Кыргызстан: нускалардын айырмасы

Жалпы калктын 32,8% 14 жашка чейинки балдар түзөт. Эмгекке жарамдуулар калктын 56,1%, ал эми ишке жарамдуулардан улуулар – 8,7% түзөт. Кыргызстан – Чыгыш менен Батышты бириктире турган тогуз жолдун тоомунда – борбордук азия цивилизациясынын кан жолунда жайгашкан. [[Сулайман тоо]], [[Өзгөн архитектуралык комплекси|Өзгөндөгү тарыхый комплекс]], [[Саймалуу таштагыташ]]тагы сүрөттөр, Манастын[[[[Манас]]тын күмбөзү]], [[Таш-Рабат сепили|Таш-Рабат]] тарыхый кербен сарайы, [[Бурана (мунара)|Бурана]] мунарасы кыргыз жеринин байыркы тарыхтан калган кереметтери катары бааланат..<br />

Кыргызстанда деңиз жок. Кыргызстандын аймагынын төрттөн үч бөлүгүн тоолор ээлейт. Бийиктиги 7439 метрди түзгөн [[Жеңиш чокусу|Жеңиш]] чокусу Кыргызстандын эң бийик жери.<br />

Кыргыстандын аймагы эки тоо системасынын айланасында жайгашкан. Аянты боюнча чоң түндүк-чыгыш бөлүгү [[Тянь-Шань, тоо системасы|Тянь-Шанга]] кирет. Түштүк-батыш тарабы [[Алай кырка тоосу|Памир-Алай]] тоолоруна карайт. Кыргызстандын мамлекеттик чек аралары тоо кыркалары аркылуу өтөт.<br />

Чыгышта Тянь-Шандын негизги тоо кыркалары басымдуу тоо кыркасын түзүп, [[Меридиан|Меридиандык тоо кыркасынынкыркасы]]нын районунда жакындашып кетет. Бул жерде Кытай, Казакстан чектешкен жерлерде Жеңиш чокусу (7439) жана Хан-Теңири (6995) көтөрүлөт.<br />

Кыргызстандын түндүк-чыгышында деңиз деңгээлинен 1609 метр бийиктикте суунун көлөмү боюнча дүйнөдө бешинчи орунда жана тереңдиги боюнча жетинчи орунда турган [[Ысык-Көл]] көлү[[көл]]ү жайгашкан. Анын жээктеринде көп сандаган эс алуучу жайлар, [[пансионат|пансионаттар]], [[санатория|санаториялар]], туристтик базалар бар.<br />

Күнгөй Ала-Тоо кыркасы менен Тескей Ала-Тоо кыркаларынын ортосунда Ысык-Көл жайгашкан. [[Соң-Көл]] жана [[Чатыр-Көл]] да чоң көлдөрдүн катарына кирет. Ысык-Көлдөн 50 чакырым чыгыш тарапта Мерцбахер тоолуу, муздуу көлү жайгашкан. Көлдүн үстүндө дайыма муздар калкып жүрөт, жай мезгилинде суунун көлөмү көбөйүп, бирок, суу бат эле буркан-шаркан түшүп жок болуп кеткендиги менен белгилүү.<br />

Кыргызстандын батыш тарабы Батыш Тянь-Шань тоолорунун аймагында жайгашкан. Анын негизги орографикалык элементтери - [[Талас өрөөнү]], [[Талас Ала-Тоо кырка|Талас Ала-Тоо кыркалары]], [[Чаткал тоо кыркаларыкырка]]лары.<br />

Кыргызстандын түштүк-батыш аймагына түндүк, Фергана өрөөнүнүн түндүк, чыгыш, жана түштүк тарабы кирет. Кыргызстандын түштүгүнө [[Түркистан тоо]] кыркаларынын түндүк тарабы, Алай тоо кыркасы, Алай өрөөнү жана Алай тоо кыркасынын түндүк тарабы ([[Эгемендүүлүк чокусу]]) кирет.

Географиялык жактан Кыргызстан эки бөлүккө бөлүнөт. Түндүк жана түштүк. Түндүк менен түштүк бийик тоолуу [[Бишкек-Ош автомагистралы]] менен байланыштырылып турат. Түндүктөн түштүккө кеткен жол [[Төө-Ашуу]] (деңиз деңгээлинен 3800 метр бийиктикте) ашуусу, [[Суусамыр өрөөнү]], Ала-Бел ашуусу (3200 м), Чычкан корук аймагы, [[Токтогул суу сактагычы]], [[Көк-Бел]] (2700) жана Фергана өрөөнү аркылуу өтөт.

