Түштүк Корея: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
copy from Корея Республикасы |
м trying to fix part of the mess |
||
83-сап:
==Билим берүүсү==
1945-жылдан баштап Кореяда эски мектептер жоюлуп, билим берүүнүн жаңы системасы түзүлгөн. 1950-жылдан баштап жалпыга милдеттүү 4 жылдык окууну киргизүү каралып, ал 1956—57-жылдары гана ишке ашырылган. 1958-ж. акы төлөп окуу жоюлган. 1958—59-жылдары жалпыга милдеттүү 7 жылдык билим берүү киргизилген. 1959-ж. билим берүү системасы кайра түзүлүп, башталгыч мектепте 4, толук эмес орто мектепте 3, техникалык мектепте 2 жана жогорку техникалык мектепте 2 жылдык окуу киргизилген. 1967—68-окуу жылында жалпыга милдеттүү 9 жылдык билим берүү киргизилген. 1973-ж. жалпыга милдеттүү 10 жылдык билим берүү жана мектепке чейинки бир жылдык тарбиялоо жөнүндө мыйзам кабыл алынган. Окутуунун жаңы системасы 4 жылдык башталгыч жана 6 жылдык орто мектеп. 1974—75-окуу жылында жалпыга милдеттүү 10 жылдык орто билим алууга мектеп окуучуларынын 95%и тартылган.
==Адабияты==▼
1945-ж. Түштүк Корея япон баскынчылыгынан бошотулгандан кийин 1950-жылдардын башына чейин Түштүк Корей адабиятында улуттук көз карандысыздык үчүн күрөш жана Түштүк Корей табиятынын кооздугу жөнүндө жазышкан (Юн Тон Жу, Пак Ту Жин, Пак Мог Воль). Кээ бир жазуучулар адабият аркылуу идеологиялык жана таптык карама-каршылыктарды көрсөтүүгө умтулушса (Ли Тхэ Жун), башкалары адам жашоосунун маани-маңызын түшүнүүгө аракеттенишкен (Ким Тон Ни ж. б.). 1950-жылдардагы прозада Түндүк менен Түштүктүн ортосундагы согуш (1950—53), анын терс таасири (Хван Сун Вон ж. б.) жана улуттук салт унутулуп бараткандыгы (Со Ки Вон) чагылдырылган. Поэзияда согуш темасына арналган (Чо Чи Хун, Ку Сан). 1960—70-жылдардагы прозалык чыгармаларда жаңы пессимисттик мотивдер пайда болгон (Чхве Ин Хун, Ким Сын Ок). Поэзия өзүнө батыш модернизм менен салттуу лиризмди (Ли Хён Ги) айкалыштырылган. 1970—80-жылдардагы (индустриялаштыруу жана саясий куугунтуктоолор мезгили) адабияттын негизги темалары — байлык менен жакырлыктын ортосундагы айырмалар, инсандын деградациясы, ата-эне менен баланын ортосундагы мамилелер (Чо Се Хи, Чхве Ин Хо, Пак Ван Со ж. б.). Поэзияда өкмөткө каршы маанай басымдуулук кылган (Ким Чи Ха ж. б.) 1980—90-жылдары прозада адам менен саясий системанын өз ара мамилеси, адамдын руханий, идеологиялык жана саясий зомбулуктарга каршылык көрсөтүүсү, корей элинин өткөндөгү, учурдагы башынан кечирип жаткан окуялары жөнүндөгү (Хван Со Гён, Чо Чон Нэ, Пак Кён Ни) тарыхый романдары жазылган. Поэзияга эмгек темасы (Пен Но Хе), урбанизация мотивдери (Чхве Сып Хо) мүнөздүү болгон. 1990—2000-жылдардагы адабиятта корей жазуучуларынын корей улутунун экиге бөлүнүшү, салттык дөөлөттөр менен индустриялыктан кийинки коомдун идеалдарынын ортосундагы келишпестик мамилеси чагылдырылган (Ли Мун Ёль ж. б.), акындар тарыхка (Ко Ын ж. б.), ошондой эле корейлердин заманбап жашоосуна (Чон Хён Джон) кайрылышкан. Корей Республикасынын поэзиясында адамдын руханий (буддисттик) тазаруу мотиви көрүнүктүү орунга ээ. Архитектура жана сүрөт искусствосу. 