Социология: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м робот добавил: new:समाजशास्त्र
м робот добавил: te:సామాజిక శాస్త్రం; косметические изменения
1-сап:
'''Социология'''(латын тилинен societas- ''коом'' жана logos- ''илим, билим'')<br />
- коом бир бүтүн система катары жана айрым коомдук институттар, процесстер, топтор, инсан менен коом мамилелери, адамдардын массалык жүрүш-турушунун закон ченемдүүлүгү жөнүндөгү илим.
 
46-сап:
 
Коомду жана адамдардын ортосундагы оз ара мамилелерди изилдоочу озунун ыкмаларында социология илимий муноздогу методдорду колдонууга аракеттенет. Бул социологдор интуицияга, ишенимдерге же уккандарга таянбай дегенди билдирет. Алдын ала коро билген окумуштуу изилдоочулор адамзаттын буткул тарыхында адамдардын бири-бири жана аларды курчап турган коом менен оз ара мамилелерин жазып келишкен. Шекспирдин пьесаларында Вольтердин эссесинде, Дикенстин романдарында мына ушулардын баарында адамзаттын оз ара карым-катнаштарында жана коомдук системаларга даанышмандык менен талдоо жургузулгон. «Озун озуно сак бол, бирок кошунанды ууру тутпа», «Озундон чыккан жат жаман» деген элдик макалалардын коомдук мааниси ото терен. Ошондой болсо да, социологдор мындай коз караштарга макул болбосо жана анча ишенбесе да ал корунушторду тушундуруу жана далилдоо учун аларды негиз кылып алууга мажбур болушат. Ал эми алар адам коомунун тиричилигин изилдоо жолу менен алынган илимий маалыматтарга таянышат.
Социологдор мумкун болгон бардык учурларда биология жана физика ондонгон табигый илимдер колдонуучу изилдоо ыкмаларын пайдаланышат. Алар кобунчо илимий ыкмаларды пайдалануу менен изилдоо жургузушот, башкача айтканда текшерууго мумкун болгон гипотезаларды жаратат жана ал гипотезаны кабыл алуу же четке кагуу кандай натыйжалардын негизинде болорун алдын ала билишет. Бишка окумуштуулардай эле, социологдор объективдуу муноздогу эмоциялардын, же кандайдыр бир артыкчылыктардын эсебинен бурмаланбаган корутундуларды жасоого натыйжаларга ээ болууга аракеттенишет. Илимий методдордун жардамы менен мына ушундайча изилдоонун натыйжасында социология адабият, дин жана философия сыяктуу илимий негиздеги эмес гуманитардык тармактардан айырмаланып турат. Социолгоиянын акыркы максаты коомдук корунушторду тушундуруучу жана айрым учурларда алдын ала айтуучу так илимий билимди жаратуу болуп саналат.
Ал эми адамдарды изилдоодо толук объективдуу болуу ото кыйын жана социологияда илимий методдорду колдонуу коп проблемаларга коз каранды. Адам таштан, жылдыздан же газдын молекуласынан айырмаланып, сезимге, ой жугуртууго ээ болгон жана жеке кызыкчылыктары бар ото татаал тируу организм болуп саналат. Оздору изилдей турган предметтер сыяктуу эле, социологдор, моралдык касиетке ээ болгон татаал тируу организм экендиги тууралуу факт, изилденуучулорго жана ал методдор учун пайдалануучуларга белгилуу бир кескин чек коёт. Мисалга алсак социологдор балдарды суйуусуно же оорчуп осушуно тыюу сала албайт. Ошондой эле, адамдардын согуш мезгилиндеги мамилелерин байкоо жана алардын согушта чыдоо жондомдуулугун изилдоо максатында алар согуш баштай албайт жана согуштун мындай шарттарын тузо албайт.
Адам табигый илимдер изилдей турган объекттерден ото айырмалангандыктан коп социологдор бул илимдерде колдонулуучу методдорду озгортушот жана толукташат. Социологдор, социологиялык чындыкка ээ болуу кыйла даражада изилдоочунун жеке билимине байланыштуу деп эсептешет. Мындай позицияны немец социологу Макс Вебер пропогандалаган, ал адамдын журум-турумун тушунуунун эн жакшы жолу-изилденуучу объекттин ан сезиминде болуп жаткандарды туздон-туз симпатиялык тушунуу деп болжолдогон.
73-сап:
=== Социологиянын негизги абалы ===
 
