Убакыт алкагы: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Jakshysapa (талкуу | салымы) Created page with "Убакыт аралыгынын эки негизги түшүнүктөрү бар: * '''Географиялык убакыт аралыгы''' — жердин бети..." |
Jakshysapa (талкуу | салымы) No edit summary |
||
1-сап:
[[Убакыт аралыгы|Убакыт аралыгынын]] эки негизги түшүнүктөрү бар:
* '''Географиялык убакыт аралыгы''' — жердин бетинин туурасы 15°ка туура келген шарттуу тилкеси (ортолук меридианга караганда ± 7,5°ка)
Гринвич меридианы - убакыт аралыгынын орточо нөлдүк меридианы болуп эсептелинет.
* '''Административдик убакыт аралыгы''' — атайын бир мыйзамдарга ылайык белгилүү бир убакыт бекитилген жер бетинин аймактары. Бул түшүнүккө дагы датанын дал келиши деген түшүнүк да кирет. Мында, эгер, UTC−10:00 жана UTC+14:00 убакыт аралыктары аларда күндүн бирдей убактысы болгондугуна карабай ар кандай деп эсептелинет.[[Файл:Standard World Time Zones.png|thumb|396x396px|Убакыт аралыгы]]
Убакыт аралыктарынын түзүлүүсү (time zones) бир жагынан Жердин өз огунда айланышын эске алуу менен, экинчи жагынан аймактардын (убактылуу зоналар) жергиликтүү бирдей күн убактын айырмалары бир саатка калдыксыз бөлүүнгөндөй кылып аныктоосу менен байланыштуу. Жыйынтыгында 24 административдик убакыт аралыктары болуусу жана алардын ар бири географиялык убакыт аралыктарына аздыр-көптүр дал келиши керек деп чечилген.
Эсептөө чекити болуп [[Гринвич сааты|Гринвич меридианы]] алынган. Себеби ал нөлдүк меридиан, нөлдүк убакыт аралыгынын ортосу. Азыркы кезде убакыт координацияланган дүйнөлүк убакыт боюнча орнотулат (UTC), ал убакыт Гринвич убакытынын ордуна киргизилген (GMT).
UTC шкаласы атом убактысынын бирдей калыпта орнотулган убакытка (TAI) жана таянат, жөнөкөй адамдарга колдонууга ылайыкташтырылган. Убакыт аралыктары [[Жер|Жер шарынын]] оң (чыгышка карай) жана терс (батышка карай) деп нөлдүк меридианга карата түшүндүрүлөт. Жайкы убакытка которгон аймактарга UTCтин жайкы убакытка которулбайт.
== Убакыттын чектөөнүн себептери ==
Азыркы убакыт аралыгынын заманбап системасынын негизин дүйнөлүк убакытты координциалоо болуп эсептелинет. Андан баардык аралыктардын убактысы түзүлгөн. Жердин узактыгынын ар бир градусуна (же минутасына) карай бөлбөө үчүн Жер бети 24 убакыт аралыкка бөлүнгөн. Бир аралыктан экинчи аралыкка өтүүдө мүнөт жана секунда өзгөрүлбөйт, болгону сааттын мааниси өзгөрөт. Бүткүл дүйнөлдүк убакыттан сааттары гана айырмаланбастан, мүнөттүк көрсөткүчү да 30 же 45 мүнөткө өзгөргөн өлкөлөр бар.
Line 12 ⟶ 16:
Жайкы убакытка дүйнөнүн бир катар өлкөлөрү колдонуп келет. Ага өтүүдө өздүк убакыттын дүйнөлүк убакытка карата өзгөрүлөт. Жана дагы жайкы убакытка өтүү жана кайра аны өзгөртүү баардык эле жерде бир убакытта жүрө бербейт. Эгерде түштүк жарым шарда жай болсо, түндүк жарым шарда кыш, жана тескерисинче болот.
