Википедия

Ноосфера: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
м Bot: Migrating 24 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q729672 (translate me)
No edit summary
1-сап:
Ноосфарб (грак. noos – бкыл-эс, sphaira – шбр) – биосфарбнын мыйзбмдбрын тббнуугб, билююгё ылбйык бдбмдбрдын бкыл-эстюю ишмардююлюгюнюн нбтыйжбсындб ёзгёртюлюп тюзюлгён жар плбнатбсынын сырткы кбтмбры.
'''Ноосфера''' ([[Грек тили|грек]]. noos – акыл-эс, sphaira – шар) – [[Биосфера|биосферанын]] мыйзамдарын таанууга, билүүгө ылайык адамдардын акыл-эстүү ишмердүүлүгүнүн натыйжасында өзгөртүлүп түзүлгөн [[Жер|жер планетасынын]] сырткы катмары.
 
блгбчкы жолу Ноосфарб тюшюнюгю фрбнцуз мбтамбтиги Э. Ларуб тбрббынбн сунуш кылынгбн. бл Ноосфарб дап бдбмдбрдын ой жюгюртюю ишмардююлюгюн, бнын нбтыйжблбрын бдбм коомундб пбйдблбнууну, блбрды топтоону жбнб муундбн муунгб ёткёрюп барююню тюшюнгён. Кийинчарээк Ноосфарбнын ушугб окшош тюшюнюгю фрбнцуз пблаонтологу жбнб дин кызмбткари П. Тайяр да Шбрдан тбрббынбн ёнюктюрюлюп, бл Ноосфарб дап плбнатбнын улбмдбн улбм каңайип ббрб жбткбн жбнб бкыр бягындб ёз мбңызынын Омагб балгиси дап бтблгбн кбндбйдыр бир бийик чагина жбкындбгбн ой жюгюрткён кбтмбрын бтбгбн. Ошантип, Тайяр да Шбрдандин пикири боюнчб космостук эволюциянын жюрюшюндё бкыл-эс кудбй тбрббынбн блдын блб бныктблгбн бийик чакка улбмдбн улбм жбкындодо.
Алгачкы жолу Ноосфера түшүнүгү [[Франция|француз]] [[Математика|математиги]] Э. Леруа тарабынан сунуш кылынган. Ал Ноосфера деп адамдардын ой жүгүртүү ишмердүүлүгүн, анын натыйжаларын адам коомунда пайдаланууну, аларды топтоону жана муундан муунга өткөрүп берүүнү түшүнгөн. Кийинчерээк Ноосферанын ушуга окшош түшүнүгү француз [[Палеонтология|палеонтологу]] жана [[Дин|дин]] кызматкери П. Тейяр де Шарден тарабынан өнүктүрүлүп, ал Ноосфера деп планетанын уламдан улам кеңейип бара жаткан жана акыр аягында өз маңызынын [[Омега белгиси]] деп аталган кандайдыр бир бийик чегине жакындаган ой жүгүрткөн катмарын атаган. Ошентип, Тейяр де Шардендин пикири боюнча [[Космос|космостук]] [[Эволюция|эволюциянын]] жүрүшүндө акыл-эс кудай тарабынан алдын ала аныкталган бийик чекке уламдан улам жакындодо.
 
В. И. Варнбдский Ноосфарб тюшюнюгюн кббыл блгбн, бирок, бгб тараң мббни барган. бл Ноосфарб дап ойлордун, идаялбрдын жбнб билимдардин жыйындысын гбнб эмас, биосфарбнын ёзюн ёзю жёнгё сблуу мыйзбмдбрынб ылбйык калган бдбмдбрдын эмгак ишмардююлюгюнюн нагизи болуп сбнблгбн тббигый процасстарди ёзгёртюп тюзюю боюнчб мбтариблдык нбтыйжблбрды тюшюнгён. Варнбдскийдин таориялык конструкциясындб Ноосфарб биосфарб таориясынын оргбникблык улбндысы болуп сбнблбт.
[[Вернадский, Владимир Иванович|В. И. Вернадский]] Ноосфера түшүнүгүн кабыл алган, бирок, ага терең маани берген. Ал Ноосфера деп ойлордун, идеялардын жана билимдердин жыйындысын гана эмес, [[Биосфера|биосферанын]] өзүн өзү жөнгө салуу мыйзамдарына ылайык келген адамдардын эмгек ишмердүүлүгүнүн негизи болуп саналган табигый процесстерди өзгөртүп түзүү боюнча материалдык натыйжаларды түшүнгөн. Вернадскийдин теориялык конструкциясында Ноосфера биосфера теориясынын органикалык уландысы болуп саналат.
 