[[Бишкек]] шаарындагы райондор: Ленин, Октябрь, Биринчи май, Свердлов.<br />

[[Баткен]] областындагы райондор: Баткен, Кадамжай, Лейлек. Облус карамагындагы шаарлар: Баткен, Кызыл-Кыя, Сүлүктү.<br />

Ысык-Көл[[Жалал-Абад]] областына караштуу райондор: АкАксы, Ала-СууБука, ЖетиБазар-ӨгүзКоргон, ТоңНоокен, ТүпСузак, ЫсыкТогуз-КөлТоро, Токтогул, Чаткал. Облус карамагындагы шаарлар: КараколЖалал-Абад, БалыкчыКара-Көл, Майлы-Суу, Таш-Көмүр.<br />

Ош [[Ысык-Көл]]-областына караштуу райондор: Алай, Араван, КараАк-КулжаСуу, КараЖети-СууӨгүз, НоокатТоң, ӨзгөнТүп, ЧоңЫсык-АлайКөл. Облус карамагындагы шаарлар: Каракол, Балыкчы.<br />

1991-жылдын 31-август айында Кыргызстан эркин мамлекет деп жарыяланган. 1993-жылдын 5-майында Республиканын [[Конституциянын түздөнтүз колдонулуусу|Конституциясы]] кабыл алынган..<br />

Кыргызстан Борбордук Азиянын орто бөлүгүндө, негизинен Теңир-Тоо аймагында жайгашкан. Жер түзүлүшү кеңири тараган кырка тоолордон жана аларды бөлүп турган тоолордун арасындагы өрөөндөрдөн турат. Республика түндүк жана түндүк-чыгышында Казакстан, чыгыш жана түштүк-чыгышында Кытай менен, түштүк жана түштүк-батышында [[Тажикстан]], батышында [[Өзбекстан]] менен чектеш. Батыштан чыгышка карай 900 чакырымга, түндүктөн түштүккө карай 415 чакырымга созулат; чек аранын жалпы узундугу 4508 чакырым, болжол менен түндүк кеңдигинин 39 жана 43 градусунун ортосунда турат.<br />

Республиканын борбору Бишкек шаары. Шаар Кыргыз Ала-Тоо этегинин түндүк тарабында, Чүй өрөөнүнүн борборунда деңиз денгээлинен 700-900 метр бийиктикте жайгашкан. Бишкек Борбордук Азиядагы эң ири шаарлардын бири жана Кыргызстандагы эң чоң шаар, аянты 15,7 миң гектар. Калкынын саны 762,3 миң адам (1999). [[Админстративдик]] - аймактык 4 бирдикке (райондорго) бөлүнгөн. Чеп катары 1825- жылы негизделген. 1878-жылы борбордук уездик шаардын укугун алган 1924-жылы [[Кыргыз Автономия Областы|Кыргыз автономиялуу]] облусунун саясый- админстративдик борбору болгон.1926 - жылдан тартып көрүнүнктүүкөрүнүктүү полководец М.В. Фрунзенин ысмын алып жүргөн, 1991-жылдан тартып ага өзүнүн тарыхый Бишкек деген аты кайтарылган.

"Кыргыз" этнониминин маанисин так жана туура чечмелөө алда кыйын жанаа татаал. [[Советтер Союзу]] таркагандан кийин эгемендүү Кыргызстанда тарыхка болгон чоң кызыкчылыктар жана жаңыча көз караштар пайда боло баштады.

Байыркы кыргыз улутунун келип чыгышына мурунку убакта мынчалык көп маани берилген эмес, алгачкы кыргыз жөнүндө маалымат б. з. ч 569 жылы [[Византия империясындагы кыргыз баатырлары|византия императору]] [[Юстианин II Земарх]] белекке кыргыз кулун алганы тууралу эскерилип жазылат.

Азыркы официалдык версияга таянсак биздин заманга чейинки 201-жылы гегун (мангол тилинде жеке кыркун түрүн билдирет) аты менен кыргыздар жөнүндө көптөгөн кылымдыр мурун эле кытай жазмаларында жазылып келген. "Илимий" байыркы кыргыздырды аныктоо , тапшырмасы менен иштеп жаткан тарыхчылардын ою боюнча кыргыз журту жөнүндө биздин заманга чейинки III кылымда тактап айтканда 22 кылым мурун эскерип келген. Андан бери кыргыз калкы Ала-Тоо областына карай көптөгөн баскычтардан өтүп "[[Энесайлык кыргыздар|Енесай]]" аркылуу ыйык империя доорунан өткөн.

Кыргыздар жөнүндө алгачкы тарых күбөлүгү болуп биздин заманга чейинки 201 жылы [[Сыма ЦяндынЦян]]дын "Тарыхтык жазмалар" (Щи-цзи) эмгегинде мындай кабар бар: "Хундардын падышасы кийинчереек түндүктө хуньүй, күйше, динлин, кыргыз, синьли сыяктуу мамлекеттерди каратты".

2003 жылы Кыргыз Республикасынын президентинин №184 11.07.2002 указы менен кыргыз мамлекетүүлүгүнүн жана дүнүйө коомчулугу кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн 2200-жылдык мааракесин белгиледи. Бул иш-чара [[Бириккен Улуттар Уюуму|Бириккен Улуттар Уюумунун]] жана Юнесконун[[Юнеско]]нун колдоосунун астында өткөн.

Деңиз деңгээлинен орточо бийиктиги 2750 метр, эң бийик жери - 7439 метр (Жеңиш чокусу), эң жапыс жери - 394 метр (республиканын түштүк-чыгыш аймагында). Кыргызстан - тоолуу өлкө. Республикада түстүү жана сейрек учурай турган металлдар, көмүр жана башка кен-байлыктар бар. Климаты континенталдуу. Дарыялары негизинен Сырдарыяга[[Сырдарыя]]га куят, анын башкы булагы - Нарын). [[Ысык-Көл]], Соңкөл, Чатыркөл, [[Сарычелек]] сыяктуу кооз көлдөр бар.

Мамлекет башчысы - бүткүл эл тарабынан беш жылга шайланган [[Президент]].<br />