== Декреттик убакыт ==
'''Декреттик убакыт''' — [[Советтик Социалисттик Республикалaр Союзу|СССРде]]
== Ар кайсы өлкөлөрдөгү убакыт аралыктары ==
Кээ бир өлкөлөрдүн аймагында бир нече убакыт аралыктары болот, Орусияда мисалы. Ал эми деңиздеги, океандагы ээликтери менен кошо кандайдыр бир өлкөлөр да бир нече убакыт аралыгына кирет:
* [[Улуу Британия жана Түндүк Ирландия|Улуу Британия]] өзүнүн деңиздеги жерлери менен — 8 убакыт аралыктары.
* [[Америка Кошмо Штаттары (АКШ)|АКШ]] өзүнүн аралдары менен ([[Америкалык Самоа]], [[Мидуэй (Кентукки)|Мидуэй]], [[Виргин аралдары|Виргин Аралдары]] (АКШ), [[Пуэрто-Рико]] ж.б.) — 11 убакыт аралыктары.
* [[Франция]] өзүнүн деңиздеги ар кандай департаменттери жана аймактары менен ([[Сен-Пьер жана Микелон]], [[Мартиника]], [[Гваделупа]], [[Француз Гвианасы]], [[Майотта аралы|Майотта]], [[Реюньон департаменти|Реюньон]], [[Түштүк-антарктида аймактары]], [[Жаңы Каледония]], [[Валлис жана Футуна]], [[Француз Полинезиясы]], [[Клиппертон]] жана дагы көптөгөн адам жашаган жана адам байырлабаган аралдары менен) — 12 убакыт аралыктары.
Көпчүлүк өлкөлөр (Улуу Британия жана Франция дагы, деңиздеги ээликтеин кошпогондо) бир эле аралыкта жайгашкан. Кээ бир мамлекеттер узун жана чоң болгону менен, бир гана убакыт аралыгын колдонушат. Мисалы [[Кытай]] беш географиялык алкакта жайгашканы менен, бирдиктүү Кытай убактысы менен.
Кээ бир өлкөлөрдүн аймагындагы административдик-аймактык бирдиктер эки же андан көп убакыт аралыктарын колдонушат. Мисалы [[Орусия|Орусиядагы]] [[Саха Республикасы]] ([[Якутия]]) жана [[Канада|Канададагы]] [[Нунавут|Нунавут аймагы]] үч убакыт аралыгын колдонушат.
=== Бир нече убакыт аралыгы бар өлкөлөрдүн тизмеси ===
{| class="wikitable sortable jquery-tablesorter"
!Өлкө
!Убакыт аралыгынын
саны
!Эң батыштык
убакыт аралыгы
!Эң чыгыштык
убакыт аралыгы
!Жайкы убакытка өтүү
|Австралия
|7, жайында 8
|UTC+6:30
|UTC+11:30
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Бразилия
|3
|UTC−4
|UTC−2
|Көпчүлүк бөлүгүндө алынып алынган
|-
|Улуу Британия
|8
|UTC−8
|UTC
|
|-
|Гренландия
|4, жайында 3
|UTC-4
|UTC
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Дания
|5
|UTC-4
|UTC+1
|
|-
|Конго Демократиялуу Республикасы
|2
|UTC+1
|UTC+2
|Эч качан болгон эмес
|-
|Индонезия
|3
|UTC+7
|UTC+9
|Эч качан болгон эмес
|-
|Испания
|2
|UTC
|UTC+1
|
|-
|Казакстан
|2
|UTC+5
|UTC+6
|Алынып салынган
|-
|Канада
|6
|UTC−8
|UTC−3:30
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Кирибати
|3
|UTC+12
|UTC+14
|Эч качан болгон эмес
|-