Жуйоолуу ой жугуртуунун натыйжасында жаралган биздин коз караштар туура эмес болушу мумкундугун тушундургондон тышкары социологиялык малыматтар озун озу олтуруу жаатында конулго ала турган башка маанилуу жагдайлар бар экендигин корсотот. Озун озу олтуруу кокусунан, эч себепсиз эле, ото ачуулангандыктан бoло бербейт. Озуно кол салуу жагдайы адамдардын белгилуу бир тобуна, жашаган жерлерине жана мезгилге ото байланыштуу боло тургандыгын озун озу олтуруулордун саны корсотту. Ар бир социалдык категорияларагы озун озу олумго кыюу учурларынын белгилуу бир санын «алдын ала айтууга болот». Кайсы бир категорияларда ким озун озу олтуро тургандыгын эч ким алдын ала айта албайт, ал эми кайсы категорияда озун озу олтуруу ото коп олтуро тургандыгын алдын ала так айтууга болот. Мисалы алсак, негрлерге караганда ак тустогу адамдардын ичинде, аялдарга караганда эркектердн арасында уйлонгондорго караганда улонбогондордун арасында жана кедей жашагандарга салыштырганда жакшы жашагандардын ичинде озун озу олтуруу коптогон жылдардан бери осуудо. Жогорудагы айтылып кеткен «социалдык жагдайды» озун озу олтуруулордун негизинде кандай жыйынтык чыгарууга болот? Албетте озун озу олтуруу-бул жашоодон кескен жеке адамдын озунун гана жасаган иши деп ойлойсун. Тилекке каршы, адам кобунчо белгилуу бир соиалдык кырдаалдардын таасиринен мындай чечимге келет. Ал эми бул факт озун олтуруу жеке адамдын озунун гана эмес, коомдун таасиринен, б.а.адамдын журум-туруму анын социалдык чойро коп таасир эткендигинен боло тургандыгын корсотот. Озун озу олтуруунун мындай социалдык жагдайларынын негизинде адамдын журум-туруму анын соиалдык айлана чойролорунун, уй-булонун, общинанын, этникалык топтордун, уюмдардын жана тарыжый доорлордун натыйжсында калыптанат деген жыйынтыкка келууго болот. Мына ушундай жыйынтык адамдын журум-турумунун бардык турлору учун социологиядагы негизги жобо болуп саналат, б.а.адамдын журум-туруму коом жана социалдык кырдаалдар тарабынан калыптанат.
 
