Жумуртка: нускалардын айырмасы

'''Жумуртка''', же '''ооцит''' - негизинен жумуртка [[клетка|клеткасы]] же [[жаныбарлар|жаныбарлардын]] түйүлдүгүнүн формасы. Жумуртка клеткаларынын өлчөмү бири биринен кыйла өзгөрүп турат: чычкандын жумурка клеткасы болжол менне 0,06 мм, ал эми африка страусунун жумурткасынын диаметри 15-18 см жетет. Жумурткалар негизинен шар же сүйрү формада кездешишет, бирок ар бир жаныбардыкы ар түрдүү болот, мисалы курт-кумурскалардыкы, миксин жана кээ бир балыктардыкы узун ичке формада болот. Жумрурткалардын өлчөмү жанабашка белгилери, андагы азык заттардын курамына жана санына жараша болот. Андыктан жумурткаларды сарысына жараша түрлөргө бөлүп коюшат. Оология - зоологиянын бир бөлүгү, жаныбарлардын, алардын ичинен канаттуулардын жумурткаларын изилдөөчү илим.

== Канаттуулардын жумурткалары ==

Бардык [[канаттуулар|канаттуулардын]] ургаачылары жумуркалашат. Алардын ар биринин жумуркасы бири биринен айырмаланып турат, бул болсо, алардын жашоо өзгөчөлүгүнө, азыктанышына жараша болот. Жерге салынган чуңкурча уяларга жумуркалоочу канаттуулардын жумуркалары көбүнчө тоголок формада болот. Ал эми аска зоолордун боорлоруна уялоочу канаттуулардын жумуркалары мүйрү келишет.

Негизинен канаттуунун өлчөму канчалык чөң болсо, алардын жумуркасы да салыштырмалуу чоң болот. Бирок бул баардык канаттууларга тиешелүү эмес. Балапандары жумурткадан чыгып, өз алдынча басып азык зат таап жээчү канаттуулардын жумуркалары, уяда чоңойгон [[балапан|балапандардын]] жумуркаларына салыштырмалуу чоң болушат. Эң ири жумурка бул африкалык страустун жумурткасы. Бирок ал жумуртканы страустун көлөмунө жана салмагына салыштыруу менен карасак, жумуртка канаттунун 1 % гана өлчөмүнө туура келет. Ал эми кичинекей канаттуу болгон калибринин жумуркасы, өзүнүн массасынын 6% түзөт.

Аска тоо кыркаларда уялаган канаттуулардын жумуркаларында "кабырга" бар дер окумуштуулар айтып келишет, жумуртканын "кабыргалуу" жери болжол менен 40 кг/см² басымды көтөрө алат, ал жми "кабырга" жок жери 2 кг/см².

Жумурканын сырты бодуракай же жылмакай, жалтырак же калтырак жана түрдүү түстө болот. Кээ бир түрлөрдүкү жумуркасы чаар болот, же кандаайдыр бир кооз оймолуу келишет. Жогоруда айтылгандай жумуркалардын түсү, канаттуулардын жашоо чөйрөсүнө, азык затына жараша болот. Ошондой эле жашыруун жумурткалаган канаттуулардын жана [[үй]] [[тоок|тоокторунун]] жумуркалары көбүнчө ак болушат. Ал эми ачык жерде жумуркалаган канаттуулардын жумуркаларынын түстөрү, алардын жашаган чөйрөгө жараша, мисалы өсүмдүктүү жай болсо жашыл тактуу же таштактуу болсо сары, кээде кызыл тактуу келишет. Ал эми генетикалык жактан, жумуркалардын түсү, канаттуунан жыныстык каналынан өзгөрүп баштайт.

 

* 14. Аба камерасы

* 15. Кутикула

 

== Башка жаныбарлардын жумурткалары ==

Салыштырмалуу курт-кумурскалар жумуркаларын сырткы чөйрөгө жумуркалашат, бирок "тирүүлөй" туугандарды да кезиктирүүгө болот. Курт-кумурскалардын жумуркалары ири жана жумурка сарысына бай келишет. Ичиндеги түйүлдүк убакыттын өтүшү менен чоңойгон сайын, тоголок формасындагы жумуртка бара бара сүйрү формасына айланат. Көпөлөктөрдүн жана кээ бир бүргөлөрдүн жумуркалары тоголок формадан сүйрү формага өтүп, түйүлдүк жетилгенде кайрадан тоголок формага өтөт.

Жумурка фазасында курт-кумурскалар бир нече күндөн (чымындар) 2-3 жумага чейин өөрчүшөт. Ал эми күзүндө жумурткалоочу курт-кумурскалардын түйүлдүктөрүнүн өөрчүшү 6-9 айга барабар.

курт-кумурскалардын жумуркаларынын сырткы чел кабы- хорион деп аталат, ал аба камералары бар эки катмардан турат. Кээ бир учурда гана хориондун кабынын астында кошумча кутикула пайда болот. Көпчүлүк курт-кумурскалардын жумуркалары сууну жоготуудан жакшы сакталышкан. Кык чымындары жумуркаларын жаныбарлардын кыгына жумуркалашып, жумуркага аба барып турушу үчүн, кыкка атайлап түтүк сымал аба жолун салышат.

 

== Сойлоп жүрүүчүлөрдүн жумурткалары ==

 

== Күрөң баканын икрасы ==

 

== Сүт эмүүчүлөрдүн жумурткалары ==

 

== Кызыктуу фактылар ==

 

== Шилтемелер ==