Ош уезди: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
No edit summary
53-сап:
* [[Алай]] (көчмөн)
* [[Ак-Буура]]
* [[Булакбаши]]
* [[Гүлчө]] (көчмөн)
* [[Кашкар-Кыштак, Кара-Суу району|Кашкар-Кыштак]]
* [[Капчыгай]] (көчмөн)
* [[Куршаб, Өзгөн районунун айылы|Куршаб]]
* [[Куршап]]
* [[Манак]]
* [[Ноокат]]
* [[Ош]]
* [[Турук]].
 
== [[Ош шаары]]нын [[символ[[у ==
[[Файл:Gerb of Osh 1908.png|thumb|170px|right|Ош шаарынын герби 1908 жыл]]
Герб города Ош был высочайше утвержден 22 октября 1908 года<ref name="rsiss">на Геральдических щитах. Золотые пчелы. [http://rsiss.narod.ru/map_blazon.html ''На сайте «Российские соотечественники Иссык-Куля»''].</ref> —
{{Цитата|«В червленом щите серебряная вершина горы, сопровождаемая сверху золотым полумесяцем рогами вверх. В нижней оконечности щита две золотые воловьи головы с червлеными глазами. В вольной части щита герб [[Ферганская область (Российская империя)|Ферганской области]]. Щит украшен серебряною башенною короною о трёх зубцах и окружён двумя виноградными лозами, соединёнными Александровской лентою».}}
Силуэт горы [[Сулайман-Тоо]] занимает центральное место и в современном гербе [[Ош (Киргизия)|Ош]]аОша. Над силуэтом горы изображено золотое солнце с исходящими от него лучами, вся композиция окружена синим кыргызским орнаментом с надписью «ОШ» в нижней части<ref name="heraldicum">Гербы Кыргызстана. г. Ош [http://www.heraldicum.ru/kyrgyz/towns/osh.htm ''На сайте Геральдикум''].</ref>.
 
== [[Калк]] ==
[[1896]] жылы уездде 105 032 адам жашаган. [[Калк]]тын көп бөлүгүн [[өзбектер]] жана [[кыргыздар]] түзгөн. Шаар эки бөлүктөн түзүлгөн: [[орус]] жана тузем, азиялык. [[Орус]] бөлүгү Ак-Буура дарыясынын суусунун агымынан бир нече жогору жайгашкан (болжол менен, азыркы облустук мамлекеттик администрациясынын, православ чиркөөсүнүн, [[Сатылганов Токтогул|Токтогул]] атындагы [[парк]]тын жана эс алуу Үйү районунун жогоруда).
 
[[Ош шаары]]нын калкы [[1910]] жылы статистикалык маалыматтар боюнча. [[Калк]] 44 204 адамды (23 170 [[эркек]], 21 034 [[аял]]дардынаялдардын) түзөт: [[өзбектерөзбек]]тер – 38 646, [[кыргыздар]] – 2 031, [[уйгурлар]] – 500, [[каракалпактар]] – 1 606, [[дунгандар]] – 126, [[татарлар]] – 45, [[кара-кыргыздар]] – 8, [[тажиктер]] – 198, [[перстер]] – 5, [[индустар]] – 3, [[цыгандар]] – 12, [[армяндар]] – 20, [[афгандар]] – 5, [[еврейлер]] – 33, башка улуттагылар – 51. Үй кожолүк – 6 254 (100 орус бөлүгүндө, 6 154 тузем бөлүгүндө). Православ чиркөөсү – Михаило-Архангельский. [[Мечит]] – 154, [[мазар]]лар – 7, башталгыч окуу жайы эки жыныстагы балдар үчүн, [[мектеп]]тер [[уул балдар]] учун – 20, [[кыздар]] учун – 12, [[медресе]] – 5, [[ишкана]]лар – 8, шаардык [[оорукана]] 15 керебет, жергиликтүү [[аскер]]дик [[оорукана]], 10-[[Түркстан]] батальонге караштуу [[аскер]]дик чогулуш.
 