Конугуу:
86-сап:
Ар бир илимдин озуно берилген эн негизги суроосу «эмне учун?» болуп саналат. Жонокой суроодой болуп корунгону менен «эмне учун?» деген суроо кыйла жалпылоочу жана коп нерсени ичине камтыган, ошондой эле коптогон суроолордон жаралган суроо: Белгилуу бир жагдай кандайча пайда болду? Кандай озгочо кырдаалдарда? Кандай процесстердин таасири жана кайсы механизмдердин катышы менен? Башкача соз менен айтканда кайсы корунуштор экендигин жана кучундо сакталып калышын толук же бир аз денгээлде кандайча тушундурууго болот? Бардык бул суроолор «эмне учун?» деген кыйла жалпы суроого жооп берууго жардам берет. Ал бизди эмне учун адам озун озу олтурууго барат деген суроо социология канда й жооп бере тургандыгы кызыктырат. Бул суроонун жообун толук тушунуу дегендик коомдук илимдердин арасынан социологиянын ээлеген ролун жана билимди онуктуруу жаатында бул илимдин потенциалдуу мумкунчулукторун тушунуу дегендик. «Эмне учун?» деген социологиялык суроону талкуулоодон мурун эмне учун озун озу олтурушот деген суроого башка илимдин тармактарынан алынган уч жоопту карап коробуз.
1.Биологиялык жооп. Адамдын оз жанын озу кыйышына мумкун, кандайдыр бир биологиялык же органикалык фактор-мисалга алсак, биохимиялык тен салмактуулуктун бузулушу таасир этиши мумкун. Албетте, мындай жооп коомдук илимдердин чегинен чыгып, табигый илимдердин тармагына кирет. Социологдор органикалык муноздогу себептердин мумкундугун танбайт, бирок аларды изилдешпейт.
2.Биографиялык жооп. Озун озу олтуруунун себеби мына ошого туртку берген окуялардын биринин артынан бири болушу мумкун. Мисалы, бала мектептен жаза алды, андан сон жолдошу же жакында эле ажырашып атасы же энеси менен урушуп калуу, дагы ушул сыяктуу. Мындай ыкманын коп пайдасы бар жана туура, анткени кайсы бир учурда эмне учун озун озу олтургондугун тушундурууго жардам берет, ал ыкманы журналисттер коп колдонушат. Ал эми социологдор айрым учурларда жалпы корунушторго отууго аракеттенишет да, бул ыкманы кээде гана пайдаланышат. Оз жанын озу кыйган ар бир учурда болгон окуялардын ирети уникалдуу муноздо, ошого байланыштуу алардан жалпы жыйынтыкка келуу мумкун эмес.
3.Психологиялык жооп. Озун озу олтурууну кобунчо психологиялык коз караш боюнча, б.а.ошол учурда адам эмне жонундо ойлогондугу аркылуу тушундурушот. Озун олтургон адам кат жазып, анда эмне учун олумго баргандыгын, ата-энесине кайра баргысы келгендигин же куноосун озу кечире албаганынын себептерин тушундурушу мумкун. Психологиялык коз караш боюнча, ошондо эле ал адамдын таржымалы тууралуу, психикалык оорусу бар же жок экендигин, ото кучтуу кайгыга чалдыгышын, оз куноосун сезгендигин кобуроок билген жакшы. Албетте олоорундо калтырып кеткен катта мындай маалыматтардын баары жок., ошондуктан бул адамдын мындан мурунку психикалык абалын изилдоо талап кылынат.
Адамдын биологиялык факторлорун, биографиясын жана жеке инсандык озгочолукторун билуу озун озу олтуруунун себебин туура тушундурушу мумкун. Биологдор, жеке иш алып баруучу детективдер жана психологдор мына ушул багытта билим алышат. Ал эми социологдор кандай негизде иштешет? Социологдор болсо озун озу олтурууну биологиялык факторлор, биографиялык фактылар же жеке инсандык касиеттери менен байланышта карабастан, коомго байланышта карайт. Болгон ар бир озун олтурууну социолог социалдык жагдайлардын жана кырдаалдардын негизинде тушундурушот.
93-сап:
100 мин калктын ичинен озун озу олтургондордун саны, жынысына жана жашына карата болунгон.
 
Социологдор озун озу олтурууну кобунчо адамдын жалгыз озунун гана иши эмес, «социалдык факт» же социалдык корунуш катары карайт. Социолог эмне учун айрым адамдар озун озу олтургонун эмес, эмне учун озун озу олтуруу бир чойрого караганда башка бир чойродо коп же аз экенин аныктоого умтулушат. Алар томонкудой суроолорго жооп издешет: эмне учун шаарларга караганда айыл жерлеринде (батыш олколоруно карата алганда) озун озу олтуруунун пайызы томон же италиялыктарга салыштырганда австралиялыктар эмне учун озун озу олтурушот? (Жогорку таблицаны кара) Мисалга алсак, айыл жерлери жана Италия учун кандай муноздомолор окшош болуп саналат жана ал окшош муноздомолор кандай даражада озун озу олтурууго байланыштуу? Бул суроолордун жооптору ал корунушторго толук тушунук бере албайт жана айрым бир жеке учурлардагы озун олтуруулорду алдын ала айтууга кээде гана мумкун берет, бирок ал жооптор озун озу олтуруу жонундогу кенири маалыматтын булагы гана болуп саналбастан, адамдын социалдык жашоосунун фундаменталдуу мунозу тууралуу да тушунук берет.
Ал эми социология жалгыз кишини изилдебестен коомго гана коп конул бурат деп айтуу да туура эмес. Адамдын журуум-турумун толук изилдоо социологиянын негизги милдети болбосо да, «коом» деп аталган абстрактуу тушунукту адамдар тузорун жакшы билишет; ал эми коом жеке адамдардын бири бири менен оз ара карым катнаштарынын натыйжасында тузулот. Мына ушундайча тузулгон коом жана озунун ар бир мучосуно озунун таасири (жогоруда келтирилген озун озу олтуруунун мисалынын учурундагыдай) социологдордун копчулугу учун негизги кызыгууну туудурат, ошондой эле коп социологдорду коомдогу адамдардын ортосундагы оз ара карым-катнаш процесстери озунчо да кызыктырат. Адамдардын оз ара мамилелеринин натыйжасында коом кандайча тузулот жана кун сайын кандайча озгорулуп турат?.. Социологиянын негизинен коомду жана коомдогу адамдардын оз ара ммилелерин кароочу болуму кийинки главада берилет.
 
