Социология: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
213-сап:
-ар бир адамдын журум-туруму негизинен анын озуно байланыштуу эмес, социалдык структуралар жана кучтор аркылуу аныкталат.
Ал эми мындай постуллаттар коом тарабынан ой жугуртууго жана ар бир адамдын аракетине болгон кысым жасоону озгочо баса белгилеп, ыктыярдыгынын эркин болушу жана озунчо автономия болуу тушунугун минимумга алып келишет.
 
Интерактивдуу перспектива
 
Мындан мурда баяндалып айтылгандардан айырмаланып, социологияда колдонулуучу дагы бир маанилуу перспектива негизинен, коомдун микроденгээлин-адамдардын бири бири менен оз ара мамилелерин жана коомдун мучосу катары айрым адамдардын коом менен болгон мамилелерин карайт. Интерактивдуу перспектива деп аталган бул перспектива негизинен кундолук жашоо тиричиликте адамдардын бири-бри менен оз ара мамилелеринин мунозуно жана алар оздорунун социалдык карым-катнашына кандай маани бере тургандыгына коп конул бурат. Бул интерактивдуу перспектива коз карашындагы изилдоочулорду микросоциологдор деп аташат, анткени алар ири социалдык структураларды эмес, айрым бр адамдарды же анча чон эмес адамдардын топторун изилдешет. Интерактивдуу перспективанын негиздоочусу Джордж Герберт Мид болуп эсептелет.
Бул перспективанын жактоочулары адамдардын журум трумуна ото жакындан байкоо жургузгондуктон, функционализм мектебинин жана конфликттер теориясынын макросоциологдорунан айырмалнып алар коом тарабынан коюлган чектелуулорго карабастан адамдар кыйла эркин болот деп эсептешет. Башкача айтканда, алар коомдун макросоцилогдор ойлогон даражада басымдуулук кылуучу куч деп эсептешпейт. Интерактивдуу перспективанын жактоочулары адамда ар дайым озунун социалдык дуйносун жаратуу жана озгортуу процесси журуп турат деп эептешет. Аларды адамдын ой жугуртуусу да, жана сезими, ошондой эле алардын журум-туруму бирдей даражада кызыктырат. Алар адамдардын ш-аракеттеринин себептерин, алардын алдына койгон ой максаттарын, ошондой эле алар дуйнону кандайча кабыл ала тургандыгын изилдешет. Биз Интерактивдуу перспективаны университет шаарчасы тууралуу биздин мисалыбызга кайрылып баяндап берели. Бул перспективанын жактоочулары университет шаарчасын кызматташуу же конфликтешуу кз карашунда эмес, студенттер биринчи жолу университет шаарчасына келгенде ал жердеги жашоо тиричиликти кандайча кабыл алышы, алардын шаарчада уйроно турган тажрыбанын мааниси жана университет шаарчасынын шарттарнда социалдык карым-катнаштардын оорчушу кандай журо тургандыгы сыяктуу маселелерге конул бурулат. Интерактивдуу ыкмалардын жактоочулары университет шаарчасынын уюштурулушу жана андагы кызматташуунун мамилелери жонундогу маселелер канчалык кызыктырса, кундолук карым-катыштарды студенттердин, окутуучулардын жана администраторлордун кабыл алуу мунозу да ошончолук кызыктырат.
Интерактивдуу ыкмалардын жактоочулары негизинен адамдарга конул бурушуп, изилдоо ыкмалары боюнча макросоциологдордон айырмаланып турушат. Аларды адамдын ой жугуртуусу жана сезими кызыктыргандыктан алар кобунчо сапаттык ыкмаларды пайдаланышат.
 
