Википедия

Ош уезди: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
No edit summary
28-сап:
 
== [[Тарых]]ы ==
[[Файл:Alexei Fedchenko.jpg|thumb|right|80px|Федченко]]
[[Файл:Васил_Федор_Ошанин.jpg|thumb|right|80px|Ошанин]]
[[Файл:Мушкетов И В.jpg|thumb|right|80px|Мушкетов]]
[[Файл:Северцов_Николай_Алексеевич.jpg|thumb|right|80px|Северцов]]
[[Файл:Grum-Grjimailo_GE.jpg|thumb|right|80px|Грумм-Гржимайло]]
[[Файл:kostenkolf.jpg|thumb|right|80px|Костенко]]
[[Кокон хандыгы]] [[Орусия империясы]]га кошулуудон кийин [[Фергана облусу]] түзүлдү жана [[1876]] жылы анын курамына кирген Ош уезди негизделген. Ош уезди борбору [[Ош шаары]] менен [[Фергана облусу]] курамында [[Түркстан генерал-губернаторлугу|Түркстан генерал-губернаторунун]] 6 февраль [[1876]] жылдагы буйругу менен түзүлгөн. Ош уезди, борбору [[Ош шаары]] менен 25 253 чакырым калкы 59 760 адам, алардын ичинен [[Ош шаары]]нда [[1881]] ж. болгону 3 950 адам 1049 түтүн жашаган, [[1912]] жылы болсо 45 миңден жогору, ошондой эле болжол менен 900 орус. Ош уезди жана [[Ош шаары]]нда калктын саны өсүшү [[Фергана облусу]]нун [[администрация]]сынын маалыматы боюнча жакшы байкалат, [[1897]] жылы Ош уездинде 161 640 киши, анын ичинде [[Ош шаары]]нда 34 157 адам жашаган. 1 январь [[1910]] жылы Ош уездинде 193 382 адам жашаган. Ош уездине 6 [[болуштук]] жана 50 [[Аксакалдар бийлиги|аксакалдык]] болгон.
 
Line 76 ⟶ 82:
== [[Экономика]] ==
[[Дыйканчылык]] уезддын түндүк-батыш бөлүгүндө гана өнүккон болчу. Негизги айдоо өсүмдүктөрү күздүк жана жаздык [[буудай]], [[арпа]], [[таруу]], дурра, күрүч жана [[Пахтачылык|пахта]] болуп эсептелген. [[Тери]], [[жыгач]], металл жана өзгөчө [[айыл чарба]] продукциясын кайра иштетүү боюнча майда кустардык [[ишкана]]лардын жана [[Дүкөн (кол өнөрчүлүк)|кол өнөрчүлүк устаканаларын]] саны өстү (тузем типтеги май бышып чыгаруучу аспаптар гана 850). Бирок, өндүрүш жана кол эмгек мүнөзү дээрлик өзгөргөн эмес жана [[өнөр жай]] [[ишкана]]ларынын (негизинен майда) жалданма жумушчулор саны көптөгөн жылдар бою өзгөргөн эмес. [[1908]] жылы Ошто 441 [[өнөр жай]] [[ишкана]]сы иштеген жумушчулар саны - 616 болгон.
[[Файл:Korzhenevskiy N L.jpg|thumb|right|100px|Николай Корженевский]]
 
Ошто энергетика туудуруу башталган. [[1913]] жылы жаңы шаар районунда Яккалик [[Арык 1|арыгында]] кичик ГЭС курулган, анда "Френсис" тибиндеги (240 ат.к.) [[Радиустук - октук гидротурбина|гидротурбина]] жана туруктуу токтун [[Гидрогенератор|генератору]] (55 кВт) орнотулган. Электр энергиясы [[тегирмен]]ге келген жана орус байларын үйүн жарык кылган. [[1914]]-[[1916]] жылдары фирма "Шимонек" жана инженер Лебедов тарабынан [[Ак-Буура, өзөн|Ак-Буура дарыясында]] изилдөө өткөрүлгөн жана кубаттуулугу 4500 ат.к. экинчи ГЭСтин долбоору түзүлдү. Экинчи ГЭС Эски шаарда курулган жана эски шаар байларын үйлөрүнө жана [[дүкөн]]дөрүнө жарык берген.
 
Line 95 ⟶ 101:
=== Ош уезддын [[маданият]]ы жана искусствосу ===
[[1914]]-жылы [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] жетекчилиги астында [[Ош шаары]]нын [[Орус-тузем мектептери|орус-тузем мектеби]] мугалими [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] менен бирге [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театралдык кружок]] негизделген.<ref name=autogenerated1>[http://www.knews.kg/culture/39275_osh_stareyshiy_teatr_respubliki_otmetil_svoe_95-letie/ <small>Ош старейший театр республики отметил своё 95-летие</small>]</ref>.
[[Файл:Ош өзбек театры.jpg|thumb|right|200px|''Театр имараты - Ош шаары Ленин көчөсу, 326 уй'']]
 