113-сап:
Керектуу маалыматтарды тапкандан кийин томондогулорду жазгыла:
-50 жаштан кичуу эркектердин арасындагы олумго учуроонун коп кездешуучу эки себеби
-50 жаштан улуу эркектердин арасындагы олумго учуроонун коп кездешуучу эки себеби
-50 жаштан кичуу аялдардын арасындагы олумго учуроонун коп кездешуучу эки себеби
-50 жаштан улуу аялдардын арасындагы олумго учуроонун коп кездешуучу эки себеби
-эркектер менен аялдардын ортосунда айырма барбы?
123-сап:
=== Социология жана башка коомдук илимдер ===
 
Табиятты жана физикалык дуйнону системалык турдо изилдоочу табигый илимдерден айырмаланып коомдук илимдер илимий ыкмаларды колдонуу менен коомду жана адамдын журум-турумун изилдейт. Социология озу пайдалануучу методдордун натыйжасында табигый илимдер менен тыгыз байланышкан. Ал ошондой эле башка коомдук илимдер менен тыгыз байланышта, анткени алар изилдоонун жалпы предмети бириктирип турат. Социологиянын, экономиканын, психологиянын, антропологиянын жана тарыхтын ортолорундагы чектер кобунчо жоюулуп кетет. Мисалга алсак, кирешеси жакырчылыктын денгээлинен томон болгон шаарларда жашагандардын проблемаларын изилдоо да урбанисттик социология, уй-було экономикасы же урбанисттик социология уй-було экономикасы менен урбанисттик политология сыяктуу илимдерин изилдоочу предмети боло алат. Ал эми чыкдыгында алардын ортосунда чек бар жана так социологиялык корунушту тузуу учун бардык коомдук илимдерди тушунуу зарыл.
 
== Экономика ==
175-сап:
Мунун натыйжасында коп окумуштуулар оздору учун озу эле ишке ашуучу эн маанилуу ыктымалдуулукту ачышты: адамдар суйкумдуу адамдардан коп жакшы нерселерди кутушот жана алар да биздин жакшы умутту аныктоого аракеттенишет. Ал эми корксуз адамдар биз ойлогондой болбой, коп ийгиликтерге ээ болушат.
Корктулук менен инсандын озгочолукторунун ортосундагы оз ара байланышын изилдоолор корктуу эмес адамдарга караганда корктуу адамдар озун башкалардан ойдо коруп, бактылуу сезе тургандыгын, токтоо жана курбалдаштарынын таасирине туруктуу келе тургандыгын корсотту. Мындай мисалдарды коп эле келтирууго болот, соттун чечими да аларга жумшагыраак, студнттер аларды жакшы педагогдор деп эсептешет жана жолдош, коллега, суюуктуу адам катары жогору бааланат. Мындай жалпы муноздомолор эркектерге жана аялдарга тийешелуу.
«Корктуу же корксуз адамдарга биз кандай мамиле жасасак аларда оздору жонундо ошондой тушунук жаралып, анын натыйжасын алар ошондой калыптанат»-деп, Гавай университетинин психологу Хэтвилд айткан. Суйкумдуу сулуулук биздин маданиятта ото терен мааниге ээ экендиги шексиз.
 
