Википедия:Жаңы баштагандарга: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
11-сап:
Жаңы колдонуучуну каттоо баракчасына барып [[Special:UserLogin/signup|катоодон]] өтүңүз.
 
Бир айылдын тарыхы
== 2. Жаңы макала баштоо ==
Каалаган макалаңыздын атын издөө көзөнөгүнө киргизип издеп көрүңүз.<br /> Эгерде сиз каалаган макала мурда жазылган болсо, анда сиз ал макалага өтүп кетесиз да, аны кошумчалап,оңдоп-түздөп салым кошо аласыз.<br /> Эскертүү! Издөө көзөнөгүнө түзө турган темаңыздын атын туура териңиз! Тема так сиз издеген аталыш менен түзүлөт.
”БОРБАШ ЭМНЕНИ ТУШУНДУРОТ”
<div style="text-align:left; font-size: 95%; margin-bottom:.5em;"> <inputbox>type=search
Азыркы учурда окумуштуулар кыргыз тилинин лексикасын байытуу маселесинин устундо баш катырып келишет.Кыргыз тилинин кадыр-баркын которуу жагдайында деле койгойлуу маселелер коп.Айтор жогоруда айтылгандардын анысы да,мунусу да колдоого ала турган маселелер.Андыктан кыргыз тилиндеги создордун маанисин тактап, аныктап,анын маанилештерин издеп,лексикабызды толуктап барышыбыз абзел.Керек болсо архаизм,историзм создорду да маанисине жараша пайдаланып, лексикабызды байытуунун камын корсок болот.
width=90
Канткен менен кээ бир учурларда кыргыз тилинин осуп-онугуусуно коомчулук тарабынан да тоскоолдуктар болуп калууда.Мында чиновниктер менен айрым жарандардын орусча-кыргызча аралаштырыпсуйлогондорун эске алуудамын. Мындайларды коомдун “кесели” жеп коёлу.Ал эми айрым жерлердеги жер-суулардын тарыхый аталыштарын озгортуп,жаныча ат коюп алгандарга эмне десе болот?Деги башкага тийсе да жер-суулардын аталыштарына тийбей эле койсок болбойбу?
buttonlabel=Жаңы макала баштоо же болгон макалага өтүү
Чындыгында тарыхый аталыштарда кыргыз тилинин создорунун озогу жатат.Ар бир тарыхый аталышты озгорто берсек,кыргыз тилинин лексикасы байымак турсун,жардыланып бутпойбу!Созубуз далилдуу болушу учун бир айылдын тарыхый аталышынатоктолуп королу. Мисалы,Борбаш айылын алалы. Бул айыл жонундокыргыз совет энциклопедиясында (551-бет)томондогудой аныктама берилген:“Борбаш-Ош областынын Ноокат районундагы Бел сельсоветине караштуу кыштак.Бел-орук колхозунун аймагында,Эски-Ноокат Кызыл-Кыя шоссе жолунун боюнда,райондун борбору Эски-Ноокаттан 12км,батыш тарабынан Кызыл-Кыя темир жол станциясынан 43км аралыкта жайгашкан”.
searchbuttonlabel=Толук тексттүү издөө
Айыл ушундай аталыш менен байыртан бери келе жатат.Анын тушундурмосуно конул болуп королу. Мында“Бор”-“баш” же борбор- башчы деген создордун унгулары алынып,кыскартылып биригип жердин аталышына берилген.Мындай создор биздин кыргыз лексикабызда коп эле учурайт.Маселен,улуттук ордр оюнун алып королу. Оюн айлана турундо сызылып,ортосуна хан коюлат,аны ордо деп коёт. Ал эми хандын айланасына ашыктар тизилет. Ушул улуттук оюнга негизделгенби же ордо оюну хан турган жерге ылайыкташтырылып,окшоштурулуп чыгарылганбы,айтор бири бири менен байланышы бар.
break=yes </inputbox></div> Эгерде сиз издеген темадагы макала жок болсо, анда ал сөздөр <font color="red">кызыл түстө</font> болот.
Негизинен борбор,ордо деген создордун маанилери бил эле нерсени,бийлик жургузуучу тоболдордун жашаган аймагын билдирет. Демек ордо калаабыз“борбор шаарыбыз”деп ушул куего чейинколдонулуп келгенсоздордун тубу жогоруда биз келтирген мисалдарга барып такалат.
 