|Мексика
|4
|UTC−8
|UTC−5
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Микронезия
|2
|UTC+10
|UTC+11
|Эч качан болгон эмес
|-
|Монголия
|2
|UTC+7
|UTC+8
|Колдонулат
|-
|Нидерланддар
|2
|UTC-4
|UTC+1
|
|-
|Жаңы Зеландия
|2
|UTC+12
|UTC+12:45
|Колдонулат
|-
|Португалия
|2
|UTC-1
|UTC
|
|-
|Орусия
|11
|UTC+2
|UTC+12
|Алынып салынган
|-
|АКШ
|6
|UTC-10
|UTC-5
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Украина
|2, жайында 1
|UTC+2
|UTC+3
|'''Көпчүлүк бөлүгүндө колдонулат'''
|-
|Франция
|12
|UTC-10
|UTC+12
|
|-
|Чили
|2
|UTC-5
|UTC-3
|Алынып салынган
|-
|Эквадор
|2
|UTC-6
|UTC-5
|}
== Убакыт аралыгынын тизмеси ==
* UTC−12 — [[Убакытты алмаштыруу тилкеси|Убакытты алмаштыруу тилкеси]] (Yankee)
* UTC−11 — [[Америкалык Самоа]] (X-ray)
* UTC−10 — [[Гавайи аралдары|Гавай аралдары]] (Whiskey)
* UTC−9 — [[Аляска]] (Victor)
* UTC−8 — [[Түндүк Америка|Түндүк Америкалык]] тынч океан убактысы (США жана Канада) (Uniform)
* UTC−7 — Тоолуу убакыт (США жана Канада), [[Мексика]] ([[Чиуауа]], [[Ла-Пас шаары|Ла-Пас]], [[Масатлан]]) (Tango)
* UTC−6 — Борбордук убакыт (США жана Канада), Борбордук Америкалык убакыт, Мексика ([[Гвадалахара]], [[Мехико]], [[Монтеррей]]) (Sierra)
* UTC−5 — Түндүк Америкалык чыгыш убактысы (США и Канада), Түштүк Америкалык [[Тынч океаны|тынч океан]] убактысы ([[Богота]], [[Лима]], [[Кито]]) (Romeo)
* UTC−4:30 — [[Каракас]]
* UTC−4 — [[Атлантика океаны|Атлантикалык]] убакыт (Канада), Ла-Пас, [[Сантьяго]]) (Quebec)
* UTC−3:30 — [[Ньюфаундленд]]
* UTC−3 — [[Түштүк Америка|Түштүк Америкалык]] чыгыш убактысы ([[Бразилиа]], [[Буэнос-Айрес]], [[Джорджтаун (Миннесота)|Джорджтаун]]), [[Гренландия]] (Papa)
* UTC−2 — Орто Атлантикалык убакыт (Oscar)
* UTC−1 — [[Азор аралдары]], [[Кабо-Верде]] (November)
* UTC+0 — [[Европа|Батыш Европа]] убактысы ([[Дублин]], [[Эдинбург]], [[Лиссабон]], [[Лондон]], [[Касабланка]], [[Монровия]]) (Zulu)
* UTC+1 — [[Борбордук Европа]] убактысы ([[Амстердам]], [[Берлин]], [[Берн]], [[Брюссель]], [[Вена]], [[Копенгаген]], [[Мадрид]], [[Париж]], [[Рим]], [[Стокгольм]], [[Белград]], [[Братислава]], [[Будапешт]], [[Варшава]], [[Любляна]], [[Прага]], [[Сараево]], [[Скопье]], [[Загреб]]), [[Батыш Африка|Батыш орто Африкалык]] убакыт (Alpha)
* UTC+2 — [[Калининград]] убакысы (Калининград), [[Чыгыш Европа|Чыгыш Европа]] убактысы (кышкысын, жайкысын - UTC+3; [[Афины (шаар)|Афины]], [[Бухарест]], [[Вильнюс]], [[Киев]], [[Кишинёв]], [[Рига]], [[София]], [[Таллин]], [[Тирасполь]], [[Хельсинки]]), [[Египет]], [[Израиль|Израиль,]] [[Ливан]], [[Ливия]], [[Түркия Республикасы|Турция]], [[Түштүк-Африка Республикасы|ТАР]] (ЮАР) (Bravo)
