Баку: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м Beka777Z moved page Баку to Бакы over redirect: Кыргызча туурасы Бакы
No edit summary
61-сап:
[[Файл:Saadet sarayi 2.jpg|thumb|Баку]]
 
'''БакуБакы''' ({{тил|az|Bakı}}), БакуБакы [[Азербайжан]] Республикасынын борбор шаары. Апшерон жана анын түштук-батышында, Каспий деңизинин батыш жээгинде жайгашкан. Калкы 1,1 млн (2005; шаар айланасы менен 1,8 млн). Ири транспорт түйүнү. Тоңбогон порт.
Паром аркылуу Түркмөнбашы, Бекдаш ([[Түркмөнстан]]), АктауАктоо ([[Казакстан]]) ш. менен байланышат. Эл аралык аэропорту бар. 1967-жылдан метрополитен иштейт.
БакуБакы шаары жөнүндө 5-кылымдагыдагы жазмаларда, ошондой эле 9-
10-кылымдагы географтардын (аль-Истахри, аль-Масуди ж.б.) эмгектеринде айтылып, мында нефть алынары белгиленет. 12-15-кылымда БакунунБакынын нефтиси Чыгыш өлкөлөрүнө чыгарыла баштаган. 12-кылымдын 2-жарымында БакуБакы аз убакытка Ширван падышалыгынын борбору болуп турган. БакунуБакыны 1540-ж. Сефевилер, 16-кылымдын 80-жылдарында түрктөр, 1723-ж. орус аскерлери караткан. 1735-ж. ал Иранга кайтарылган. 1747-жылдан БакуБакы хандыгынын борбору болуп калган. 1804-13-ж. орус иран согушунун жүрүшүндө БакуБакы Россияга кошулган (1806). 1917-ж. 31-октябрда (13-ноябрь) БакудаБакыда Совет бийлиги жарыяланган. 1918-ж. 31июлда ички жана тышкы контррев-ячыл күчтөрдүн аракети менен Совет бийлиги кулатылат.
1920-ж. 28-апрелде Азербайжан ССРинин түзүлгөндүгү жарыяланып, БакуБакы анын борборуна айланган. 1991-жылдан Азербайжан Республикасынын борбору.
БакуБакы бухтасынын жээктеринде ширваншах капкасынын калдыктары (1235), шаардын байыркы бөлүгүндө Ичери-шехер чеби (12-к.), чептин ички аймагында Мухаммед мечити жана Сынык-Кала минарети (1078-79), Кыз-Кала мунарасы (12-кылымда кайрадан курулган), ширваншах сарайлар ансамбли (15-к.), Жума мечити (14-к.), Диван-хан, Шемахин дарбазасы, Хажи-хаммали мончосу ж. б. сакталган. Чептен сырткары кербен-сарайлар, овдан (жер астындагы суусактагыч), турак үйлөр ж. б. курулган. 1810-жылдан чеггги айланта курулуштар башталган. 1920-кылымда эллектизм жана модерн стилиндеги курулуштар ургаалдуу өнүккөн. 1920-30-ж. шаардын эски райоидору жаңыланып, бир топ аянт жана парктар пайда болгон. Шаардын азыркы көрүнүшүнө археология О. Дадашев менен М. Усейновдордун салымы чоң. С. Низами атындагы кинотеатр, Азербайжан политехникалык институту (1993-жылдан ), Өкмөт үйү (1952), республикалык стадион (1952), аэровокзал (1964), мейманканалар («Интурист», «Азербайжан», 1969; «[[Москва]]», 1978), «Гүлстан» кубаныч сарайы (1980), метрополитен иштейт. «БакунунБакынын 26 комиссарын атып өлтүрүү» горельефи (1924-46, 1958-ж.) орнотулган.
БакуБакы өлкөнүн илимий, маданий борбору. Азербайжан УИА (1945), 90дон ашык илимий мекемелер, (315 жалпы билим берүүчү мектеп, 36 ЖОЖ (филиалдары менен; анын ичинен 17си мамлекеттики), Баку (1919), Азербайжан пед. (1921), Азербайжан мед. (1930) университеттери, Азербайжан нефть (1920-жылдан), денетарбия жана спорт, авиация (1992), мамл. башкаруу (1999) академиялары, консерватория (1921,1991-жылдан У. Гажибеков атындагы Муз. академия), жогорку аскер окуу жайы ж. б. бар. М. Ф. Ахундов атындагы (1923), академиялык (1925) китепканалар, улуттук драма (1920-жылдан), орус драма (1923), М. Ф. Ахундов атндагы опера жана балет (1920), Ш. Курбанов атындагы музыкалык комедия (1938), куурчак (1931), «Йуг» (1993), «Пантомима» (2000) ж. б. театрлар, 26 музей (анын ичинде Азербайжандын көзкаранды эместиги, Р. Мустафаев атындагы искусство, Низами атындагы Азербайжан адабияты, Л. Керимов атындагы Азербайжан килеми жана элдик жасалга-колдонмо искусство, Азербайжандын музыкалык маданияты) иштейт. Ошондой эле П. БюльБюль оглы, М. Магомаев, У. Гажибеков, С. Вургундун үй-музейлери, сүрөт галериясы, филармония (анын курамында У. Гажибеков атындагы симфониялык, камералык, улуттук аспаптар, мамлекеттик эстрада оркестрлери, хор капелласы иштейт), киностудия («Азербайжанфильм», 1923), цирк, балдардын белгилүү шахмат мектеби (Г. Каспаров, Т. Ражабов ж. б. окуган) ж. б. бар.
Баку Азербайжандын ири өнөржай (республикасынын өнөржай өндүрүшүнүн 60%тен ашыгын, чыгарылган продукциянын 60%тен ашыгын берет) борбору. Нефть, газ, нефть ажыратуу, нефтьхимиялык (шина, тиричилик химиясы), кара жана түстүү металлургия (болот, куюу, болот арматура өндүрүшү заводу), машина куруу (анын ичинде нефть өнөржайына керектүү жабдуулар), радиоэлектроника, жеңил (буткийим, пахта фабрикасы), электртехникалык, тамак-аш (шампан, шарап, эт комбинаттары) өнөржайлары бар.
==Колдонулган адабияттар==
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Баку" булагынан алынды