Конугуу:
 
Эми силер Интерактивдуу перспективалар менен таанышкан сон, алган билиминерди пайдаланып, томондогу конугуулорду аткаргыла:
-тиш доктуруна баруудан баш тарткан тиши кариес менен ооруган адамдарды изилдоо
-эс алуу, мисалы, туштонуу учурунда тамеки тарткан медсетраларды изилдоо
-ашканада иштеген жумуш учурунда спирт ичимдиктерин ичучу аялдарды изилдоо
-коруусу начар, бирок коз доктуруна баруудан баш тарткан адамдарды изилдоо
-ото толук орто жаштагы адамдарды изилдоо
-аз кыймылдай турган илимий кызматкерлерди изилдоо
Изилдоону жургузуудон мурда силер томондогулорду аныктоого тийишсинер:
1.Маалыматтарды силер кимден аласынар.
2.Силер маалыматтарды кандайча топтойсунар.
3.Маалыматтарды силер кайсы убакта топтойсунар.
4.Силер кандай суроолорду береинер.
5.Изилдоону жргзуудо силерге кандай кыйынчылыктарга дуушар болушунар мумкун.
 
Колдонулма социология
 
Социологиянын негизги милдети биз жашап турган дуйно тууралуу озубуздун билимибизди кенейтуу. Бул эн туура асыл максаттын озу соиологиянын келечегинен умуттондурот.
Америкалыктар кандадыр бир нерсенин баалуулугун анын пайдалуу мумкундугу менен олчоону жакшы корушот. Социологияда кандай пайда бар? Бул суроону негизнен эки турдогу суроого ажыратууга болот. Биринчиден жалпы коом учун социологиянын кандай маании бар? Коомдогу соиологдор коомго туздон-туз кандай пайда келтирет?
 
10. Социология жана коом
 
Коп социологдор универитеттерге жана жогорку окуу жайларында окутуучу болуп иштешет. Социологдордун коомго окутуучулук иш аракеттери аркылуу кылган таасири кыйыр турдо болуп саналат. Студенттер социологиялык перспектива жана социологиялык изилдоолордун жыйынтыктары тууралуу канчалык коп билсе, алар ошонолук билимдуу болушат жана оздору жашаган коомдун проблемаларын натыйжалуу чечууго конугушот.
Социология илими пайдаланылган жерлер:
Колдонулма тармактарда: окмоттук ведомстволордо, коммерциялык эмес уюмдарда, изилдоочу жана менчик мекемелерде, ошондой эле байланыш, реклама иштеринде, техникалык тармактарда колдонулат.
Эгерде биз теориялык жана колдонулма изилдоолордун ортосундагы айырманы карап коро турган болсок, академиялык социологи менен колдонулма социологиянын айырмасын тушуно алабыз. Теориялык изилдоолор-илимдин кызыкчылыгы учун билим алуу максатында гана жургузулуучу изилдоолор.
Колдонулма изилдоолор-булар кундолук практикалык проблемаларды чечуу учун жооп алуу максатында жургузулуучу излдоолор. Ал реалдуу болгон проблемаларды туздон-туз чечуу учун колдонулат.
Теориялык изилдоо конкреттуу предметтерде гана жургузулот. Б.а.алар социологдор тарабынан коюлган илимий изилдоолорго жооп алууга багытталган жана адатта алардын натыйжалары социологдор гана окуй турган журналдарга жарыяланат. Мисалы, соиологиянын ото кенири таралган суроолору томонкулор:
-Эгерде адам топторунун саны кобойо турган болсо, топтун мучолорунун журум-туруму кандайча озгорот? Уч адамдан турган топтогу журум-туруму 25 адамдан турган топтогу адамдардан башкача болот.
-Кочодогу кылмыштуулукту жана мектепти таштап кеткен окуучулардын санын кантип азайтууга болот? Д.б.у.с.
колдонулма социологиялык изилдоолордун классикалык мисалдарына томонкуну келтирууго болот:
Чикаго университетинин социологдору Иллинойс штатындагы банги заттарга каршы курошуу программасынын чегинде жургузулгон илимий изилдоолор бангиликке байланыштуу негизги факторлорду аныктоого мумкундук берген. Алынган маалыматтардын негизинде иштелип чыккан саясаттын натыйжасында 3 жылдан кийин бангичилердин саны кыйла азайган.
Колдонулма изилдоолордун турлору
 
1.Баалоо максатында изилдоо
2.Социалдык эксперимент
3.Саясатка жургузулгон социологиялык изилдоолор
4.Социалдык прогноз
5.Социалдык мониторинг жана баяндап жазуу
 
