Википедия

Кыргыз тилинин азыркы абалы: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
22-сап:
Ушул орчундуу нерсени билбеген, же билгиси келбеген айрым кыргыздар эне тилибиз дайым эле азыркыдай адам ыйлагандай абалда болуп келген экен деп ойлошот. Андай болсо бул тилдин эмне кереги бар, тезирээк [[Орус тили|орусча]], [[Англис тили|англисче]] тилдерге өтүп кетиш керек деп эсептешет окшойт. [[Бишкек|Бишкекти]] эле мисалга алалы. Азыр Бишкекте мейли көчөдө болсун, мейли коомдук транспортто болсун, мейли башка коомдук жайларда болсун, [[орус тили]] өкүм сүрүп калды. Бишкектин өңү кыргыз болгону менен тили, айрыкча расмий тили, орусча. Же болбосо, жарымын орусча, жарымын чала-була кыргызча кылып тантыраган бир «атала» тилде сүйлөшөт. Баарынан өкүнүчтүүсү, так ушу «атала» тилде депутаттарыбыз мамлекеттик маанилүү маселелер тууралуу кеп урушат. [[Улуттук 1-телеканал|Улуттук 1-телеканалдан]] баштап, башка каналдарда дагы ушул тил басымдуулук кылат. Бир эки мисал келтирели.<br>
==Бир-эки мисал==
Бир нече жыл мурда КООРТ өзгөрүп, 5-канал болгон учурда бир алып баруучу кыз депутаттардын кайсы уруудан экенине сереп салмакчы болуп жатат. Айтып жатпайбы: «сарбагыш уурусунан мынча, азык уурусунан мынча» - деп. [[Уруу]] менен уурунун айырмасын билбеген неме элдин туура сүйлөшүнө кандай таасир берет? Уруучулдукту мамлекеттик деңгээлде кайра ойготуп жатканын айтпай эле коёлу. 1-каналда балдарыбыз жактырып көргөн «Керемет көч» берүүсү бар. Мурда алып баруучу балдар менен учурашканда «Саламатсыңарбы балдар жана кыздар» - дечү. Азыр кудай жалгап антпей калды дейин десем бул кеп дагы эле айтылып жатат. Бул сүйлөмдү орусчаласак: «Здравствуйте дети и девочки» - болот. Өзүңөр ойлонуп көргүлө. Уул да бала, кыз да бала, «балдар» деген термин өз ичине уландарды да, кыздарды да камтыйт. Демек, «Саламатсыңарбы балдар» - деп гана салам айтуу жетиштүү. Ушул берүүдө мурда орун алып келген бир орчундуу маселеге назар салалычы. Берүүнүн каармандары Акылай, Актан жана эшектин такайы (коделеги) экенин баарыңар билесиңер. Кыргыз баласы өз турмушунда байыртадан козу-улак, кулун-тай, музоо-торпок, бото-тайлак, күчүк менен ойноп келген эмеспи. Кыргыз баласы эч качан эшектин такайы менен ойногон эмес. Эшек биздин турмушка кечөө эле, советтик-партиялык жетекчилер кыргызды аттан ажыратып койгон кезде кирди. Ал эми «Керемет көч» берүүсү, өз аты айтып тургандай, жаш муундарды кыргыздын өткөндөгү керемет көчүнө, керемет жашоосуна сүңгүтүп, аны менен тааныштырышы керек болуп жатпайбы. Эмне үчүн эшектин такайынын ордуна эркелеген бото же кумайык, же учкаяк тай коюлган эмес? Балдарыбызда «кыргыз байыртадан эшек минип, эшек арабага түшүп жүргөн, балдары эшектин такайы менен ойногон» - деген түшүнүк алдыртадан калыптанып жатпайбы? Бирок, адилеттик үчүн белгилей кетсек, жакында, бул берүүдөгү такайдын ордуна күчүк келди. Бирок, анын аты Кумайык болгондун ордуна, Барбос (азыр Борсулдак болуп калды)болуп жүргөнүнө жол болсун.<br>
 
Дагы бир сөз. 2013-жылдын 18-январында "Замана" студиясынын балдар үчүн бөлүгүндө кичине бөбөк менен оюнчук жасаган эжекенин туура эмес айтканына көңүлүңөрдү бургум келет. Эжеке "айлан көчөк" жасадык деп күлкүнү келтирип жатат. Мен тактап, тууралап койгум келет. Булар "айлан көчөк" эмес, "эл кайда көчөт" коңузунун кебетесин жасашты. Ушундайларга "Замана" редакциясы көңүл буруп койбойбу?<br>
Созулма үндүүлөр катышкан сөздөр менен окшош сөздөрдүн айырмасын билбей колдонобуз. Мисалы, кар-каар, эр-ээр, мал-маал, дары-даары, бүлө-бүлөө, тур-туур ж.у.с. Бир нече жыл мурдагы бир берүүдө ошол кездеги чоң манасчы болуп жүргөн устаты менен бирге бир жаш жигит "Манас" темасына кайрылып "Ээр Манас атты отко салды" деп жатпайбы. "Эр" менен "ээр"дин айырмасын билсек, "оттоду" менен "отко салды" качан айтылаарын түшүнсөк.<br> Айтылышы бирдей, бирок бир нече мааниси бар сөздөрдү туура колдонуу да көңүлдун чордонунда болсун (от, өт, ж.б.).<br>▼
 
▲Созулма үндүүлөр катышкан сөздөр менен окшош сөздөрдүн айырмасын билбей колдонобуз. Мисалы, кар-каар, эр-ээр, мал-маал, дары-даары, бүлө-бүлөө, тур-туур ж.у.с. Бир нече жыл мурдагы бир берүүдө ошол кездеги чоң манасчы болуп жүргөн устаты менен бирге бир жаш жигит "Манас" темасына кайрылып "Ээр Манас атты отко салды" деп жатпайбы. "Эр" менен "ээр"дин айырмасын билсек, "оттоду" менен "отко салды" качан айтылаарын түшүнсөк.<br> Айтылышы бирдей, бирок бир нече мааниси бар сөздөрдү туура колдонуу да көңүлдун чордонунда болсун (от, өт, ж.б.).<br>
 
Айтылышы бирдей, бирок бир нече мааниси бар сөздөрдү туура колдонуу да көңүлдун чордонунда болсун (от, өт, ж.б.).<br>
 
==Расмий жазылыштар жана айтылыштар==
Расмий жазылыштар жана айтылыштардын - албетте,мектеп менен ата-энеден кийин, - адамдын кеп маданиятын калыптандырууда ролу чоң. Ошого карабастан, бул маанилүү маселеге али олуттуу көңүл бурбай келе жатабыз.<br>
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Кыргыз_тилинин_азыркы_абалы" булагынан алынды