[[1918]]-жылы [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] жетекчилиги астында Ош уездинын башка агартуу ишмерлери жана мугалимдери Бекназар Назаров, Иброхим Мусабоев, Журахон Зайнобиддинов, Назирхан Камолов, А. Саидов, А. Эшонхонов, Абдукодир Исхоков, Исроилжон Исмоилов, Жалил Собитовтор менен бирге [[Түркстан]] фронти Реввоенсоветине караштуу [[концерт]] бригадасын базасында [[Кыргызстан]]дын түштүгүндө биринчи жолу жергиликтүү мусулман элдерден түзүлгөн өз демилгеси менен иштөөчү [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|театралдык кружок]] негизделген.
[[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|Театр]] труппасынын көркөм жетекчиси [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] [[Кыргызстан]]дын түштүгүндөгү театралдык кыймылдын биринчи негиздөөчүсү жана уюштуруучусу болгон<ref>[https://archive.is/ZiH72 <small>Они стояли у истоков</small>]</ref>. [[1919]]-жылы кружок [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|драма труппасы]] болуп калыптанды. Бул [[Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры|драма труппасы]] [[Кыргызстан]] түштүгүндө театралдык көркөм өнөрун өнүктүрүүго гана эмес жана кесиптик музыкалык көркөм өнөрун өнүктүрүүго дагы кызмат кылды. Анткени труппанын репертуаринда спектакль коюдан тышкары, көптөгөн [[концерт]]тик программалар коюлду, ошондой эле спектаклдерди коштоогон элдик обондор үчүн музыкалык иштеп чыгуу жүргүзүлгөндүктан музыкант-профессионалдардын калыптанышы жолундо өзгөчө этабы болду.
Line 116 ⟶ 122:
 
=== [[Басмачылык]] менен [[күрөш]] ===
[[Файл:Madamin-bek.jpg|thumb|300px|right|Мадаминбек жана Михаил Фрунзе мусулман армияны кароо учурунда]]
[[1918]] жылдын июнь айында [[большевиктер]] [[партия]]лык уюмдун жетекчилиги [[Аношин Александр Григорьевич|Аношин А.Г.]] [[Султанов, Балтакожо|Султанов Б.С.]] астында Ошто 70 доброволецтан [[Кызыл гвардия]] отряды түзүлгөн, кийин [[1919]] жылдын июлунда отрядда 160 адам болгон. Отряд тартипти сактаган, көйгөйлүү райондордо калкты нан жана тамак-аш менен камсыз кылган<ref>[http://www.yagrazdanin.ru/oshskij-otrjad-krasnoj-gvardii <small>Ошский отряд Красной гвардии</small>]</ref>. [[1918]] жылдын июлунда [[басмачы]]лар [[банда]]лары Ошту басып алууга аракет жасашкан. Бирок [[Ош шаары]]ны коргоогон 1-Фергана полктун 70 доброволецы калкты колдоосу менен [[Андижан облусу|Андижан]] [[аскер бөлүгү]]нүн [[аскер]]лери жардамга келгиче чейин туруштук берди жана шаарды коргоой алды. [[Корбашы]] [[Мадамин бек]]тин [[басмачылык]] [[банда]]лары жана К.И. Монстровдун [[Дыйкандар армиясы|кулактык-дыйкан армиянын]] бириккен кошууну өзгөчө коркунуч көрсөтүү, алар [[Фергана облусу]]нда Совет бийлигин кулатуу учун умтулуушту. [[Кызыл армиянын улуттук бөлүктөрү|Кызыл армия]] бөлүгүндөгу [[аскер]]лер саныдан кыйла басымдуулук кылган [[Мадамин бек]] жана К.И. Монстровдун [[банда]]лары күчтөру Ош жана [[Жалал-Абад облусу|Жалал-Абадды]] басып алуу оңунан чыкты жана [[Андижан облусу|Андижанга]] чабуул жасады, анда Ош-[[Андижан облусу|Андижан]] участогунун [[аскер]]лер штабы жайгашкан. 26 сентябрь [[1919]] жылы Ош бошотулду.▼
[[Файл:Монстров К И.jpg|thumb|100px|right|Константин Иванович Монстров]]
▲[[1918]] жылдын июнь айында [[большевиктер]] [[партия]]лык уюмдун жетекчилиги [[Аношин Александр Григорьевич|Аношин А.Г.]] [[Султанов, Балтакожо|Султанов Б.С.]] астында Ошто 70 доброволецтан [[Кызыл гвардия]] отряды түзүлгөн, кийин [[1919]] жылдын июлунда отрядда 160 адам болгон. Отряд тартипти сактаган, көйгөйлүү райондордо калкты нан жана тамак-аш менен камсыз кылган<ref>[http://www.yagrazdanin.ru/oshskij-otrjad-krasnoj-gvardii <small>Ошский отряд Красной гвардии</small>]</ref>. [[1918]] жылдын июлунда [[басмачы]]лар [[банда]]лары Ошту басып алууга аракет жасашкан. Бирок [[Ош шаары]]ны коргоогон 1-Фергана полктун 70 доброволецы калкты колдоосу менен [[Андижан облусу|Андижан]] [[аскер бөлүгү]]нүн [[аскер]]лери жардамга келгиче чейин туруштук берди жана шаарды коргоой алды. [[Корбашы]] [[Мадамин бек]]тин [[басмачылык]] [[банда]]лары жана К.И. Монстровдун [[Дыйкандар армиясы|кулактык-дыйкан армиянын]] бириккен кошууну өзгөчө коркунуч көрсөтүү, алар [[Фергана облусу]]нда Совет бийлигин кулатуу учун умтулуушту. [[Кызыл армиянын улуттук бөлүктөрү|Кызыл армия]] бөлүгүндөгу [[аскер]]лер саныдан кыйла басымдуулук кылган [[Мадамин бек]] жана К.И. Монстровдун [[банда]]ларылык күчтөру 8 сентябрь [[1919]] жылы Ош жана [[Жалал-Абад облусу|Жалал-Абадды]] басып алуу оңунан чыкты жана [[Андижан облусу|Андижанга]] чабуул жасады, анда Ош-[[Андижан облусу|Андижан]] участогунун [[аскер]]лер штабы жайгашкан. 26 сентябрь [[1919]] жылы Ош [[басмачылык]] кошуундон бошотулду.
 