Борбаш айылы неге минтип аталып калды экен?Кыргызстанда сейрек учуроочубул атты чечмелеп королу. Эскилердин айтуусу боюнчабир убактарда бул жерде бир нече айыл кыштактардын устунон бийлик жургузуучу шаарча болгон дешет. Дагы бир божомолдорго негизденсек бул аймактан Улуу Жибек жолу откон.Андыктан Кызыл-Кыя,Фергана тараптарданкелген соодагерлердин кербени Борбашка токтоп,андан ары Гезарт,Чили-Сай,Агарт менен Алайга отуп,Кытайга барышкан.Демек Борбаш соодагерлердинтоктоп отуучу жайы,борбору болгон.Ушул божомолдорго таянып,Борбаш айылы турган жерде бир убактарда эл коп жайгашкан чон шаар болгон деген тыянак чыгарууга болот.Созубуздужер астынан казылып алынган тарыхый табылгаларда далилдемекчи.
===Макаланын аталышы===
Айылдын ортосунда чон добожайгашкан.Аны бир аз эле казсан адамдардын соогу табылат.Борбаш айылынын ушул донсоосунон эле эмес,мындан башка жерлерин казганда деле коп сандаган текчелерге тизилген ар кыл коломдогу козолор,идиштер чыккан.Табылгандардын арасынан 150 литрге жакын суу баткан 40 кулактуу казан табылышынын озу эле бир убакта элдин жашоо шартынан кабар берип турат.Ошол казандын 4 кулагы,ар бирине 10дон буунулушу,аны орнотуучу тупкучу менен бутун бойдон турушу окумуштууларды деле тан калтырбай койбойт.Айтуудан,тупкучуалтындан жасалыптыр. Табылгалардын копчулугу союз убагында табылгандыктан музейлерге тапшырылып кеткен.Окумуштуулардын казылып алынган буюмдарга карата оздорунун аныктамаларын беришкендир,бул биз учун будомук.Эмнеси болсо да Борбаш айылындагы табылгалар коп нерселерден кабар берип турат,тарыхый мааниси да чон.
Макаланын аталышын туура тандап алуу маанилүү. Эгерде сиз баштап жаткан макаланын аталышы ар түрдүү болушу мүмкүн болсо, эң кеңири таанымал аталышын алган туура болот. Макаланын аталыштары боюнча төмөнкүдөй эрежелер сунушталат: <br />
Эми ушул эле айылга тиешелуу Мукур деген жылганы алалы.Мунун тушундурмосун кыргыз тилинин тушундурмо создугундо мындай чечмеленет:биринчи мааниси-жешилип,сурулуп тугонгон,кыскарган кыска; экинчи мааниси-токол.Жылганы коргон киши тушундурмо создукто берилген мааниге топ келерин байкай алат. Ушул айылга тиешелуу жылгалардын бирине “ Жол-Жылга” деген ат берилген.Бул да байыртанбери аталып келип,Улуу Жибек жолунункаттамы болгондугунан кабар берип турат.Мына ушуларга таянып,жер сууларга берилген аталыштарды ар биринин таарыхий мааниси бар экенине ынанасын.
 
Илгертеден аталып келе жаткан тарыхий жайлар кыргызстанда толуп жатат. Аларды озгортууго болбойт. Анткени анда тарыхта,тилибиздин байыркы создору да жатат.Демек ушундай маанилуу жагдайлары бар жер-суулардын аталыштарын озгортуп,жаныча атоонун не кереги бар. Андан коро аны менен сыймыктануу гана керек.
* Макаланын аталышы көп маанилүү болсо, анда кашага () алып тактама берип койобуз. Мисалы, "[[Аалам]]" аталган макала "Аалам" корпорациясы, ааламдын философиялык же астрономиялык түшүнүгү, же адабий чыгарма жөнүндө болушу мүмкүн. Ошондуктан биз кайсы багытта жаза тургандыбызга жараша: Аалам (философия), Аалам (астрономия), Аалам (адабия чыгарма), - деп макаланын аталышына тактама менен кошумчалайбыз.
* Адам аттары боюнча, биринчи адамдын фамилиясы үтүр анан аты калыбында жазуу макулдашылган жана сунушталат. '''Туурасы - [[Айтматов, Чыңгыз Төрөкулович|Айтматов, Чыңгыз Төрөкулович]]'''. Чыңгыз Айтматов Төрөкулович эмес. Эрежелер макулдашыла электе инсандар тууралуу макалар ар кандай иретте жазылгандыктан, инсан тууралуу макала жаза турган болсоңуз, ал инсандын аты-жөнүн андайынан-мындайынан да жазып, издөө салып көрүңүз.
* Кыргыз тилинде фамилиялардын жазылышы өзгөрүү үстүндө болуп жаткандыгын эске алып, мурун "ов" менен аяктаган фамилиялар кийин "уулу, тегин" болуп жазылып калган учурларда эки аталышын тең берип, мисалы: [[Сагымбай Орозбак уулу (Орозбаков)]]
* Макаланын аталышын <span style="color:red">'''БАШ ТАМГАЛАР МЕНЕН ЖАЗБАЙБЫЗ!'''</span>. Баш тамга сөз башында гана колдонулат.
* Көптөгөн сөздөрдүн, аталыштардын кыргыз тилине которулгандыгына карабастан, көнгөн адат менен эле көптөгөн сөздөрдүн орусча аталыштары колдонулуп келет. Колдон келишинче, сөздүн кыргызча аталышын таап, колдонгонго аракет кылсак.
* Макаланы туура эмес атап алыштан коркпогула. Эгер ката кетирип алсаңыз, тажрыйбалуу колдонуучулар аны оңдоп-түздөп жардам беришет. 4 күндөн кийин макаланын аталышын оңдоо укугуна сиз дагы ээ болосуз.
 
=== Макаланын түзүлүшү ===
Уикипедия макалалары теманын аталышын кайталап жана ага кыскача аныктама берүү менен башталат. Мисалы, [[Аалам]] макаласы мындайча башталат:
<span style="background-color:yellow">'''''Аалам''' – материянын өнүгүү процессинде чексиз, ар түрдүү форма алып, мейкиндик жана убакыт жагынан чектелбеген бүткүл дүйнө.</span>
 
== 3. Сүрөт кошуу ==