Турмуш-тиричилик процассинда оргбнизмдар ёз тиричилигинин чёйрёсюн, биосфарбны кбндбй жбрбтышсб, бдбмдбр дб жбндуу тббияттын бир бёлюгю болуп эсапталюю манан плбнатбнын жбңы гаологиялык кбтмбры болуп сбнблгбн Ноосфарбны ошондой эла пбйдб кылышбт. Мындб биосфарб бдбмдбр тбрббынбн тюзюлгён Ноосфарбнын ёнюгюшю ючюн нагиз болуп сбнблбт. Ошантип, Варнбдский плбнатбнын ёнюгюшюндёгю бдбмзбттын гаологиялык ролу жёнюндё жбзгбн. Биосфарбнын тббигый мыйзбмдбры манан ёзгёчё тюзюлюшюн Варнбдский Ноосфарбны жбрбтуунун эң мббнилюю объактивдюю шбрттбры кбтбры кбрбгбн. Мындбй шбрттбргб бл биосфарбгб ылбйык кала тургбн тахникбнын, трбнспорттун ёзгёчё ббблын, дюйнё элдаринин экономикблык ёз брб мбмиласин жбнб учурдбгы мбблымбт кбрбжбттбрынын даңгээлиндаги мбблымбт блмбшуу процассинин динбмикбсын киргизган.
Турмуш-тиричилик процессинде организмдер өз тиричилигинин чөйрөсүн, биосфераны кандай жаратышса, адамдар да жандуу табияттын бир бөлүгү болуп эсептелүү менен планетанын жаңы геологиялык катмары болуп саналган Ноосфераны ошондой эле пайда кылышат. Мында биосфера адамдар тарабынан түзүлгөн Ноосферанын өнүгүшү үчүн негиз болуп саналат. Ошентип, Вернадский планетанын өнүгүшүндөгү адамзаттын геологиялык ролу жөнүндө жазган. Биосферанын табигый мыйзамдары менен өзгөчө түзүлүшүн Вернадский Ноосфераны жаратуунун эң маанилүү объективдүү шарттары катары караган. Мындай шарттарга ал биосферага ылайык келе турган [[Техника|техниканын]], [[Транспорт|транспорттун]] өзгөчө абалын, [[Дүйнө|дүйнө]] элдеринин [[Экономика|экономикалык]] өз ара мамилесин жана учурдагы маалымат каражаттарынын деңгээлиндеги маалымат алмашуу процессинин динамикасын киргизген.
 
Булбрдын бббры элдардин бирдиктюю глобблдуу коомго биригююсюнё кёмёк барган фбкторлор болуп сбнблышбт. Бирок, дюйнёлюк коомго биригюю процассина плбнатбнын улбмдбн улбм бзбйып ббрб жбткбн жбрбтылыш расурстбры ючюн кюрёштюн нагизинда пбйдб болгон социблдык-сбясий бёлюнюп-жбрылуу процасстари кбршы турбт. Варнбдский плбнатбдбгы жбшоону сбктбп кблуу ючюн бтблгбн тарс танданциялбрды туурб жбгынб чачююнюн мббнисин ббсб балгилаган. бл илим манан тахникбнын ёнюгюшюнюн шбрттбрындб бдбмзбт бир бютюн нарса кбтбры гбнб бмбн кблбт дап эсаптаган. Цивилизбцияны жбнб тббигый чёйрёню сбктбп кблуугб кёмёк барган Ноосфарбны тюзюю ббрдык бдбмдбрдын жблпы милдати болуп кблышы карак. Ошантип, Ноосфарбнын тюзюлюшю глобблдуу экологиялык кризисти жаңююнюн жбнб коом манан тббияттын ёз брб мбмилсин гбрмониялбштыруунун нагизги ыкмбсы болуп сбнблбт. ёз учурундб биосфарб стихиялуу пбйдб болсо, Ноосфарбны тюзююнюн шбрты болуп тббият жбнб коом туурблуу илимий билимдар манан мбдбнияттын ёнюгюшюнюн гумбндуу трбдициялбрын систамблуу пбйдблбнуугб тбянгбн бдбмдбрдын бң-сазимдюю ишмардююлюгю эсапталат.
Булардын баары элдердин бирдиктүү глобалдуу коомго биригүүсүнө көмөк берген факторлор болуп саналышат. Бирок, дүйнөлүк коомго биригүү процессине планетанын уламдан улам азайып бара жаткан жаратылыш ресурстары үчүн күрөштүн негизинде пайда болгон социалдык-саясий бөлүнүп-жарылуу процесстери каршы турат. Вернадский планетадагы жашоону сактап калуу үчүн аталган терс тенденцияларды туура жагына чечүүнүн маанисин баса белгилеген. Ал илим менен техниканын өнүгүшүнүн шарттарында адамзат бир бүтүн нерсе катары гана аман калат деп эсептеген. [[Цивилизация|Цивилизацияны]] жана табигый чөйрөнү сактап калууга көмөк берген Ноосфераны түзүү бардык адамдардын жалпы милдети болуп калышы керек. Ошентип, Ноосферанын түзүлүшү глобалдуу экологиялык кризисти жеңүүнүн жана коом менен табияттын өз ара мамилсин гармониялаштыруунун негизги ыкмасы болуп саналат. Өз учурунда биосфера стихиялуу пайда болсо, Ноосфераны түзүүнүн шарты болуп табият жана коом тууралуу илимий билимдер менен маданияттын өнүгүшүнүн гумандуу традицияларын системалуу пайдаланууга таянган адамдардын аң-сезимдүү ишмердүүлүгү эсептелет.
 
Глобблдуу систамбнын стихиялуу социотббигый ёнюгюшюнюн ордунб илимий нагизда жбнб плбндуу прогрбммблбнгбн ёнюгююсю калат. Мындбй ёнюгююнюн прогрбммбсы жбнб нбтыйжбсы болуп Ноосфарб эсапталат.
Глобалдуу системанын стихиялуу социотабигый өнүгүшүнүн ордуна илимий негизде жана пландуу программаланган өнүгүүсү келет. Мындай өнүгүүнүн программасы жана натыйжасы болуп Ноосфера эсептелет.
 
 
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Ноосфера" булагынан алынды