1950жылдарда түзүлгөн Корей Республикасында оор экономикалык жагдай 1960-жылдарда архитектуранын жаңы өнүгүү этабы чет өлкөлүк архитектуранын тажрыйбасын өздөштүрүүгө модернизм архитектурасынын жетишкендиктерин байланыштуу таасирленүү менен өнүгө баштаган. Чет өлкөдөн билим алган арх. Ким Чхунг Он. Ле Корбюзенин эмгектерине Сеулда Франция элчилигинин имараты (1962), «Самилло Билдинг» асман тиреген имаратын (1968—70) — корей архитектурасынын салттык элементтерин колдонуп, интернационалдык стилде долбоорлогон. Ким Су Гун экспрессионизм жана брутализм агымындагы архитектуралык курулуштарды долбоорлогон: Сеулдагы «Эркиндик Борбору» ансамбли (1962—65), Олимпиадалык стадион (1977—84), Чхонжудагы Улуттук музей (1979—87) салттык корей архрасына жакын. 1980-жылдарда Кореяда негизинен постмодернизм Түштүк Чхунчхон провинциясындагы «Көз карандысыз залы» комплекси ж. б., стилиндеги курулуштар долбоорлонгон: Роден Музейи (1997). Самсунг Лиум искусство музейи (2004, архитекторлор М. Ботта, Ж. Пувель, Р. Колхаз), Сеулдагы кампусунун борбору Ихва аялдар университетинин (2008, Д. Перро) ж. б. 1950-жылдары көркөм сүрөт искусствосунда бир нече агымдар өкүм сүргөн. Салттык тушь живописинде иштеген сүрөтчүлөр пейзаж жана «гүл-чымчык» жанрында реалисттик батыш искусствосунун ыкмаларын колдонушкан (Но Су Хён, Хо Паек Нён) 1957-ж. түзүлгөн «Жаш сүрөтчүлөрдүн ассоциациясы» бирикмесине абстракттык экспрессионизмге ыктаган живописчилер кирип, кийинчерээк «Формалдуу эмес искусство» көркөм кыймылына кошулушкан (Пак Со Бо, Ким Чхан Йол, Юн Мён Но) алар Корей Республикасынын искусствосун 1960-жылдардагы өнүгүүсүн аныктаган ошондой эле салттык багыттагы сүрөтчүлөргө таасир берген. Скульптура да өнүккөн, көрүнүктүү өкүлдөрү: Юн Хе Жун, Квон Жин Гю, Ким Ген Сын. 1970-жылдары Кореянын сүрөт искусствосунда «Монохром» бирикмеси чоң роль ойногон. 1980-жылдары Сон Су Нам жана Хон Сок Чан жетектеген «Сумукхва» («Тушь») кыймылы тушь живописи техникасына ыкташкан. Музыкасы. Музыкалык маданияты негизинен батыш үлгүсүнө багытталган. Театр сахналарында европалык классикалык опералар коюлган (1948, «Травиата», Ж. Верди). Көптөгөн кореялык музыканттар чет өлкөдөн (АКШ, 1980-жылдары СССР, Россия) билим алышкан. 1980—90-жылдары мамлекеттин колдоосунда салттык классикалык жана элдик музыкалык маданият кайрадан жаралган. Элдик музыканын мурастарын сактоо жана өнүктүрүү иштерин Сеулдагы Мамлекеттик салттык музыка жана бий борбору жүргүзөт (1951-ж. классикалык музыканын Улуттук институту катары түзүлгөн); музыкалык окуу жайларында корей кпассикалык аспаптарында ойноого үйрөтүшөт. Салттык аткаруучулардын арасынан ырчылар Ли Чу Ван, Ан Пи Чхви, Ким Ок Сим; аспапчылар Сон Кым Рен, Син Кве Дон (цитра каягым), Ли Сон Ге (чоор тэгым). 