Кремний: нускалардын айырмасы

'''Кремний ''' (Silicium), – [[Д. И. Менделеев]] мезгилдик системасы IVА группа элементи, к.н. 14, [[ат. м.]] 28,086. Жаратылышта үч изотоп аралашмасынан турат: 28Si (92,27 %), 29Si (4,68 %) жана 30Si (3,05 %). К. майда күкүмдөрү боз, ири кристаллдары күңүрт кара. Жаратылышта таралышы б-ча К. 2-орунда (кычкылтектен кийинки) турса да, өтө сейрек деп саналган Ni, W, U ж.б. кийин 1811-ж. ачылган. Фр. окумуштуулары Ж.Л.Гей-Люссак жана Л.Ж.Тенар фтордуу К. калий менен ысытуудан күңүрт күрөң түстөгү зат алышкан, 12 жылдан кийин гана шв. химиги Я.Берцелиус эксперимент кайталап, жаңы элемент ачылгандыгын жарыялаган да, ага “силиций” деп ат берген (лат. silex – кремень, гр. «кремнос» – аска, зоо дегенди түшүндүрөт). К. жаратылышта бирикмелери баарында кычкылтек менен бирикме түрүндө болот. Жер кыртышында К. 12 % SiO2 – кремнезем түр'''ү'''ндө, 75 % татаал кычкылтектүү бирикмелери (чопо, талаа шпаты, сланец, слюда ж.б.) түрүндө кездешет. Кристаллдык К. тыгызд. 2,33 ''г''/''см3'', балкып эрүү темп-расы 1417оС жана кайноо темп-расы 26000С болгон катуу зат. К. көпчүлүк бирикмелеринде IV валенттүү: SiH4, SiF4, SiO2, Si3N4 ж.б., II валенттүү да SiО боло алат. К. суутек менен SinH2n+2 жалпы формуладагы бирикмелерди берет. Металлдар менен силициддерди – кыйындык менен эриген заттар пайда кылат. Бөлмө темп-расында майдаланган К. менен фтор гана реакцияга кире алат: Si + 2F2 = SiF4. К. хлор менен 400-600оC, көмүртек жана азот менен өтө жогорку темп-рада аракеттенет. Кадимки шартта К. к-талар таасир этпейт. К. щелочтор