* UTC+3 — [[Москва]] убактысы, [[Беларусия|Белорус]] убактысы ([[Минск]]), [[Донецк]] убактысы (Донецк, [[Луганск]]), [[Чыгыш Африка|Чыгыш Африка]] убактысы ([[Кения]],[[Эфиопия]], [[Эритрея]], [[Танзания]], [[Сомали]], [[Уганда]], [[Судан]], [[Мадагаскар]]), [[Ирак]], [[Йемен]], [[Кувейт]], [[Сауд Арaбиясы|Сауд Арабиясы]], [[Катар]] (Charlie)
* UTC+3:30 — [[Тегеран]] убактысы
* UTC+4 — [[Самара]] убактысы, [[Кавказ|Кавказ өлкөлөрү]], [[Бириккен Араб Эмирликтери|Бириккен Араб Эмираттары]], [[Оман]] (Delta)
* UTC+4:30 — [[Афганстан|Афганистан]]
* UTC+5 — [[Екатеринбург]] убактысы, [[Казакстан|батыш Казахстан]], [[Пакистан]], [[Тажикстан]], [[Түркмөнстан]], [[Өзбекстан]] (Echo)
* UTC+5:30 — [[Индия]], [[Шри-Ланка]]
* UTC+5:45 — [[Непал]]
* UTC+6 — [[Омск]] убактысы, [[Новосибирск]], [[Казакстан|Казахстандын борбордук жана чыгыш аймактары]], [[Кыргызстан]], [[Бангладеш]], [[Бутан]] убактысы (Бутан) (Foxtrot)
* UTC+6:30 — [[Мьянма]]
* UTC+7 — [[Красноярск]] убактысы, [[Кемерово]], [[Түштүк-Чыгыш Азия]] ([[Бангкок]], [[Джакарта]], [[Ханой]]) (Golf)
* UTC+8 — [[Иркутск]] убактысы, [[Улан-Баатыр|Улан-Батор]], [[Куала-Лумпур]], [[Гонконг]], [[Кытай]], [[Сингапур Республикасы|Сингапур]], [[Тайвань]], [[Батыш Австралия бөксө тоосу|Батыш Австралия]] убактысы (Перт) (Hotel)
* UTC+8:30 — [[Корей Эл-Демократиялык Республикасы|КЭДР]]
* UTC+8:45 — [[Австралия|Австралиянын]] 5 шаары
* UTC+9 — [[Якутия]] убактысы, [[Түштүк Корея]], [[Жапония|Япония]] (India)
* UTC+9:30 — [[Австралия|Борбордук Австралия]] убактысы ([[Аделаида]], [[Дарвин]])
* UTC+10 — [[Владивосток]] убактысы, [[Австралия|Чыгыш Австралия]] убактысы ([[Брисбен]], [[Канберра]], [[Мельбурн]], [[Сидней]]), [[Тасмания|Тасмания,]] Батыш-тынч океан убактысы ([[Гуам]],
[[Порт-Морсби]]) (Kilo)
* UTC+10:30 — Австралиянын бир бөлүгү
* UTC+11 —Орто [[Колыма тайпак тоосу|Колымдык]] убакыт, Борбордук-тынч океан убактысы ([[Соломон Аралдары]], [[Жаңы Каледония]]) (Lima)
* UTC+11:30 — [[Норфолк аралы|Норфолк аралы]] (Австралия)
* UTC+12 — [[Камчатка]] убактысы, [[Маршалл Аралдары|Маршал аралдары]], [[Фиджи]], [[Жаңы Зеландия]] (Mike)
* UTC+12:45 — [[Чатем|Чатем архипелагы]](Жаңы Зеландия)
* UTC+13 — [[Самоа]], [[Тонга]]
* UTC+13:45 — Чатем архипелагындагы жайкы убакыт (Жаңы Зеландия)
* UTC+14 — Лайн аралдары (Кирибати)
Кашаанын ичинде [[Убакыт зоналары|убакыт зоналарынын]] [[Аббревиация|аббревиациясы]] көрсөтүлгөн
| |||