== [[Экономика]] ==
Дыйканчылык уезддын түндүк-батыш бөлүгүндө гана өнүккон болчу. Негизги айдоо өсүмдүктөрү күздүк жана жаздык [[буудай]], [[арпа]], [[таруу]], [[дурра]], [[күрүч]] жана [[пахта]] болуп эсептелген. [[Тери]], [[жыгач]], [[металметалл]] жана өзгөчө [[айыл чарба продукциясы]]н продукциясын кайра иштетүү боюнча майда кустардык [[ишкана]]лардын жана [[Дүкөн (кол өнөрчүлүк)|кол өнөрчүлүк устаканаларын]] саны өстү (тузем типтеги май бышып чыгаруучу аспаптар гана 850). Бирок, [[өндүрүш]] жана кол эмгек мүнөзү дээрлик өзгөргөн эмес жана [[өнөр жай]] [[ишкана]]ларынын (негизинен майда) жалданма жумушчулор саны көптөгөн жылдар бою өзгөргөн эмес. [[1908]] жылы Ошто 441 [[өнөр жай]] [[ишкана]]сы иштеген жумушчулар саны - 616 болгон.
 
Ошто [[энергетика]] туудуруу башталган. [[1913]] жылы жаңы шаар районунда Яккалик [[Арык 1|арыгында]] кичик ГЭС курулган, анда "Френсис" тибиндеги (240 ат.к.) [[Радиустук - октук гидротурбина|гидротурбина]] жана туруктуу токтун [[Гидрогенератор|генератору]] (55 кВт) орнотулган. Электр энергиясы [[тегирмен]]ге келген жана орус байларын үйүн жарык кылган. [[1914]]-[[1916]] жылдары фирма "Шимонек" жана [[инженер]] Лебедов тарабынан Ак-Буура дарыясыда изилдөө өткөрүлгөн жана кубаттуулугу 4500 ат.к. экинчи ГЭСтин долбоору түзүлдү. Экинчи ГЭС Эски шаарда курулган жана эски шаар байларын үйлөрүнө жана [[дүкөн]]дөрүнө жарык берген.
 
Орус [[офицер]]и [[Корженевский Николай Леопольдович|Корженевский Н.Л.]] өзүнүн жана өз тааныштарын батирлерин чагылдыруу үчүн курулуш каражаттарынан кичик динамо-машина жасады, көчөлөрдүн чагылдыруу үчүн ошондо иштетилген газолильдүү ([[селен]]) фонарларды жакшыртуу боюнча жана физикалык тажрыйба менен иш жүргүзүп келген. [[1902]] жылы ал өзүнүн [[аскер]] командачылыгынын колдоосу менен Ош менен [[Жалал-Абад облусу|Жалал-Абадты]]ты эки тараптуу байланышы[[байланыш]]ы учун эки гелиотелеграф станциялары иштеп чыккан жана орноткон. [[Жалал-Абад курорту|Жалал-Абад минералдык булактарда]] көп [[аскер]] дарыланган, ошондуктан Ош уезд шаары менен ишенимдүү байланыш абдан зарыл болгон.
 
[[1914]] жылы [[Ош шаары]]нда пивзавод, 2 вальцовкалоочу [[тегирмен]], 2 ичек-тазалоочу, 2 [[булгаары]], 2 [[пахта]] тазалоочүү заводдор иштеген. "Зингер"дин бир бөлүмчөсү өзүнүн агенттери аркылүү Ош уезди жашоочулары жана шаардыктардын арасында [[Тигүү машинасы|тигүү машиналарын]] саткан. Ошто [[жүн]] жана башка [[Мал чарбачылык|мал чарбачылыгынын]] чийкисин сатып алуулар боюнча Г.В. Дюршмидт [[Немистер|немис]] [[фирма]]сы, "Стукен жана Ко" [[фирма]]сы, [[Кыргызстан]]дын [[туштуктүштүк]] [[токой]]лорүнон [[жаңгак]] чийки затынын даярдоо жана чет өлкөгө ташып чыгууну француз [[компания]]ларынан бири жүргүздү. [[Жибек]] түрүү өндүрүшү сырьё базасы [[Италия|итальян]] жана француз [[Капитализм|капиталисттардын]] колунда болгон ("Бауэр" фирмасы, "Ага-ини Коломбини" ж.б.). Бир катар [[россия]]лык [[фирма]]лар "Чоң Ярослав мануфактурасы", "Ага-ини Шлоссберг" жана башкалар Ошто [[пахта]]ныпахтаны сатып алууну [[Монополисттик (жекебасар) иш-аракет|монополизация]] кылды, анын алгачкы кайра иштеп чыгууну жана [[Россия]]нын текстиль фабрикаларына алып чыгуу үчүн. Ош [[Аскердик медицина|госпиталы биринчи аскердик-дарылоо мекемеси]] болуп калган. Жергиликтүү калк үчүн тузем [[оорукана]]сы иштеген, андан кийин бардык калк учун кызмат кылган шаардык [[оорукана]]сы курулган. Санитардык-профилактикалык көп жумуш, [[чечек]] жана пес менен күрөш жүргүзүлдү. [[Ветеринария кызматы]], [[метеорологиялык станция]] уюштурулган.
 
