|
'''Ванадий ''' (лат VahadiumVanadium),– Д.И.Менделеев- V элементтердин мезгилдик системасысистемасынын VВV группатобундагы элементи,химиялык кэлемент; ат. н. 23, ат. м. 50,942.; Жаратылыштатабиятта 2эки изотоптон турат 50V<sup>50</sup>V жана 51V.<sup>51</sup>V 1801-ж.турат, мексикалыкЖер минералогкыртышында А.М.массасы дельбоюнча Рио тарабынан ачылган0,015%. 1869-ж. англ. окумуштуу химик Г.Роско күкүм түрүндөгү В. металлын VCl2 суутек менен калыбына келтирүүдөн алган. “Ванадий” деген ат элемент туздары өтө кооз болгондуктан байыркы скандинавиялык сулуулуктун кудайы Ванадистин урматына коюлган.В. күмүшКүмүш түстүү, жумшак металл, эрүү темп-расыt 1900±25оC25°С, кайноо темп-расыt 3400оC3400°С, тыгызд. 6,11'' г/см3''см<sup>3</sup>. Сууда, минералдыкминерал туздартуздардын, щелочторщелочтордун эритмелеринде, туз к-тасындакислотасында туруктуу. Плавик к-тасындакислотасында, концконцент. азот, жана күкүрт к-таларындакислоталарында, «падыша арагында» жакшы эрийт,. 700оС700°Сде азотазоттун чөйрөсүндө агымы жогорку темп-радаагымында ысытканда В.ванадий нитриди (VN) пайда болот. Жер кыртышында темир менен бирге сейрек кездешет. Бирикмелеринде II2, III3, IV4, V5 валенттүү,. кычкылтекКычкылтек менен В.ванадий оксиддерин VO, V<sub>2</sub>0<sub>3</sub>, V0<sub>2</sub>, V<sub>2</sub>0<sub>5</sub> пайда кылат. Булардын ичинен негизгиси V<sub>2</sub>0<sub>5</sub>. Ал кызыл-саргыч түстөгү кристалл. Диамагнетик жарым өткөргүч. Алар айнек, фарфор, феррованадий жана күкүрт кислотасын алууда колдонулат; Ванадий кислотасынын туздары ванадаттар деп аталатынча Хлор менен бир нече хлориддерди берет, (маанилүүсү VСl3.VCl<sub>3</sub>); Күкүрткүкүрт менен сульфиддер:сульфиддерди (VS, V2S3V<sub>2</sub>S<sub>3</sub>, V2S5V<nowikisub>;2</sub>S<sub>5</sub>), көмүртек менен карбидди VCкарбиддерди пайда кылат. В.Ванадий рудасынынкарбиддери концентратын к-та(VС жана щелочторV<sub>2</sub>С) мененбоз иштетүү,түстөгү В.өтө темиркатуу рудасынзаттар; домнадамонокарбиди эритүү,(VС) В.жогорку оксиддеритемпературада менен(2800°С) галогениддеринб. калыбынаэрүүчү, келтирүүбекем, жанаметалл башкасымал ыкмаларжалтырак менен алынаткристалл. В.Ал бирикмелериавиация –жана ууатом заттар.өнөр жайында колдонулатынча В. негизиненкенташынын металлургиядаконцентратын аспаптыкк-та жана конструкциялыкжегичтер болоттордуменен алуудаиштетүү, ядролукванадийлүү техникадатемир колдонулат.кенташын Кыргызстандадомнада темирэритүү, кениоксиддери менен аралашмасыгалогениддерин Сарыжаздакалыбына кездешет.келтирүү В.жана деңизбашка жаныбарлары: деңизкирписижолдор менен голотурияныналынат. организминдеВанадийдин 10бирикмелери %уу чейин болотзаттар. Ал булнегизинен жаныбарларметаллургияда организминдеаспап гемоглобиндегижана темир,конструкциялык хлорофиллдегиболотторду магнийалууда, маанисиндейядро орундутехникасында ээлейтколдонулат.</nowiki>
==Колдонулган адабияттар==
* [[Химия: Энциклопедиялык“Кыргызстан” окууулуттук куралыэнциклопедиясы]]/: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 20042007. -808 422бет, билл. ISBN 978 9967-14-021055 -64
|