1.Колдонулма изилдоонун бул туру кыйла кенири таралган изилдоолордун бири-иш жузуно ашкан проектини бир программаны баалоонун таасирин аныктайт. Баалоо максатында изилдоо: программа ийгиликтуу болдубу? Ойлогон ойлор иш жузуно аштыбы? Сыяктуу суроолорго жооп беруу учун жургузулот.
Баалоо максатында изилдоонун эн жакшы мисалы катары мектеп жашындагы озгочо начар уй-булодон чыккан балдардын интеллектуалдык жана маданий жактан оорчушуно таасир этуу максатында телекорсотуу студиясы тарабынан балдарга арналып даярдалган АКШнын популярдуу Сезам кочосу деген телекорсотуу программасын атоого болот. Бул корсотууну жумасына 4 жолу же андан коп коргон балдардын билими чындыгында жогорулагандыгын излдоочулор белгилеген. Ошондой начар уй-булонун балдарына караганда жакшы уй-булонун балдары бул программаны кобуроок коргондугу белгиленген.
Мисал катары, алкоголизди айыктыруунун натыйжалуулугун-медициналык гана эмес, социалдык болуп да эсептелген проблеманы изилдоо болуп эсептелет.
2.Социалдык эксперимент бир программаны иш ашырууга чейин жургузулот.
4.Социалдык прогноз. Табигый илимдерде окуяларды прогноздоо излдоонун негизги максаттарынын бири болуп саналат. Социалдык дуйно канчалык татаал болгондуктан аны изилдей турган ыкмалар да ото так эмес. Ошондуктан айрым бир социалдык корунуштор алдын ала айтылышы мумкун. Мисалы, согуш, революция, ондурушутун томондошу же анча коп эмес социалдык озгоруулор качан болорун же болбосун так айтууга мумкун эмес.
Ушуга карабастан социологиялык изилдоолор практикалык эффект беруучу жонокой окууяларды прогноздоо учун колдонулат. Прогноздоонун кенири таралган мисалы катары шайлоолордун натыйжасын келтирсек болот. Мындан 50 жыл мурун шайлоодун жыйынтыгын прогноздоо мумкун эмес эле. Бугунку куну прогноздоо жакшы иштелип чыкты жана коомдук пикирлерди изилдоочулор бардык шайлоолордо жыйынтыктарын ото так айта алат. Мисалы, мындай анализдер 1988-жылы АКШда президенттик шайлоодо Джордж Буштун женип чыга тургандыгын гана эмес калктын 54% макул, 46% каршы чыга тургандыгын алдын ала айтышкан.
5.Социалдык мониторинг жана баяндап жазуу. Бардык эле колдонулма социологиялык изилдоолор белгилуу бир натыйжаларга ээ болбойт жана айрым бир учурларда гана прогноз бере алышат. Алардын кээ бирлери дуйно кандай болсо, так ошондой так баяндап суроттоп жазышат. Мисалга алсак, кайтыш болуп кеткен Мичиган университетинде иштеген Ангус Кэмпбелл бир нече жылдар бою жалпы улуттун тандалып алынган тобунан алардын сезими, мамилелери жана «жыргалчылык сезими» тууралуу сурап билип турган. Ал АКШда кандай типтеги адамдар озун бактылуу, ал эми кайсылары озун бактысызмын деп сезерин суроттоп жазган. Алынган натыйжалар айрым учурларда тан калтырган. Кэмпбелл орточо эсептегенде уйлонбогондорго, ажырашып кеткендерге же жесирлерге карганда уйлонгондор оздорун канааттандырарлык сезгендигин аныктаган. Ал эми Кэмпбелл, балдары бар уй-булолор, оздорун бактылуу уй-було деп эсептегендигин белгилеген. Чогуу жашагандар оздорунун канааттануу сезимдерин билдирген жана мындай канааттануу сезимдери ири шаарларга караганда айыл жерлеринде жана анча чон эмес шаарчаларда кобуроок болгон. Ошону менен бирге Кэмпбелл озунун бактылуу деп эсептоо адамдардын каражатынын денгээлине аз байланышта экендигин корсоткон.
Эгерде мындай корунушторду белгилуу бир мезгилдин ичинде бирге топтосо, алар социалдык корсоткучтор боло алат, б.а.мезгилдин озгорушу менен улут кандайча озгоргондугун корсотуучу маалымат болуп саналат.
 