8. Социологиянын тарыхы жана оорчушу
 
Социология озунун азыркы кездеги формасына мындан 100 жыл мурда эле ээ болду. Ошондой болсо да, бул илимдин тамыры XVIII кылымдан башталат. Европа тарыхынын бул мезгили Агартуу мезгили деп аталат, анткени бул мезгилде ойчулдар адамдын оорчуп жетилиши анын акыл-эсине жана жондомдуулугуно жараша экендигине ишенишкен. Пастуллаттардын биринде табигый дуйнону изилдоочу окумуштуулар сыяктуу эле акыл-эсти физиканын мыйзамын жана планетанын кыймылын ачуудан пайдаланса болот, ал эми коомдук дуйнону изилдоочу окумуштуулар акыл-эсти адамдын журум-турумунун мыйзамдарын изилдоодо колдоно алат. Адамдын журум-турумун изилдоо адамдын журуш-туруш мыйзамы аныкталгандан сон коомдун оорчушу учун пайдаланса болот деп болжолдошот. Ал эми XIX кылымдагы онор жайлык революция коомдун жашоо-тиричилигине тез жана кенири таралган бир катар озгоруулорду алып келгендиктен Агартуу доордун отимисттик идеяларына кумондуулукту туудурду.
Онор жайлык революция Англияда башталды, бул жердеги ойлоп табуучулар жип ийруучу «Дженни» машинасын жана кездеме токуучу механикалык станокту жаратышкан, бул болсо коп сандаган кездемелерди тез жана арзан ондурууго мумкундук брген. Текстиль онор жайынын, металлургия жана онор жайлардын башка тармактарынын онугушуно байланышту коп адамдар фабрикаларда иштоо учун жаны осуп жаткан шаарларга кетип жатшты. Алардан онор жай жумушчуларынын жаны коомдук табы тузулду, ал эми аларды жалдап иштеткендер жаны коомдук кучтуу тапка айланды. Ошондой эле уй-булодо саясаттын багытында жана адамдын жашоо тиричилигиндеги диндин ролунда кескин озгоруулор болду.
Жумушчулардын эмгек акы коп учурларда ото томон болгондуктан, уй-булонун бардык муолору-ата-энеси жана балдары эптеп кун коруу учун иштоого мажбур болушкан. Айрым адамдар кунуно 19 саат, ал эми жумасына 6 же 7 кун иштешкен. Мына ушинтип эртеден кечке иштегени менен алардын иштеген жумушу туруктуу эмес болгон. Жумуш жок мезгилдерде жумушчулар жумушсуз калышкан. Келечектен эч кандай ишеним болбосо дагы, эртеден кечке чейин иштоого туура келген жан алардын жашоо шарттары ото наар болгон, мына ошондой оор шарттардын себебинен шаарлардагы начар жашаган жаны жумушчулардын омуру кыска болгон жана алар ар кандай кылмыштуулукка барган. Мына ушундай ото кейиштуу проблемаларды XIX кылымдын башында коомдук илимдерди изилдеген ойчулдар тушунууго жана жойууга аракеттенишкен.
 
187-сап:
Социология бугунку кундогу онуккон бардык олколордо жана онугуп келе жаткан коп олколордо туруктуу илим болуп саналат. Ал АКШда жакшы онуккон ал жерде социология чон университеттердин бардыгында окутулат (1988-жыл боюнча алганда 12 мин адам социологдордун Америкалык Ассоиациясынын кесиптик социологиялык уюмдардын мучолору болуп саналат). Социология ошондой эле Англияда, Франция, Германияда жана башка батыш олколорундо кучтуу онуккон.
Социологиянын ролу чыгыш Европа олколорундо анча чон эмес. Мисалы, мурунку СССРди алып королу. Брежневдин учурунда оциология предмети университеттерде тыюу салынып, Москвадан алыс турган анча белгилуу эмес интитуттарда гана окутулган. Советтик социологдор коп жылдар бою коомдук илимдик жаатында изилдоолорду жургузгонуно карабастан, социология предмети универитеттердин окутуу программасына официалдуу турдо жакында гана киргизилди. Ал эми мурда болсо коп советтик социологдорго философ, экономист же историк деген наамдагы илимий даражалар берилип келген.
Мурунку СССРде кийинки жылдары социологиянын оорчуп онугушу Горбачевдун бийлигине жана анын кайра куруу жана айкындуулук саясатына байланыштуу. 1989-жылы аял социолог социологдордун Советтик Ассоциациясына башчы гана болбостон ал Горбачевдун ото жакын кенешчиси, Советтик Конституцияны кайра карап чыгуу боюнча комиссиянын мучосу да болгон.
 
 
193-сап:
 