1960—70-жылдары Кореяда жаз музыкасы таралган, америкалык үлгүдөгү электргитара жана рок-музыка, электрондук аспаптар жана синтезаторлор колдонулган, поп-музыканын өзгөчө формасы өнүккөн. 1980-жылдары Кореянын музыкалык маданиятына заманбап япон музыкасы таасир берген. Көп сандаган театрлар, ар кыл коллективдер, концерттик, илимий жана билим берүү мекемелери жайгашкан Сеул — музыкалык маданиятын очогу. Седжон атындагы Маданият борборунун концерттик залында чоң орган орнотулган (1978). Ири музыкалык маданият борборлору: Сеул искусство борбору (1988— 93); Опера үйү (Опера театры, чоң жана кичине концерттик залдары менен); ошондой эле Корей Республикасынын Улуттук театры, 30дан ашуун симфониялык оркестрлер иштейт. 1993-ж. Улуттук музыкалык мектеп (батыш тибиндеги биринчи консерватория) ачылган. Жыл сайын музыка, театр фестивалдары өтүп турат.▼
==Театры==▼
1945-ж Сеулда театр бирикмеси уюшулуп, ага коммунисттик идеологияны карманган коллективдер кирген. Ушул жылы Ли Кван Ре «Улуттук сцена» театрын түзгөн. 1950-ж. Сеулда Корея Улуттук театры уюшулган. Анын негизги репертуарын заманбап драмалар, тарыхый пьесалар жана дүйнөлүк классика түзгөн (У. Шекспир, Мольер, Ф. Шиллер). 1958-ж. Сеулда «Вонгакса» театры ачылып, анда эксперименттик труппалар заманбап батыш драмаларын коюшкан (Т. Ульямс, Ж. Осборн). 1962-ж. драма борбору, 1973-ж. ошол кездеги Борбордук Азия боюнча эң ири театр борбору — улуттук маданиятты кайра жаратуу сарайы ачылган. 1970-ж. башында Мадангык театры өнүккөн (маданг — ачык аянт). Актуалдуу маселелерди козгогон спектаклдер ачык асман алдында жасалгасыз, бийи музыкалык коштоосу жок өтөт. 21-кылымдын башындагы театр ишмерлери: Пак Ге Бе, Чоң Вун Бонг, Джо Хен Гон ж. б. Ар жыл сайын эл аралык театр фестивалдары Сеулда (1977-жылдан), Кочханда (1989), Сувондо (1996), «Сеул фринж фестивал»(1998) өтүп турат. 1980—2000-жылдары Сеулда «Конган Саранъ» театрынын Кичи залында, «Сэмто Паренсе» жана «Кумнаму» театрларында профессионал куурчак труппалары иштейт. Сеулда жана Пусанда эл аралык куурчак театрларынын фестивалдары өтөт.▼
==Киносу==
Line 200 ⟶ 194:
== Административдик түзүлүшү ==
{{main| Корея Республикасынын административдик түзүлүшү }}
== Экономикасы ==
Line 210 ⟶ 202:
== Транспорту ==
[[Файл:KORAIL DL7100.jpg|thumb| [[Korail]] поезди]]машина жана велосипед болду жок башка. башкадан изде.
{{main| Корея Республикасындагы транспорт }} Түштүк Кореядагы транспорт темир жана унаа жолдору, аба жана деңиз магистралдары сыяктуу өлкөнүн транспорттук коммуникациялар системасын түзөт.
Line 226 ⟶ 220:
Түштүк Корея видео-оюндар боюнча спорттук мелдештердин — [[киберспорт]]тун негиздөөчүсү катары саналат. Өлкөдө [[Түштүк Кореядагы Старкрафт|Starcraft]] оюну улуттук маданияттын элементи болуп, гиганттык популярдуулукка ээ болду. Расмий саноолор боюнча, оюну бар лицензиялуу диск ар бир онунчу кореялыкта бар.
