдик Аптасынын биринчи кунундокүнүндө [[Вашингтон Хайтс]]та киши колдуу болуп олдуөлдү.

Малколм Литл 1925-жылы [[Омаха]], [[Небраска]]да туулган. Атасы [[Орл Литл]] ачык создуусөздүү,официалдуу емесэмес [[Баптист]] катчысы ж-а [[Маркус Гарви]]нин жактоочусу, Буткул Каралардын ОнугууӨнүгүү Ассосациясынын жергиликтуу лидери болгон. Орлдун 3 бир тууганын ак адамдар олтурупөлтүрүп кетишкен.

Орл Литлдин Луиз Литлден(Малколмдун апасы) мурдагы аялынан 3 баласы бар елеэле(Елла,Мери,Орл). ЕкинчиЭкинчи аялынан 7 балалуу болгон. Малколм 4-сусү елеэле. Балдарынын аттары жашына карап: Вилфред, Хилда, Филберт, Малколм, Региналд, Вонн, Весли. Орл олгондонөлгөндөн бир канча жылдан кийин Луиз башка бироодонбирөөдөн Роберт аттуу бала торогонтөрөгөн.

Луиз Литл [[Гренада]]да туулган. Малколм апасынын ак аялдарга окшоорун айтат. Луиздин [[Шотландия]]лык атасы ак болуп, Малколм ал адам жонундожөнүндө ечэч нерсе билбесин белгилеген. Малколм бир аз ак жуумал тусунтүсүн енесиэнеси ж-а чончоң таятасынан алган. Мурда бул ак жуумал терисин ак адам болуш учунүчүн керек болгон символ катары караса да кийин ал: "ак зордукчунун мендеги ар бир тамчы канын жек коромкөрөм" деп айткан. Малколм уйүй- булодогубүлөдөгү балдардын ак жуумалы болгон учунүчүн атасы аны жакшы короорункөрөөрүн сезчсезчү бирок ошол елеэле себептен апасы аны жаман короорункөрөөрун ойлочойлочу. "Кызыл", Малколмдун такма аттарынын бироосубирөөсү. Бул такма ат анын чачынын кызгылт болушунан келип чыккан. Ал бой жетип осконөскөн сайин чачы да кара тускотүскө айлана баштаган.

Ал озунунөзүнүн Автобиографиясындаавтобиографиясында, [[Ку Клукс Кланс]]тар апасын, ошол кезде Луиздин боюнда Малколм бар эле) ыза, кылганын жазат. Литлдин уй булосуүй-бүлөсү [[Милвауки]],[[Висконсан]](1926) ж-а [[Лансинг]],[[Мичиган]]га кайрадан жайгашат. 1931-жылы [[Орл Литл]] трамвайдын астында калып жан берет. Бийликтегилер бул окуяны кокустук деп чечим чыгарса да Малколм, Орл [[Каралар Биримдиги]] тарабынан олтурулдуөлтүрүлдү деп шектенген. КеебирКээбир негрлеркаралар Орлду Каралар Биримдиги олтурдуөлтүрдү дешет. Бирок милиционерлер Орлдун олордонөлөрдөн мурда аларга тайып жыгылып трамвайдын астында калганын айтканын айтышат.

Луиз Литл куйоосунункүйөөсүнүн олумундонөлүмүндөн копкөп отпойөтпөй ооруп калып, балдары жетимдер уйуноүйүнө жонотулгонжөнөтүлгөн. Луиз Мичигандагы ооруканада аны Малколм ж-а жакындары келип аны алганга чейин 26 жыл жаткан.

Малколм кичинекейинде отоөтө жакшы окуучу болгон бирок 8-класста окууну таштаган. Себеби анын мугалими ага кара болгону учунүчүн адвокат болалбай турганын айткан. Ар кайсы жетимдер уйундоүйүндө калгандан кийин ал Бостон, массачусетке тууганы ЕллаЭлла Литл Колинстин жанына 1941-жылы Февралда барган.

Малколм Бостондо ар кандай иштерде иштейт. Линди Хоп клубунда бут кийим тазалагыч болуп да иштеген. "Малколм Икстин омурөмүр баяны"нда ал Дюк Еллингтон ж-а бир топ [[Афро-Америкалык]] таанымал музыканттардын бут кийимин тазалаганын айтат. Малколм иштен ишке, шаардан шаарга кочупкөчүп жургонжүргөн. Харлемде жургондожүргөндө ал томондогудойтөмөндөгүдөй иштер м-н алек болот: наркотовар, кумар, алдамчылык, уурулук ж-а жалаптарды сатуучулук. Ушундан улам аны тааныгандар "Детроит Кызылы" деп коюшкан.

1943-жылы аскерге чакырылат бирок аскердик психологдор анын нерв жактан аскердикке жарабастыгын айтышат. Ал озуөзү да аскердик кызматын отобооөтөбөө учун ал жердеги офицерлерге озунун чын елеэле "оорулуу" екенинэкенин далилдеш учунүчүн бир канча жалган нерселерди айткан. Ошентип ал аскерге барбай калат.