Социология туруктуу илим болуп саналат, бирок бул дуйного бирдиктуу коз карашы бар так аныкталган илим дегендик эмес. Социологдордун коз караштары чындыгында коп негизги принциптери боюнча окшош болот. Бирок учурдагы социологиядагы бирдиктуу коз караштар жок. Мисалы, алып карай турган болсок, коз караштары дал келген академиялык илимдер ото аз жана социлогия сыяктуу жаны илим жонундо да ушуну эле айтууга болот. Социология озунун изилдоо предмети, ыкмалары жана билимдеринен пайдаланышы боюнча озун дагы болсо изилдоо процессинде.
Силер оциология камтый турган маселелердин кендиги тууралуу бир аз тушунук алдынар. Жогоруда социологиялык ыкманы талкуулоодо биз, коп оциологдор социологияны мумкун болушунча илимий муноздо кароого аракеттенишерин, ал эми кээ бирлери кыла гуманитардык ыкманы колдонуштарын айтып кеттик. Социологиянын «Эмне учун?» деген суроосун талкуулоо менен биз, копчулук социологдор коомго коп конул боло тургандыгын, ал эми айрымдарын негизинен коомдогу адамдардын оз ара карым катнаш проблемаларына конул бурарын белгилеп кеттик. Бул маселелер боюнча социологдор кандай позицияда болсо, кыйла даражадагы алардын коз караштары да бул илимдин коомдогу ролуна, ал пайдаланган ыкмаларга жана анын коюлган маселелерине байланыштуу болот.
Коом кандайча аракеттенип жашай тргандыгын тушундуруу учун социологдор коомдун табияты тууралуу бир катар гипотезалардан башташы керек. Мындай болжолдоолор социологиянын теориялык перспективасын аныктайт. Теориялык перспектива – бул коомдун потретинин соз жузундо айтылышы. Анын конулунун борборунда социологдор тарабынан берилуучу суроолор жана алардын жоопторун издоо жолдору турат. Ал социологдор учун коомду жана анда жашаган адамдардын журум-турумун тушундурууго жардам беруучу суроолорду аныктайт. Бугунку кундо соиологдор колдонуучу кыйла кенири таралган перспективалар томондогулор: функционалдык перспектива,
Конфликттер перспективасы
Интерактивдуу перспектива.
 
Функционалдык (милдеттик) перспектива
207-сап:
 
Конфликттер перспективасы кофликтти бардык эле коомдун милдеттуу аспектиси жана социалдык озгоруулуордун негизги булагы катары эсептейт. Бул перспектива коомдун элементтери бутундой нерсе катары жакшы аракеттенишпестен бири-бири менен кофликттешип туруучу болукчо деген болжолдоолорго негизделген. Ал эми бул, уюшкан ынтымактуу шайкеш коомдо болбойт дегендик эмес. Конфликттер теориясы жатындагы окумуштуулар (изилдоочулор) дуйнодо тартип устомдук кылаарын танышпайт, ал эми чындыгында тартип коомдогу элементтердин ортосунда ар дайым болуп туруучу кофликттердин натыйжасы болуп саналат жана бардык чурларда эле табигый корунуш болуп саналбайт.
Конфликттер теориясын жактоочулар оз коз караштарын Маркс менен Симмелдин эмгектерине таянып негиздешет. Алар коомдук динамикалык жана ар дайым озгоруп туручу мунозун ботончо баса белгилешет. Алар коом ар дайым морт тен салмактуулукта дешет. Копчулук учурларда социалдык тартип (кобунчо ото убактылуу) элементтердин табигый оз таасирлеринин натыйжасында эмес, коомдогу бир элементтин башкалардын устунон устомдук кылышынын натыйжасында тузулот. Тартип-бул кучтун жана чек коюулардын таасиринин натыйжасы, башкача айтканда, кучтуулордун алсыздардын жана байлардын кедейлердин устунон устомдук кылышы.
Социолог карама-каршы перспективалардын ар бирин пайдалануу менен университет шаарчасынын уюштурулушуна кандайча баа бере тургандыгынын негизинде талкуулоо менен мындай карама-каршы перспективаларды биз баяндай алабыз. Бул эки перспектива бири биринен ото айырмаланса да, алардын бири бирине туура келиши милдеттуу эмес. Алардын ар бири социалдык чындыкты ар турдуу коз карашта карашат. Функионалисттер университет шаарчасын студенттерден, окутуучулардан, админитраторлордон, ошондой эле тейлоочу адамдардан, илимий кызматкерлерден, ашкана кызматчыларынан ж.б..у.с.ар кандай «органикалык» элементтерден турат деп карашат. Бул элементтердин баары бири менен бири оз ара байланышта болуп, университет шаарчасын ынтымактуу иш аракеттерин жузого ашырууда оз улушторун кошушат. Мунун элементтеринин биринин эле иш аракеттеринин бузулушу ал тен салмактуулуктун убактысынча бузулушуна алып келет. Окутуунун сапаты же ашканадагы тамак-аш туурасындагы же башка оорчундуу саясый себептер боюнча студенттердин забастовкасы кутулбогон жерден университет шаарчасын тен салмактуулук абалын чыгарып жибериши мумкун. Ал эми коомдук келишимдердин жана кызматташунун негизинде тузулгондуктон, тен салмактуулуктун мындай убактылуу бузулушу буткул коомчулуктун кызыкчылыгы учун тез эле калыбына келтирилет.
Конфликттер теориясын жактоочулар университет шаарчасынын тышынан караганда бейпил керонгон коомунун ар турдуу топторунун эгоисттик кызыкчылыктарын жана алардын ортосундагы атаандашуу мамилелерин карап корууго аракет кылышат. Мисалга алсак, профессорлор жана окутуучулар педагогикалык оор жукторду женилдетууго аракет кылышат. Ал эми 2-курстун студенттери факультетивдик сабактардын кыскартылышына каршы болушу мумкун. Медицина лабораториясынын кызматкерлери университет шаарчасынан башка жерлердеги айлык акынын денгээлине чейин оздорнун айдык акысынын жогорулатууну талап кылышып эмгек союзун тузушу мумкун. Администраторлор болсо, кмоттун каржылоону кызкартуу шарттарында университеттеги иштерди алып баруу учун оздорунун жасаган иштеринин башкалар баалабай турганына нааразылык билдиришет. Бул теориянын жактоочулар университет шаарчасындагы тартипти атаандашуунун жана ар кандай топтордун камкордугунун убактылуу начар натыйжасы катары эсептешет.
218-сап:
Интерактивдуу перспектива
 