Конугуу:
Эми силер жогоруда айтылгандар менен таанышкандан сон, алган билиминердин жардамы менен томондогудой конугуулорду аткаргыла. Тамеки тарткан адамдарды жынысына жана классына карата ажыратууга болот. Социалдык позитивисттер ал айырмачылыктар жашоо тиричилик факторлорунан келип чыгышы жана адамдын озунун тандап алган жашоо жолуна жараша болушу мумкун дешет.
1.Силердин оюнар боюнча томондогулорго таасир этуучу бир нече факторлорду жазгыла:
-тамеки чегуу же чекпоо жонундо аялдын чечими
-тамеки чегуу же чекпоо жонундо эркектин чечими
-тамеки чегуу же чекпоо жонундо ар кандай кызматтарда иштеген адамдардын чечими
2.Жогорудагылардын негизинде силер: «Тамеки чегуунун кесепетинен олконун рагы дартынан олгон адамдар оздору куноолуу, анткени алар тамеки чегууну бардыгынан артык корот деп айтылгандар тууралуу кандайча ойлойсунар?»
3.Тамеки чегуу же чекпоо тууралуу адам озу чечет деген коз караш туура же туура эмес деген аргументтердин тизмесин тузгуло.
4.Тамеки чегуу проблемасы боюнча силердин окмот кандай чараларды коруудо? Эмне учун адамдар тамеки чеге тургандыгы тууралуу окмот изилдоолорду жургуздубу?
5.Тамеки чегууго тыюу салууну окмот озунун кызыкчылыгы учун жургузобу?
6.Окмот тамеки чегуу проблемасы боюнча коомдо озгоруу болот деп ойлойбу?
 
Социологиянын башка тармактарда колдонулушу
 
Буга чейин биз негизинен социологиянын социологиялык изилдоолорду туздон-туз колдонуучу тармактарын карап чыктык. Ал эми социологиялык изилдоолор туздон-туз пайдаланылбаган тармактар ото коп. Социология колдонулуучу башка тармактарга саясат маселелери боюнча консультация беруу, социалдык сын жана клиникалык социология кирет.
 
Саясат маселелери боюнча консультация беруу
 
Мамлекеттик саясатты иштеп чыгууда социологдордун катышуусу саясатка багытталган ири масштабдуу изилдоолор менен чектелбейт. Окмоттук денгээлде чечимдердин кабыл алынышына жооптуу адамдар социалдык маселелер боюнча адистердин пикирин билуу учун туздон-туз социологдорго кайрылса болот.
 
Мисал
Социология илиминин коомдук илимдер тармагында пайдаланышынын ото белгилуу болгон мисалы 1954-жылы АКШнын Жогорку сотунун мектептерге сегрегацияга тыюу салуу тууралуу чечими болду. Билим беруу боюнча Советке каршы чыккан Браундун ишин кароодо сот кобунчо социологиялык жана психикалык маалыматтарга жана сегрегирленген, озунчо бир тен укуктагы мектептерде окуган кара тустогу балдарга тескери таасирин тийгизет деген далилдоолорго таянган. Мына ушундай ото маанилуу ишти сотто кароодо биринчи жолу коомдук илимдер тармагындагы адистердин пикирлерине жана бул тармактардагы изилдоолорго зор маани беришти.
 
 
 
