Ген: нускалардын айырмасы

[[Файл:DNA_transcription.png|300px|thumb| ДНК [[Транскрипция (ДНК)|транскрипциясынын]] схемасы.]]

'''Ген''' — тукум куума фактор, тукум куугучтуктун бирдиги. Ал кандайдыр бир эң жөнөкөй белгинин калыптанышында башкы милдетти аткарып, татаал түзүлүштөгү организмдерде [[Хромосома|хромосомалардын]] курамына кирет. Жыныстык көбөйүүдө тубаса белгилердин кийинки бир нече муундарга өзгөрбөй берилишинин тукум куугучтук мыйзам ченемин 1865-ж. чех окумуштуусу [[Г. Мендель]] ачкан. 1909-ж. дания илимпозу [[В. Иогансен]] аны ген деп атаган. 1910— 13-ж. америкалык биолог [[Т. Морган]] жана анын окуучулары тукум куугучтуктун [[Хромосома|хромосомалык]] теориясын иштеп чыккан. Ошондон кийин гендердин [[Хромосома|хромосомада]] бир-бири менен чырмалышып жайгашып, чогуу бойдон укумдантукумга бериле тургандыгы, ошондой эле гендин химиялык түзүлүшүндөгү өзгөрүүлөр өзгөрүчтүккө алып келери да аныкталган. 1944-ж. америкалык илимпоздор жана 1953-ж. [[Ф. Крик]] менен [[Ж. Уотсон]] [[ДНК|ДНКнын]] түзүлүшү менен касиеттерин изилдегенден кийин гана укумдан-тукумга берилүүчү тукум куума зат белок эмес, [[ДНК]] — [[Дезоксирибонуклеин кычкылтыгы|дезоксирибонуклеин кычкылтыгы]] болуп, анын молекуласынын бөлүгүндө ген болору толук аныкталган.

[[ДНК молекуласы|ДНКнын молекуласы]] бир-бири менен дал келишип, спиралдай буралышкан эки тизмек нуклеотиддерден — айрым бөлүктөрдөн турат. [[ДНК молекуласы|ДНКнын молекуласынын]] бөлүктөрү — [[нуклеотиддер]] чечмеленет. [[ДНК|ДНКдагы]] ар [[Аминокислоталар|аминокычкылдыкка]] ырааттуу жайгашкан үч нуклеотид (триплет же кодон деп аталган) туур келет. Ар бир ген башкалардан [[Нуклеотид|нуклеотиддердин]] ошол генге гана тиешелү ырааттуу жайгашуусу менен айырма ланат. Бул тукум куума касиеттерди өзгөрүшүнүн молекулалык негизи түшүнүүгө жардам берди. Мындай өзгөрүүлөр табигый шартта өтө сейрек жүрсө, организмдин нурга чалдыгышынан же химиялык бирикмелердин таасиринен ондогон же жүздөгөн эсе көбөйөт. Тукум куума белгилер укумдан-тукумга сакталышы үчүн гендеги нуклеотиддердин ырааттуулугу өзгөрүлбөөгө тийиш. Нуклеотиддердин бирөөнү эле алмаштыруу (өзгөртүү) тукум куума оорунун пайда болушуна шарт түзөт ([[Тукум куума оорулар]]).