▲==Адабияты==
▲1945-ж. Түштүк Корея япон баскынчылыгынан бошотулгандан кийин 1950-жылдардын башына чейин Түштүк Корей адабиятында улуттук көз карандысыздык үчүн күрөш жана Түштүк Корей табиятынын кооздугу жөнүндө жазышкан (Юн Тон Жу, Пак Ту Жин, Пак Мог Воль). Кээ бир жазуучулар адабият аркылуу идеологиялык жана таптык карама-каршылыктарды көрсөтүүгө умтулушса (Ли Тхэ Жун), башкалары адам жашоосунун маани-маңызын түшүнүүгө аракеттенишкен (Ким Тон Ни ж. б.). 1950-жылдардагы прозада Түндүк менен Түштүктүн ортосундагы согуш (1950—53), анын терс таасири (Хван Сун Вон ж. б.) жана улуттук салт унутулуп бараткандыгы (Со Ки Вон) чагылдырылган. Поэзияда согуш темасына арналган (Чо Чи Хун, Ку Сан). 1960—70-жылдардагы прозалык чыгармаларда жаңы пессимисттик мотивдер пайда болгон (Чхве Ин Хун, Ким Сын Ок). Поэзия өзүнө батыш модернизм менен салттуу лиризмди (Ли Хён Ги) айкалыштырылган. 1970—80-жылдардагы (индустриялаштыруу жана саясий куугунтуктоолор мезгили) адабияттын негизги темалары — байлык менен жакырлыктын ортосундагы айырмалар, инсандын деградациясы, ата-эне менен баланын ортосундагы мамилелер (Чо Се Хи, Чхве Ин Хо, Пак Ван Со ж. б.). Поэзияда өкмөткө каршы маанай басымдуулук кылган (Ким Чи Ха ж. б.) 1980—90-жылдары прозада адам менен саясий системанын өз ара мамилеси, адамдын руханий, идеологиялык жана саясий зомбулуктарга каршылык көрсөтүүсү, корей элинин өткөндөгү, учурдагы башынан кечирип жаткан окуялары жөнүндөгү (Хван Со Гён, Чо Чон Нэ, Пак Кён Ни) тарыхый романдары жазылган. Поэзияга эмгек темасы (Пен Но Хе), урбанизация мотивдери (Чхве Сып Хо) мүнөздүү болгон. 1990—2000-жылдардагы адабиятта корей жазуучуларынын корей улутунун экиге бөлүнүшү, салттык дөөлөттөр менен индустриялыктан кийинки коомдун идеалдарынын ортосундагы келишпестик мамилеси чагылдырылган (Ли Мун Ёль ж. б.), акындар тарыхка (Ко Ын ж. б.), ошондой эле корейлердин заманбап жашоосуна (Чон Хён Джон) кайрылышкан. Корей Республикасынын поэзиясында адамдын руханий (буддисттик) тазаруу мотиви көрүнүктүү орунга ээ. Архитектура жана сүрөт искусствосу. 1950жылдарда түзүлгөн Корей Республикасында оор экономикалык жагдай 1960-жылдарда архитектуранын жаңы өнүгүү этабы чет өлкөлүк архитектуранын тажрыйбасын өздөштүрүүгө модернизм архитектурасынын жетишкендиктерин байланыштуу таасирленүү менен өнүгө баштаган. Чет өлкөдөн билим алган арх. Ким Чхунг Он. Ле Корбюзенин эмгектерине Сеулда Франция элчилигинин имараты (1962), «Самилло Билдинг» асман тиреген имаратын (1968—70) — корей архитектурасынын салттык элементтерин колдонуп, интернационалдык стилде долбоорлогон. Ким Су Гун экспрессионизм жана брутализм агымындагы архитектуралык курулуштарды долбоорлогон: Сеулдагы «Эркиндик Борбору» ансамбли (1962—65), Олимпиадалык стадион (1977—84), Чхонжудагы Улуттук музей (1979—87) салттык корей архрасына жакын. 