Википедия

Жумгал району: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
No edit summary
Бот: автоматизированный импорт статей *** существующий текст перезаписан ***
1-сап:
'''Жумгал району''' - Нарын облусунда. 1932-жылы уюшулган. Түндүгүнөн Чүй облусу, түштүгүнөн Тогуз-Торо (Жалал-Абад облусу), Ак-Талаа, Нарын, батышынан Токтогул (Жалал-Абад), чыгышынан Кочкор райондору менен чектешет. Чүй өрөөнүнөн Кыргыз Ала-Тоосу бөлүп турат. Аянты 5221 км<sup>2</sup>, батыштан чыгышка 100-120 кмге, түндүктөн түштүккө 70-80 кмге созулат. Калкы 40,8 миң (2009). Борбору Чаек кыштагы. Район толугу менен Ички Теңир-Тоодо жайгашкан. Жери тоолуу, деңиз деңгээлинен 2000 мден жогору жатат. Түндүгүнөн Жумгал кырка тоосу, түштүгүнөн Молдо-Тоо, чыгышынан Сандык тоосу, батышынан Суусамыр кырка тоосу чектейт. Аймагынын эң бийик жери 4185 м, Миң-Куш чокусу. Молдо-Тоонун Көкөмерен капчыгайына жана Миң-Куш өрөөнүнө караган Түндүк капталдары жазы, батышы тик жана аскалуу. Райондун аймагы кең байлыктарга бай. Кара-Кече, Кабак, Миң-Куш, Көк-Мойнок, Кара-Суу күрөң көмүр, курулуш материал кендери, минералдуу суу булактары жана башка бар.
{{Infobox Settlement
==Климаты==
|name =Жумгал
Климаты континенттик. Кышы суукжанаузак; январдын орточо температурасы -15... -16°С, жайы ысык (өрөөндө 30-32°С). Жылдык жаан-чачыны тоолорунда 250-500 мм, өрөөнүндө 350-370 мм.
|settlement_type =район <!--Шаар болсо, эч нерсе жазбаш керек-->
==Табияты==
|official_name =Жумгал району
Ири суулары: Көкөмерен, Жумгал, Суусамыр, Каракол жана башка, көлдөрү: Соңкөл, Ак-Көл, Сары-Көл, Баш-Кууганды, Сандык жана башка Райондун аймагында ачык куба, коңур, тоо шалбаалуу талаа субальп, тоо шалбаалуу каралжын, тоо токойлуу, тоо чымчала чым көңдүү альп топурактары таралган. Ачык куба күрөң топурак өрөөндүн таманын ээлеп, негизги жер фондусун түзөт. Өсүмдүктөрү тоолуу рельефинежанаклиматтык шарттарынын бийиктикке жараша өзгөрүшүнө байланыштуу ар түрдүү. Өрөөндүн таманында жана тоо этектеринде чөл жана жарым чөл өсүмдүктөрү таралган. Жалпысынан эфемерлер, эфемероиддер басымдуу. Алар бетеге, ак кылкан, эрмен, кой тикен, төө таман, чий, кокуй тикен, чекенди жана башка. Өрөөндүн 2000 м бийиктикте жаткан түзөң жерлери менен тоо этектерин чөл жана жарым чөл зоналары ээлейт; мындагы боз топуракта чий, шыбак, эрмен, суу жээктеринде шалбаа өсүмдүктөрү өсөт. Өрөөндөрдү курчаган тоолордун капталдарына субальп, альп (3300 м) шалбаалары мүнөздүү; алар негизинен жайытка пайдаланылат. Кабак тоосунун тескей беттеринде карагай, бадалдуу токой, Суусамыр, Батыш Караколдун төмөнкү агымдарын бойлой тал, терек, чычырканак жана башка өсөт. Жеринин басымдуу бөлүгү таштуу, жылаңач дөңсөөлүү аймакты түзөт. Дыйканчылыкка ыңгайлуу жери деңиз деңгээлинен 1400-2300 м бийиктикте жайгашкан.
|other_name =
==Калкы==
|native_name =
Калкынын негизин кыргыздар түзөт; ошондой эле орус, татар, украин, өзбек, уйгур, тажик, дуңган жана башка улуттар да жашайт. Орточо жыштыгы 1 км<sup>2</sup> жерге 8 киши. Райондо 10 айыл өкмөтү, 26 кыштак, Миң-Куш шаарчасы бар. Райондо төрөлүү коэффициенти 23,9%они, өлүм-житим 8,8%они түзөт.
|nickname =
==Айыл чарбасы==
|motto =
Райондун чарбасы негизинен айыл чарба багытында. Дан эгиндери, тоют, картөшкө, жашылча, бир аз жер жемиш (бакча) өсүмдүктөрү өстүрүлөт. Колхоз-совхоздор 1990-95-жылы толук бойдон реформа болгон. Райондо бардыгы 6564 чарбалык субъект (анын ичинен үй-бүлөлүк фермер чарбалары), 134 ирилешкен дыйкан чарбасы, ортолук менчикте иштөөчү 11 үрөн чарбасы (техсервис жайы), жеке менчик негизиндеги 24 чакан мал чарба ишканалары иштеген. Булардан сырткары МиңКуш шаарчасында, Чаек, Чоң-Арал кыштагында 3087 өздүк чарба бар. Райондо 110,1 миң кой, эчки, 21,5 миң уй, 617 топоз, 18,6 миң жылкы, 31,1 миң үй кушу бар. 2006-жылы райондун чарбалары 9,1 миң т эт (тирүүлөй салмагы), 21,1 миң т сүт, 363 т жүн, 1,5 млн даана жумуртка өндүргөн. Ушул эле жылы айыл. чарбага жарактуу жери 383,6 миң га, чабынды 2653 га, жайыт 361,0 миң га болгон. Дан эгиндери (9580 га), картөшкө (112 га), жашылча (27 га) айдалган. Дыйканчылыктан 2006-жылы 7,7 миң т дан, 10,6 миң т картөшкө, 2,4 миң т жашылча, 113 т мөмө-жемиш жыйналган. Өнөр жай. ишканаларынан Миң-Куш шаарчасында «Оргтехника» АК, нан заводу, Миң-Куш көмүр кенин казган «Ак-Улак» МАК, Кара-Кече көмүр кенин казган «Ак-Жол» АК, «Шарбон» ЖАК, «Демилге+ЛДТ» ЖЧК, «Беш-Сары» ПКФ, Чаек эт комбинаты («Жумгал» АК), Айыл чарба техникаларын ремонттоочу чакан ишкана, тегирмендер, колбаса жана консерва чыгаруучу, жашылча-жемиш кургатуучу, макарон (кесме) жасоочу жана өсүмдүк майын сыгуучу цехтер, ошондой эле минералдык суу куючу «Чабыт» биргелешкен ишканасы жана башка иштейт. Алар 2006-жылы 37,1 млн сомдук (облустун 5,5%) өнөр жай продукциясын чыгарышкан.