Сентябрь [[1919]] жылы [[Ош шаары]]нынны коргоо учурунда [[Султанов, Балтакожо|Б.С. Султанов]] [[басмачы]]лар колунан жырткычтарча аябай өлтүрүүлдү жана Ошто совет бийлиги учун күрөшүүдө курман болгон боордош мүрзөгө биринчи болуп көмүүлдү. Ал [[Ош шаары]]нын борбордук шаардык скверде жайгашкан, [[маданият]] үйүнүн (азыр орус православ чиркөөсү) алдында. "Түбөлүк от" мемориал комплекси [[мрамор]] плитасы астында боордош мүрзөгө [[1919]]-[[1926]] жылдары мезгилиңде курман болгон [[Кызыл армиянын улуттук бөлүктөрү|Кызыл армиянын]] [[жоокер]]лери көмүүлгөн, бул: [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]], [[Касымбеков Мырза Фазылбек|Фазилходжа Касымбеков]], Балтыхан Бабаджанов, Отабек Тиллабаев, Кузибай Ахмедов, Ахмаджон Юсупджанов, Валерий Бессонов, Петр Павленко, Леонтий Лавода, Александр Пономаренко. Көмүүлгөндөр саны болжол менен 100 кишини түздү<ref>[http://reporter.akipress.org/news:25558/ <small>Читательница жалуется, что на братской могиле мемориального комплекса Вечный огонь в Оше устраиваются увеселительные мероприятия‎</small>]</ref>. Бул боордош мүрзөгө мемориал тактайлар менен стилобаттар орнотуулгон. [[1974]] жылы боз [[мрамор]]дон болгон стеланы билдирген [[Эстелик –|эстелик]] ачылган, анда өтмө ассиметрикалык [[Жылдыздар|жылдыз]] оюлган. Анын алдында кара [[мрамор]] плитада Түбөлүк от жагылган. Бул стелада колодон куюп жасалган создор жазылган: "Совет бийлиги учун күрөшүүдө курман болгондорго Түбөлүк даңк".
 
=== Совет мезгилинде [[Кыргызстан]]дын Түштүгүндөгү элге [[билим берүү]] тармагы ===
Line 130 ⟶ 138:
== Ош уезди башчылары ([[1876]]-[[1924]])<ref>[http://www.centrasia.ru/cnt.php <small>Центразия Энциклопедические данные</small>]</ref> ==
Орус падышасы убагында Ош уездин башкарган:
[[Файл:General Ionov.jpg|thumb|right|100px|Ионов Михаил Ефремович]]
[[Файл:Bronislaw Grabczewski.jpg|thumb|right|100px|Громбчевский Бронислав Людвигович]]
* [[1876]]-[[1888]] жылдары - [[Капитан]] Ионов Михаил Ефремович кийинчалик орус армиясын генерал-майору болгон (ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 115-а. Л.25).
* [[1889]]-[[1892]] жылдары – [[Подполковник]] А.Н. Дейбнер (ООГАПД. -Ф. 50. Оп. 1. Д. 34. Л.1; Д.113. Л.7,10).
Line 152 ⟶ 162:
* 28 февраль [[1920]]-апрель [[1920]] жыл - Юрков төрага
* апрель [[1920]]-январь [[1921]] жыл - [[Касымбеков, Санжар|Косимбеков Санжар Фозилбекович]] ([[1902]]-[[1924]]) Ош уезд-шаардык [[комитет]]инин төрагасы
[[Файл:Кадыр Туракулов и члены дв. Узбекбирлашув, слево направо второй сидит. Ташкент, 1927 год..jpg|thumb|right|200px|Солдон оңго экинчи отуруупту — Туракулов Кодир Туракулович Ташкент, 1927 жыл]]
* январь [[1921]] жыл - Мироновская К. жооптуу катчы
* 8 октябрь [[1920]]-18 февраля [[1921]] жыл - Голубков Алексей Федорович ([[1889]]) УГЛ жооптуу катчысы
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Ош_уезди" булагынан алынды