Социалдык сын
 
Социалдык саясат тууралуу оздорунун пикиринин талап кылынышын социологдор кутпоого тийиш. Копчулук социологдор саясаттын иштелип чыгышына чон мааниси бар коомдун жашоо тиричилигинин теориялык анализин жазып жарыялашат. Мындай анализдер «социалдык сын» деп аталат. Ал эми сын жалан эле жетишпеген жактарды корсотпойт. Ошондой эле ал кайсы бир нерсеге анализ берет жана ал тууралуу талкууларды да жургузот. Америка окмотунун жооптуу кызматтагы мучолору социологиялык жагдайды эмгектердин ичинен кобунчо социалдык сын тармагындагы эмгектерди окушат.
Буга мисал катары президент Картердин администрациясынын убагында чон таасир берген Дэниел Беллдин «Капитализмдин маданий карама-каршылыктары» деген китебин айтууга болот. Америкалык капитализм бири-бирине карама-каршы болгон баалуулуктардын эки жыйындысынын-коз карандысыздыкты, токтоолукту, жумушту жана уномдуулукту оз ичине камтыган традициялык баалуулуктардын жана жеке адамдын кызыкчылыгынын бир гана учурдагы сезиминин манилуулугунун белгиленген азыркы мезгилдеги баалууклуктун ортосунда турат. Баалуулуктун биринчи жыйындысы элдин товар жана акча ондурууго туртку беруу, ал эми экинчиси аларды ошол товарларды сатып алууга мажбурлоо учун керек. Биздин экономика учун экоо тен керек, бирок алар бири-бирине карама-каршылыкта турат. Адам озунун кыска убакыт ичиндеги кызыкчылыгына улам барган сайын чон маани берип, ал эми аз ондуруп жана аз уномдоп жаткандыктан, олкодо экономикалык проблема осуудо.
 
Клиникалык социология
 
Кийинки убактарда социологдор оздору изилдоочу предмет копчулук учурларда конкреттуу эмес абстрактуу муноздо болгондугунун себебинен анча ынанышпай «клиникалык социология» деп аталган практикалык жаны тармака кайрылышууда. Адамдын психикалык жана эмиционалдык проблемаларын клиникалык турдо изилдоочу психолог жана адамдын ден соолугун изилдоочу дарыгер сыяктуу социологдордун бул жаны тиби адамдардын социалдык проблемаларын чечуудо аларга туздон-туз жардам беруунун жолдорун иштеп чыгышат. Клиникалык социология ишти жакшыртуу максатында социалдык жагдайларга активдуу турдо кийлигишет. Бардык клиникалык адистер сыяктуу эле социологдор проблемага киришуудон мурда ага кесиптик диагноз берет.
Клиникалык оциологиянын клиенттери жеке адамдар жана уй-було, ошондой эле чон уюмдар да болушу мумкун. Адатта клиникалык социология кандайдыр бр интитуттук же социалдык озгортуулорду киргизуу учун кийлигишпестен, клиенттердин озунун алдына койгон максатына жетишине жардам берет.
Клиникалык социолгиянын мислы катары Кай Эриксондун 1972-жылы Батш Венгрияда суу ташкыны болуп, плотинаны суу жырып Буффало Крик ороонун сел алып кеткенден кийинки коомдун жашоо-тиричилиги тууралуу эмгегин атоого болот. Эриксон ороондо жашаган 5 мин уй-булодогу ар бир адамдын озуно жана социалдык жактан суу ташкындоосунун тийгизген таасирине баа берген. Ал ошол жерде жашагандарды бириктирип турган община колдобогондуктан коп адамдар оор кайгыдан психикалык илдетке чалдыккандыгын аныктаган. Общинанын мына ушундай кайгылуу кыйроосун анализдоонун натыйжасында Эриксон катастрофанын келип чыгышына куноолуу болгон комур компаниясынан келтирилген зыянды компенсациялоо учун жапа чеккендерге 13,5 миллион доллардын болунуп берилишине жардам берген.
Коиникалык социологиянын дагы бир мисалы онор жай ишканаларында чечим кабыл алуу процессине жумушчулардын катышуусу. Америкалык социологдор ассоциациясынын мурунку президенти Уильям Фут Уайт жумушчулардын оздорунун жеке меник онор жай ишканаларындагы жана фирмаларындагы админитрациясы менен профсоюздарынын биргелешкен комитеттерине клиникалык социологдун ролун аткарган (1983). Ал башкарууга байланыштуу чечимдерди кабыл алуу процессине жумушчулардын ан-сезимдуу жана жооптуу катышуу формаларын табууга жардамдашкан. Клиникалык социологиянын колдонулуучу башка тармактары уй-було боюнча консультация беруу жана шаарды пландоо болуп саналат.
 
'''Maksat Jumabaev'''
 
[[Категория:Социология| ]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Социология" булагынан алынды