|image_skyline =
==Транспорт тармагы==
|imagesize =
Райондун аймагы аркылуу Кочкор Чаек Миң-Куш, Тунук Суусамыр Арал автомобиль жолдору өтөт. Чаек Бишкек, Чаек Нарын каттамдары иштейт. Райондун автомобиль транспорту менен 2006-жылы 106,1 миң т жүк ташылса, жүргүнчү ташуунун жүгүртүлүшү 20,4 млн жүргүнчү-километрди түзгөн. Калкка көрсөтүлгөн акы төлөнүүчү тейлөөлөрдүн көлөмү 42,1 млн сомго жеткен.
|image_caption =
xxxx
|image_flag =
==Маданияты==
|flag_size =
Райондо жалпы билим берүүчү 27 мектеп (анын ичинен 23 орто, бир негизги, 3 башталгыч) бар. Бир катар мектептерде англис тилин окутуу боюнча топтор, компьютер кабинеттери, математика жана башка сабактар боюнча лицей, гимназиялык класстар түзүлгөн. Балдардын спорт мектеби жана «Жалын» эс алуу лагери иштейт. Райондо кесиптик-техникалык окуу жайы, кесиптик лицей, музыкалык мектеп, 6 бала бакча, 11 клуб, 22 китепкана, маданият үйү жана кинотеатр бар. Жумгал элдик театры, райондук билим берүү бөлүмүнүн алдында «Таттыбүбү» ыр-бий ансамбли, «Жумгал инсандары» көркөм-этнография, тарых музейи, райондун ичинде болуп жаткан күндөлүк жаңылыктарды, экономикалык жана социалдык маданий турмушту реформа кылуу абалын элге жеткирүү максатында «Жумгал-Ата» телекөрсөтүүсү уюштурулган. Райондун калкын 195 орундуу борбордук, 95 орундуу 2 айылдык оорукана, шаардык оорукана, 4 айылдык-врачтык амбулатория жана 10 үй-бүлөлүк врачтар тобу, 8 ФАП жана санитария-эпидемиологиялык станция, 2 дарыкана тейлейт. Аларда 75 дарыгер, 387 медициналык орто билимдүү адис эмгектенет. Райондук «Демилге» гезити кыргыз тилинде чыгат.
|image_seal =
[[Категория:География]]
|seal_size =
[[Категория:Нарын облусу]]
|image_shield =
==Колдонулган адабияттар==
|shield_size =
* [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 3-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2011. 784 бет, илл. ISBN 978 9967-14-074 -5
|image_blank_emblem =
|blank_emblem_size =
|image_map = Kyrgyzstan Jumgal Raion.png
|mapsize = 300px
|map_caption =
|image_map1 =
|mapsize1 = 150px
|map_caption1 =
|pushpin_map =
|pushpin_label_position =
|subdivision_type = [[Дүйнөдөгү өлкөлөр|Өлкө]]
|subdivision_name = [[Кыргызстан]]
|subdivision_type1 = [[Кыргызстандагы облустары|Облус]]
|subdivision_name1 = [[Нарын облусу|Нарын]]
|subdivision_type2 =
|subdivision_name2 =
|seat_type =
|seat = [[Чаек]]
|government_type =
|leader_title =
|leader_name =
|leader_title1 = <!-- for places with, say, both a mayor and a city manager -->
|leader_name1 =
|established_title =
|established_date =
|area_magnitude =
|unit_pref =Imperial<!--Enter: Imperial, if Imperial (metric) is desired-->
|area_footnotes =
|area_total_km2 =
|area_land_km2 =
|area_water_km2 =
|area_total_sq_mi =
|area_land_sq_mi =
|area_water_sq_mi =
|area_water_percent =
|area_urban_km2 =
|area_urban_sq_mi =
|area_metro_km2 =
|area_metro_sq_mi =
|population_as_of =
|population_footnotes =
|population_note =
|population_total =
|population_density_km2 =
|population_density_sq_mi =
|population_metro =
|population_density_metro_km2 =
|population_density_metro_sq_mi =
|population_urban =
|population_density_urban_km2 =
|population_density_urban_mi2 =
|timezone = GMT +5
|utc_offset = +5
|timezone_DST =
|utc_offset_DST =
|latd=|latm=|lats=|latNS=
|longd=|longm=|longs= |longEW=
|elevation_footnotes = <!--for references: use <ref> </ref> tags-->
|elevation_m =
|elevation_ft =
|postal_code_type = <!-- enter ZIP code, Postcode, Post code, Postal code... -->
|postal_code =
|area_code =
|website =
|footnotes =
}}
 