Мындан мурда баяндалып айтылгандардан айырмаланып, социологияда колдонулуучу дагы бир маанилуу перспектива негизинен, коомдун микроденгээлин-адамдардын бири бири менен оз ара мамилелерин жана коомдун мучосу катары айрым адамдардын коом менен болгон мамилелерин карайт. Интерактивдуу перспектива деп аталган бул перспектива негизинен кундолук жашоо тиричиликте адамдардын бири-бри менен оз ара мамилелеринин мунозуно жана алар оздорунун социалдык карым-катнашына кандай маани бере тургандыгына коп конул бурат. Бул интерактивдуу перспектива коз карашындагы изилдоочулорду микросоциологдор деп аташат, анткени алар ири социалдык структураларды эмес, айрым бр адамдарды же анча чон эмес адамдардын топторун изилдешет. Интерактивдуу перспективанын негиздоочусу Джордж Герберт Мид болуп эсептелет.
Бул перспективанын жактоочулары адамдардын журум трумуна ото жакындан байкоо жургузгондуктон, функционализм мектебинин жана конфликттер теориясынын макросоциологдорунан айырмалнып алар коом тарабынан коюлган чектелуулорго карабастан адамдар кыйла эркин болот деп эсептешет. Башкача айтканда, алар коомдун макросоцилогдор ойлогон даражада басымдуулук кылуучу куч деп эсептешпейт. Интерактивдуу перспективанын жактоочулары адамда ар дайым озунун социалдык дуйносун жаратуу жана озгортуу процесси журуп турат деп эептешет. Аларды адамдын ой жугуртуусу да, жана сезими, ошондой эле алардын журум-туруму бирдей даражада кызыктырат. Алар адамдардын ш-аракеттеринин себептерин, алардын алдына койгон ой максаттарын, ошондой эле алар дуйнону кандайча кабыл ала тургандыгын изилдешет. Биз Интерактивдуу перспективаны университет шаарчасы тууралуу биздин мисалыбызга кайрылып баяндап берели. Бул перспективанын жактоочулары университет шаарчасын кызматташуу же конфликтешуу кз карашунда эмес, студенттер биринчи жолу университет шаарчасына келгенде ал жердеги жашоо тиричиликти кандайча кабыл алышы, алардын шаарчада уйроно турган тажрыбанын мааниси жана университет шаарчасынын шарттарнда социалдык карым-катнаштардын оорчушу кандай журо тургандыгы сыяктуу маселелерге конул бурулат. Интерактивдуу ыкмалардын жактоочулары университет шаарчасынын уюштурулушу жана андагы кызматташуунун мамилелери жонундогу маселелер канчалык кызыктырса, кундолук карым-катыштарды студенттердин, окутуучулардын жана администраторлордун кабыл алуу мунозу да ошончолук кызыктырат.
Интерактивдуу ыкмалардын жактоочулары негизинен адамдарга конул бурушуп, изилдоо ыкмалары боюнча макросоциологдордон айырмаланып турушат. Аларды адамдын ой жугуртуусу жана сезими кызыктыргандыктан алар кобунчо сапаттык ыкмаларды пайдаланышат.
 