[[Кинотеатр]] Апостоловго А.К. таандык болгон. Шаарды электрификация жана телефонизациясын Дряхлов Т.Г., "Пильзен пивосу" чыгарган пивзаводдун ээси Монета А.Ю., Ак-Буурадагы [[тегирмен]]дин ээси Сукоркина С.М., куруучу жана ичек-тазалоочу жайдын ээси Шустов. И.Д. жана башкалар баштаган. [[Өнөр жай]] кустардык мүнөзгө ээ болгон. [[Кыргыздар]]дын негизги иши [[көчмөн]] [[Мал чарбачылык|мал чарбачылыгы]] болуп келген.
 
== Ош уезди [[соода]]сысоодасы ==
Өлкөдө эн ири болгон [[Ош шаары]]нын [[базар]]ында кылымдын башында 1300 [[соода туйуну]]түйүнү болгон эле. Соода фирмалары[[фирма]]лары жана соода-[[өнөр жай]] [[ишкана]]лары иштеген: Ошто соода иштери менен Давыдов, Епифанов, Прядко алектенишкен, бакалея[[бакал]]ея Д.Л. Филатов жана Н.Я. Пугасов, килемдер - [[Мадазимов Рахмонберди|Р.М. Мадазимов]], А. Рахматуллаев, А. Вахабов, Х. Ходжиев, мануфактура Д. Шукин, А. Вадьяев, Ш.Х. Абрасум, чийки зат, [[мал чарбачарбачылык]] – М. Салибаев, С. Абдрасулов (ӨзР БМА. -Ф. И.19. Оп.1. Д.2504. Л.13-27 Д.17054. Л.2-3; ООГАПД. -Ф.50. Оп.1. Д.41. Л.4; Д.71. Л.7,7 обр.). Биринчи [[мейманкана]]ны Таранин П.М. ачты. ХХ [[кылым]]дын башында орус ишкери Д.И. Павлов "[[Москва]]" [[мейманкана]]сын курду жана анга дагы уч [[ресторан]]гаресторанга ээлик кылды.
 
=== [[Ош уезди]] элге [[билим берүү]] тармагы ===
130-сап:
== Ош уезди башчылары ==
Орус падышасы убагында Ош уездин башкарган:
* [[1876]]-[[1888]] жылдары - [[Капитан]] Ионов Михаил Ефремович кийинчалик орус армиясын [[генерал-майор]]умайору болгон (ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 115-а. Л.25).
* [[1889]]-[[1892]] жылдары – [[Подполковник]] А.Н. Дейбнер (ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 34. Л.1; Д.113. Л.7,10).
* [[1893]]-[[1895]] жылдары - [[Подполковник]] Громбчевский Бронислав Людвигович кийинчалик орус армиясын [[генерал-майор]]умайору болгон (ӨзР БМА. -Ф. И. 19. Оп. 1. Д.24150. Л.1-2; Д.13587. Л.34-35; ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 71. Л.3; Д.112. Л.21).
* [[1895]]-март [[1906]] жылдары - [[Полковник]] В.Н. Зайцев (ЦГА РУз. -Ф. И. 19. Оп. 1. Д. 25044.Л.13, 27; ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 33. Л.5,17; Д.42. Л.1)
* март [[1906]]-[[1915]] жылдары - [[Полковник]] А.А. Алексеев (ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 4. Л. 7)
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Ош_уезди" булагынан алынды