'''Жумгал району''' орто [[Кыргызстан]]дын [[Нарын облусу]]ндагы [[Кыргызстандагы райондору|район]]. Борбору [[Чаек]]. <ref>[http://enrin.grida.no/htmls/kyrghiz/soe2/english/map/map3.htm Enrin.grida.no]</ref>.
 
 
== Маалымат каяктан алган ==
{{reflist}}
 
 
{{Кыргызстандын райондору}}
{{Kyrgyzstan-geo-stub}}
 
[[Category:Кыргызстандын райондору]]
[[Category:Нарын облусу]]
Жумгал району Нарын облусунун Кочкор, Ак - талаа райондору менен, Түштүк батышынан Жалал - абад облусунун Казарман району, батышынан Жалал - абад облусунун Токтогул району, Түндүк тарабы болсо Чүй облусу жана Чүй облусунун Жайыл райондору менен чектешип турат. Түндүк чыгыш тарабынан келген Бишкек - Жумгал жолу Кочкор району аркылуу өтөт. Кочкор районунан өтүп Кызарттын бели аркылуу ашканда Жумгал өрөөнү башталат.
Жумгал районунун Чыгыш тарабынан киргендеги биринчи айыл Доскулу айылы (Жумгал завхоз эски аты), Доскулу айылынан өтүп сол тарапта Кызарт айылы, оң тарапта (Сандык тоо тарабында) Лама айылы, Лама айылын улантып Чоң - дөбө жана Таш - дөбө айылдары уланат. Доскулу аркылуу уланган Бишкек - Жумгал жолунда Кызарттан соң Куйручук айылы келет. Ошол эле жолдо Түгөл - сай айылы орун алган. Куйручук айылы аркылуу Түндүк тарапка баруу менен Чоң - дөбө айылына жетет, Түгөл - сай айылы аркылуу Түндүк тарапка кеткен жол менен Таш - дөбө айылына жетүүгө болот. Бишкек - Жумгал жолу менен түз жол улантуу менен Түгөл - сай айылынан кийин Эмкин айылы орун алган, айыл жолдон болжол менен 5 км узактыкта жолдун түштүк тарабында калат. Андан кийинки айыл болсо Кашка - кыя атту кичинекей ашуудан өткөн соң Каракече көмүр кенинин кайрылышында орун алган Дыйкан айылы жолубуздан чыгат. Дыйкан айылынан соң Жумгал районунун борборуна эң жакын жайгашкан Байзак баатырдын айылы Байзак айылы орун алган.Байзак айылынан өткөнүбүздө Жумгал районунун борбору Чаек кыштагына жетебиз.
Чаек кыштагында Райондук оорукана, Маданият үйү, Мидин Алыбаев атындагы орто мектеп, Таттыбүбү Турсунбаева атындагы орто мектеп, жана башка бир канча мектеп, базар, Шортон муз аянтчасы сыяктуу бир катар көрүнүктүү жерлери бар.
Чаек кыштагынан өткөн соң Жугал районунун Батыш тарабынын айылдары уланат, биринчи эле Айыл Кызыл - жылдыз айылы, бул айылдан белгилүү акы Калык Акиевдин чыкканы белгилүү бизге. Андан нары жүрүп отуруп дагы көптөгөн айылдар орун алат, буларды дагы кийинчерээк маалыматын тактап жазабыз деген оюбуз бар. Рахмат
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Жумгал_району" булагынан алынды