1945-жылы Малколм [[Бостон]]го кайтып келет. 1946-жылы 12-январда алтын саат уурдаганы учунүчүн кармалат. ЕкиЭки кундонкүндөн кийин курал-жарак которупкөтөрүп журуудонжүрүүдөн айыпталат. 16-Февралда уурулук ж-а башка бироонунбирөөнүн уйуноүйүнө уруксатсыз кируудонкирүүдөн айыпталып, 8 жылдан 10 жылга чейин еркиненэркинен ажырайт.

Массачусетс турмосундотүрмөсүндө динди жек коргонукөргөнү учунүчүн аны "Шайтан" дешкен. Ал жерде Малколм, Жон Елтон Бембри деген адам м-н таанышкандан кийин, озунөзүн-озуөзү жоопко тартып, копкөп китеп окуй баштайт.

1948-жылы Малколмдун бир тууганы Филберт Нейшн оф Ислам жонундожөнүндө катында жазат. Бир тууганы Региналд "Малколм, мындан ары чочконун етинэтин жебе ж-а сигаретчылым чекпе, мен сага ал жерден чыгуунун жолун корсотомкөрсөтөм" дегенге чейин Малколм Нейшн оф Исламдын мучосумүчөсү болууга кызыккан емесэмес. ТурмодогуТүрмөдөгү кийинки жылдарында ал Кара Мусулмандардын лидери [[Элайжа Мухаммед]] м-н кат жазышып турган.

Малколм турмодонтүрмөдөн чыккандан кийин 1952-жылы Чикагодо ЕлайжаЭлайжа Мухаммед м-н жолугат. Нейшн оф Исламдын башка мучолорундоймүчөлөрүндөй елеэле ал да фамилиясын "Х" деп алмаштырат. Ал фамилиясы жонундожөнүндө мындай дейт: "Мусулмандардын "Х"и Африкадагы ататектеринин чыныгы атын корсототкөрсөтөт. Ал емиэми менин "Х"им болсо коккөк коздуукөздүү ак шайтандардын менин аталарыма койгон атынын озгорулушунөзгөрүлүшүн коргозоткөргөзөт."

1953-жылы мартта Малколм коммунист екенинэкенин айтышы м-н ФБР(FBI) ага файл ачат.

1953-жылы июлда Малколм Нейшн оф Исламдын Темпл Намбр Уанынын Детроиттеги жардамчы министри болот. КийинчереекКийинчерээк ал Бостондо Темпл Намбр Илевн, Филадельфияда ж-а Пенсилваняда Темпл Намбр Твелфти курат. Ал [[Харлем]]деги Темпл Намбр Севндин лидери болуп чечилет. Мындан тарта ал тез аранын ичинде таанымал боло баштайт.

Малколм, агымдын ЕлайжаданЭлайжадан кийинки екинчиэкинчи енэң кучтуукүчтүү адамы болгон. Нейшн оф Исламга 1952-жылдан 1963-жылга чейин 25000 ге жакын мучомүчө кошо алган. Ал [[Кассиус Клей]]дин ([[Мухаммед Али]]) да бул кыймылга кошулушуна себепкер болот. Бирок Мухаммед Али да Малколм сыяктуу елеэле Нейшн оф Исламдан чыгып кетет.

== УйҮй-булосубүлөсү ==

1958-жылы ал Бетти Х м-н уйлонотүйлөнөт. Алты кыздары болот: Аттала(1958), Кубила(1960), Иляса(1962), Гамила Лумумба(1964), егиздер Малак ж-а Малика (1965)

1960-жылы сентябрда [[Бириккен Улуттар Уюму]]нун Генералдык Ассемблеясына келген [[Куба]]лык лидер [[Фидел Кастро]] м-н жолугушат. Ал Африкалык лидерлер м-н да корушоткөрүшөт.

== Келишпестиктер ж-а Нейшн оф Исламдан чыгышы ==

1964-жылы 8-мартта Малколм официалдуу турдотүрдө Нейшн оф Исламдан чыкканын билдирет. ТортТөрт кундонкүндөн кийин ал Муслим Моск Инкти курат. Ал Нейшн оф Исламдын козкөз карашына жакын туруу м-н бирге агымдын тушунукторунтүшүнүктөрүн жаныртажаңырта баштаган. 26-мартта, Вашингтондо [[Мартин Лютер Кинг]] м-н жолугушат. Бул жолугушуу болгону бир минутага гана мүнөткө созулуп, екиэки лидердин биринчи ж-а акыркы жолугушууларыжолугушуусу болуп болдукалды.

Кеебир чыныгыКээбир мусулмандар Малколмду чыныгы Исламды уйронуугоүйрөнөөгө ундойтүндөйт. КийинчереекКийинчерээк ал Меккеге ажы зыяратына барат.