Тибет: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м Робот: Автоматизированная замена текста (-"Манас" энциклопедиясы/ +"Манас" энциклопедиясы/)
Бот: автоматизированный импорт статей *** существующий текст перезаписан ***
1-сап:
'''Тибет''', Тибет автономиялуу району (кытайча Сицзян) Кытайдын түштүк-батышында, Тибет тайпак тоосунун чегинде. Дүйнөдө деңиз деңгээлинен эн бийик жайгашкан аймак. Аянты 1200 миң км2. Калкы 3,0 млн (2010). Административдик борбору – Лхаса Тибет автономиялуу району 7 округга [анын ичинде бирөө шаар (Лхаса) жана 600 жөнөкөй] бөлүнөт. Тибет мамлекети 7-кылымда пайда болгон. 13–14-кылымдарда монголдорго көз каранды болуп турган. 17- кылымда будда (ламаист) мамлекетинин башчысы гелук далай-лама – өлкө башчысы болгон. 18-кылымдан Кытайдын курамына кирип (Цин маньчжурия династиясына кошулган), бирок далай-ламанын бийлиги сакталган. 1951-ж. КЭР менен Тибет бийлигинин ортосунда тынчтык келишими түзүлгөн. Ошентип Тибет автономиялуу району 1965-ж. түзүлгөн. ======
Тибет — [["Манас" эпосу|"Манас" эпосундагы]] [[топоним]]. Кыргыздарга чектеш, карым-катнашы бар элдин жери катары бир катар эпизоддордо эскерилет. Мисалы, [[Манас баатыр|Манас]] туулганда берилген тойдо:<br />
Калкынын негизин тибеттиктер (92,8%) түзөт. Ошондой эле ханцылар (кытайлар) да жашайт. Эмгекке жарамдуу калктын көпчүлүгү а. ч-нда жана экономикасынын мамлекеттик эмес секторунда эмгектенет. Кустардык өндүрүшү, мал чарбачылыгы жана салттуу тибет медицинасы өнүккөн. Сыртка тери, жүндөн токулган буюмдар чыгарылат. Тибеттин климатына ылайыкташкан сейрек кездешүүчү дары өсүмдүктөрү тибет медицинасынын өнүгүшүнө түрткү болуп келет. Бул тармак райондун экономикасынын өнүгүшүнө да чоң салым кошууда. Брахмапутра дарыясынын өрөөнүндө жана тоо капталдарында айыл-чарба өсүмдүктөрү айдалат. Таш көмүр, нефть, калий, сейрек кездеигүүчү жер элементтерининин (дээрлик иштетилбейт) кени бар. Инфраструктурасы начар бойдон калууда.
 
[[Категория: География]]
Бир чети Тибет чөл болсун, <br />
Күн чыгыш жагы кытайдын <br />
Камбылдын Кунар бел болсун, <br />
Чакырарым тоюма<br />
Шондон берки эл болсун <br />
([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 1. 76), — дейт [[Жакып|Жакып.]] Эпостун башка окуяларында Тебит деп да айтылат:<br />
Тебиттин аркы тушунда, <br />
Тырп чыкпай калган ошондо. <br />
Кылыптыр кытай өкүмдү, <br />
Кыйрынан азып бай Жакып. <br />
Кылмышы жоктон өкүндү, <br />
Кыстоосун көрүп калмактын <br />
Кыйналып [[Жакып]] өкүрдү. <br />
Азган менен тозгондон, <br />
Ата-энеден бозгондон, <br />
Ар кайсысын бир жактан <br />
Айдап келип кошкондон <br />
Жетимиш болду түтүнү, <br />
Жетип барып арыз айтып, <br />
Жер алууга күтүндү ([[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)|Сагымбай Орозбаков]], 2. 50).
[["Манас" эпосу|"Манас" эпосунда]] келтирилген поэтикалык саптар чындыкка бир топ жакын. Кыргыз тарыхынын түпкү башатын изилдеген окумуштуулардын кай бирөөлөрүнүн кыргыздар Т-ке чейин тарап кеткен деген божомолдору бар. Жогоруда эпостон келтирилген мисалдарда Т. кытай менен байланыштуу. Бул тарыхый чындык, акыркы мисалда айтылгандай [[Жакып]] ар кайсыны чогултуп 70 түтүн кылган экен. "[[Манас баатыр|Манастын]] " бул саптары Б. Солтоноевдин берген маалыматы менен бышыкталып тургансыйт. Ал өзүнүн "Кызыл кыргыз тарыхында" мындай жазганы бар: "...1916-ж. Кытайга барган соодагер Кашкарлыктын айтуусунда Тибетте эң азында 30— 40 миң түтүн кыргыз бар. Тили бузулбаган, таза, араб сөздү катыштырбаган, дини калмакча, мусулманча бата кылбастан өзүнчө бата кылат" (Б. Солтоноев, Казак-кыргыз тарыхы". Кол жазмалар фондусу, 1057-инв., 179-б.).<br />
Буряттын белгилүү окумуштуусу Г. Цыблковдун 1900—1902-ж. жашыруун изилдеп келгенден кийинки жазган "Буддист поломник у святых Тибета" деген китебинде ошол жердеги үйлөрдүн чатырын сүрөттөгөндө кыргыздардыкына окшош деген сүйлөмү бар.
Орустун улуу сүрөтчүсү Н. Рерихтин саякатында Кара-Корум тоо массивинен ылдый түшүп, (Индиядан Кытайга) келгенде биринчи чек арада 1925-ж. кыргыздарды көргөн. Андан кийинки биринчи эле айыл да кыргыздыкы болуп чыккан.<br />
 
==Колдонулган адабияттар==
* [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]: 6-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2014. 816 бет, илл. ISBN 978 9967-14-117 -9
*[["Манас" энциклопедиясы]]/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Бишкек: Кыргыз энциклопедиясынын Башкы редакциясы, - 1995. 1-т. - 440 б. ISBN -5-89750-013-4
[[Категория: "Манас" эпосу]]
[[Категория: География]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Тибет" булагынан алынды