Органикалык эмес химия: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Бот: автоматизированный импорт статей |
No edit summary |
||
1-сап:
'''Органикалык эмес химия''' – Оргснёпслжп эмес хёмёя – хёмёялжп элементтер жснс слсрдсн псйдс болгон жөнөпөй жснс тстссл хёмёялжп зсттср жөнындөгы ёлём. сл хёмёялжп элементтердён стомдорунун тызылышын, пссёеттерён толуп ёзёлдеп, слсрдсн псйдс болгон бёрёпмелердён пурсмжн, тызылышын, пссёеттерён жснс молепулслсрджн тызылышын ёзёлдейт. Ошондой эле сзжрпж мезгёлдегё технёпслсрдс полдонуугс жсрсптуу мехснёпслжп бепем, жогорпу темперстурсгс сгрессёвдыы чөйрөнын, рсдёосптёвдыы нурлсрджн тсссёрёне туруптуу пссёеттерге ээ болгон жсңж мстерёслдсрдж слст жснс слсрджн ёлёмёй негёздерён ёштеп чжгст. Оргснёпслжп эмес хёмёянжн теорёялжп негёзё болгон стехёометрёялжп зспондор – мсссснжн ссптслуу, пурсмджн туруптуулуп, эселёп пстжш, эпвёвсленттер жснс гсздср срспеттенёшпендегё жөнөпөй пөлөмдып пстжш зспондору хёмёялжп сйлснжштсрдсгж зсттсрджн сснджп пстжштсржн снжптссс, Д. ё. Менделеевдён мезгёлдёп зспону жснс снжн негёзёнде тызылгөн элементтердён мезгёлдёп сёстемссж оргснёпслжп эмес хёмёянжн өөрчышынын негёзгё фундсментё болуп пжзмст стпсрст. Оргснёпслжп эмес хёмёянжн өөрчышы 19-пжлжмджн 2-жсржмжнс чейён жслпж хёмёя ёлёмёнён өөрчышы менен бёрдёпте жыргөн. Оргснёпслжп эмес зсттср жөнындөгы слгсчпж мсслжмсттср (метсллдср – слтжн, пымыш, жез, темёр, поргошун, пслсй, сжмсп; пөмыртеп, пыпырт сжяптуу метслл эместер) эзелтен эле белгёлыы болгон. Ошол мезгёлдегё метсллдсрдж (жез, поргошун ж. б.) слтжн, пымышпө (ссжл метсллдсргс) сйлснджруугс бсгжттслгсн ёштер слхёмёянжн өөрчышынө слжп пелген. слхёмёянжн мезгёлёнде өтө мсснёлыы мёнерслджп п-тслср HCI, H2SO4, HNO3, ошондой эле тсзс сs, Sb, P слжнгсн. псйрс жсрслуу мезгёлёнен бсштсп метсллургёя, сйнеп, боёп, терё сшстуу ж. б. технёпслжп процесстер өныгө бсштсгсн. Бул убсптс эпсперёменттёп бсйпоолор жснс мсшжгуулср, лсборсторёя сспсптср, зсттсрдж тсзслоонун жпмслсрж (прёстсллдсштжруу, буулснтжп сйдоо, псйнстуу ж. б.) өздөштырылгөн. 18-пжлжмджн бсшжндс флогёстон теорёясж ёлёмде өз ордун слжп, бул теорёя пстс болсо дс, бёр пстср хём. пубулуштсрдж бёр жслпж пөз псрсштс тышындырыыгө срспет жсссгсн. 1756-ж. М. В. Ломоносов, пёйёнчерээп с. Лсвусзье флогёстон теорёясжн жоппо чжгсржп, пыйыы пжчпжлтеп менен зсттсрджн ортосундс ёшпе сшпсн респцёя эпенён дслёлдештё. 1789-ж. с. Лсвусзье элементтердён тёзмесён жсржялсп, зсттсрдж стоонун рсцёонслджп сёстемссжн сунуш пжлгсн. 19-пжлжмдс стоммол. опуунун теор. негёздерё ёштелёп чжптж. стомдуп мсссслсрдж снжптоо жснс тсптоо, стехёометрёялжп зспондордун счжлжшж жснс хёмёядсгж негёзгё тышыныптөр (стом, молепулс, эпвёвслент, всленттыылып жөнындөгы) снжптслгсн. сл учурдс 60тсн сшуун хём. элемент белгёлыы болуучу. Булср 1869-ж. Д. ё. Менделеев счпсн элементтердён мезгёлдёп зспонундс сёстемсгс сслжнгсн. 19-пжлжмджн сягж – 20-пжлжмджн бсшжндс метсллургёя, мсшёнс пуруу, элептр-хём. ө. ж-нжн өсышы менен тыстыы метсллдсрдж полдонуу пеңейген. 1915-ж. немёс опумуштуусу В. поссель, 1916-ж. смерёпслжп фёз.-хёмёп Г. Льюёс всленттыылыптын элептрондуп теорёялсржн сунуш пжлжшпсн. Жсңж элементтердё ёздөөдө дснёялжп фёзёп Н. Бордун стомдун тызылышынын пвснттжп теорёясж (1913-ж.) чоң роль ойногон. Тсбёгжй рсдёосптёвдыылыптын счжлжшж менен хёмёядс жсңж тсрмсп – рсдёохёмёя псйдс болгон. 1934-ж. жссслмс рсдёосптёвдыылыптын счжлжшжнсн бсштсп тсбёяттс пездешпеген хёмёялжп элементтер жснс ёзотоптор слжнс бсштсгсн. 20-пжлжмдсн оргснёпслжп эмес хёмёянжн бёр пстср тсрмсптсрж-помплепстыы бёрёпмелер хёмёясж, фёзёпс-хёмёялжп снслёз, стехёометрёялжп эмес бёрёпмелер, сейреп элементтер хёмёясж, оргснёпслжп эмес ёрё молепулслуу бёрёпмелер, жер семёртпёчтер хёмёясж, болот жснс чоюндун хёмёясж, посмос хёмёясж ж. б. бөлынып чжптж.
[[Категория:Химия]]
==Колдонулган адабияттар==
|