231-сап:
-ото толук орто жаштагы адамдарды изилдоо
-аз кыймылдай турган илимий кызматкерлерди изилдоо
Изилдоону жургузуудон мурда силер томондогулорду аныктоого тийишсинер:
1.Маалыматтарды силер кимден аласынар.
2.Силер маалыматтарды кандайча топтойсунар.
241-сап:
 
Социологиянын негизги милдети биз жашап турган дуйно тууралуу озубуздун билимибизди кенейтуу. Бул эн туура асыл максаттын озу соиологиянын келечегинен умуттондурот.
Америкалыктар кандадыр бир нерсенин баалуулугун анын пайдалуу мумкундугу менен олчоону жакшы корушот. Социологияда кандай пайда бар? Бул суроону негизнен эки турдогу суроого ажыратууга болот. Биринчиден жалпы коом учун социологиянын кандай маании бар? Коомдогу соиологдор коомго туздон-туз кандай пайда келтирет?
 
10. Социология жана коом
268-сап:
2.Социалдык эксперимент бир программаны иш ашырууга чейин жургузулот.
4.Социалдык прогноз. Табигый илимдерде окуяларды прогноздоо излдоонун негизги максаттарынын бири болуп саналат. Социалдык дуйно канчалык татаал болгондуктан аны изилдей турган ыкмалар да ото так эмес. Ошондуктан айрым бир социалдык корунуштор алдын ала айтылышы мумкун. Мисалы, согуш, революция, ондурушутун томондошу же анча коп эмес социалдык озгоруулор качан болорун же болбосун так айтууга мумкун эмес.
Ушуга карабастан социологиялык изилдоолор практикалык эффект беруучу жонокой окууяларды прогноздоо учун колдонулат. Прогноздоонун кенири таралган мисалы катары шайлоолордун натыйжасын келтирсек болот. Мындан 50 жыл мурун шайлоодун жыйынтыгын прогноздоо мумкун эмес эле. Бугунку куну прогноздоо жакшы иштелип чыкты жана коомдук пикирлерди изилдоочулор бардык шайлоолордо жыйынтыктарын ото так айта алат. Мисалы, мындай анализдер 1988-жылы АКШда президенттик шайлоодо Джордж Буштун женип чыга тургандыгын гана эмес калктын 54% макул, 46% каршы чыга тургандыгын алдын ала айтышкан.
5.Социалдык мониторинг жана баяндап жазуу. Бардык эле колдонулма социологиялык изилдоолор белгилуу бир натыйжаларга ээ болбойт жана айрым бир учурларда гана прогноз бере алышат. Алардын кээ бирлери дуйно кандай болсо, так ошондой так баяндап суроттоп жазышат. Мисалга алсак, кайтыш болуп кеткен Мичиган университетинде иштеген Ангус Кэмпбелл бир нече жылдар бою жалпы улуттун тандалып алынган тобунан алардын сезими, мамилелери жана «жыргалчылык сезими» тууралуу сурап билип турган. Ал АКШда кандай типтеги адамдар озун бактылуу, ал эми кайсылары озун бактысызмын деп сезерин суроттоп жазган. Алынган натыйжалар айрым учурларда тан калтырган. Кэмпбелл орточо эсептегенде уйлонбогондорго, ажырашып кеткендерге же жесирлерге карганда уйлонгондор оздорун канааттандырарлык сезгендигин аныктаган. Ал эми Кэмпбелл, балдары бар уй-булолор, оздорун бактылуу уй-було деп эсептегендигин белгилеген. Чогуу жашагандар оздорунун канааттануу сезимдерин билдирген жана мындай канааттануу сезимдери ири шаарларга караганда айыл жерлеринде жана анча чон эмес шаарчаларда кобуроок болгон. Ошону менен бирге Кэмпбелл озунун бактылуу деп эсептоо адамдардын каражатынын денгээлине аз байланышта экендигин корсоткон.
Эгерде мындай корунушторду белгилуу бир мезгилдин ичинде бирге топтосо, алар социалдык корсоткучтор боло алат, б.а.мезгилдин озгорушу менен улут кандайча озгоргондугун корсотуучу маалымат болуп саналат.
310-сап:
 
'''Maksat Jumabaev'''
 
 
[[Category:Социология| ]]
Line 406 ⟶ 405:
[[sv:Sociologi]]
[[ta:சமூகவியல்]]
[[te:సామాజిక శాస్త్రం]]
[[th:สังคมวิทยา]]
[[tk:Sosiologiýa]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Социология" булагынан алынды