1980-жылдарда Кореяда негизинен постмодернизм Түштүк Чхунчхон провинциясындагы «Көз карандысыз залы» комплекси ж. б., стилиндеги курулуштар долбоорлонгон: Роден Музейи (1997). Самсунг Лиум искусство музейи (2004, архитекторлор М. Ботта, Ж. Пувель, Р. Колхаз), Сеулдагы кампусунун борбору Ихва аялдар университетинин (2008, Д. Перро) ж. б. 1950-жылдары көркөм сүрөт искусствосунда бир нече агымдар өкүм сүргөн. Салттык тушь живописинде иштеген сүрөтчүлөр пейзаж жана «гүл-чымчык» жанрында реалисттик батыш искусствосунун ыкмаларын колдонушкан (Но Су Хён, Хо Паек Нён) 1957-ж. түзүлгөн «Жаш сүрөтчүлөрдүн ассоциациясы» бирикмесине абстракттык экспрессионизмге ыктаган живописчилер кирип, кийинчерээк «Формалдуу эмес искусство» көркөм кыймылына кошулушкан (Пак Со Бо, Ким Чхан Йол, Юн Мён Но) алар Корей Республикасынын искусствосун 1960-жылдардагы өнүгүүсүн аныктаган ошондой эле салттык багыттагы сүрөтчүлөргө таасир берген. Скульптура да өнүккөн, көрүнүктүү өкүлдөрү: Юн Хе Жун, Квон Жин Гю, Ким Ген Сын. 1970-жылдары Кореянын сүрөт искусствосунда «Монохром» бирикмеси чоң роль ойногон. 1980-жылдары Сон Су Нам жана Хон Сок Чан жетектеген «Сумукхва» («Тушь») кыймылы тушь живописи техникасына ыкташкан. Музыкасы. Музыкалык маданияты негизинен батыш үлгүсүнө багытталган. Театр сахналарында европалык классикалык опералар коюлган (1948, «Травиата», Ж. Верди). Көптөгөн кореялык музыканттар чет өлкөдөн (АКШ, 1980-жылдары СССР, Россия) билим алышкан. 1980—90-жылдары мамлекеттин колдоосунда салттык классикалык жана элдик музыкалык маданият кайрадан жаралган. Элдик музыканын мурастарын сактоо жана өнүктүрүү иштерин Сеулдагы Мамлекеттик салттык музыка жана бий борбору жүргүзөт (1951-ж. классикалык музыканын Улуттук институту катары түзүлгөн); музыкалык окуу жайларында корей кпассикалык аспаптарында ойноого үйрөтүшөт. Салттык аткаруучулардын арасынан ырчылар Ли Чу Ван, Ан Пи Чхви, Ким Ок Сим; аспапчылар Сон Кым Рен, Син Кве Дон (цитра каягым), Ли Сон Ге (чоор тэгым). 1960—70-жылдары Кореяда жаз музыкасы таралган, америкалык үлгүдөгү электргитара жана рок-музыка, электрондук аспаптар жана синтезаторлор колдонулган, поп-музыканын өзгөчө формасы өнүккөн. 1980-жылдары Кореянын музыкалык маданиятына заманбап япон музыкасы таасир берген. Көп сандаган театрлар, ар кыл коллективдер, концерттик, илимий жана билим берүү мекемелери жайгашкан Сеул — музыкалык маданиятын очогу. Седжон атындагы Маданият борборунун концерттик залында чоң орган орнотулган (1978). Ири музыкалык маданият борборлору: Сеул искусство борбору (1988— 93); Опера үйү (Опера театры, чоң жана кичине концерттик залдары менен); ошондой эле Корей Республикасынын Улуттук театры, 30дан ашуун симфониялык оркестрлер иштейт. 1993-ж. Улуттук музыкалык мектеп (батыш тибиндеги биринчи консерватория) ачылган. Жыл сайын музыка, театр фестивалдары өтүп турат.
▲==Театры==
▲1945-ж Сеулда театр бирикмеси уюшулуп, ага коммунисттик идеологияны карманган коллективдер кирген. Ушул жылы Ли Кван Ре «Улуттук сцена» театрын түзгөн. 1950-ж. Сеулда Корея Улуттук театры уюшулган. Анын негизги репертуарын заманбап драмалар, тарыхый пьесалар жана дүйнөлүк классика түзгөн (У. Шекспир, Мольер, Ф. Шиллер). 1958-ж. Сеулда «Вонгакса» театры ачылып, анда эксперименттик труппалар заманбап батыш драмаларын коюшкан (Т. Ульямс, Ж. Осборн). 1962-ж. драма борбору, 1973-ж. ошол кездеги Борбордук Азия боюнча эң ири театр борбору — улуттук маданиятты кайра жаратуу сарайы ачылган. 1970-ж. башында Мадангык театры өнүккөн (маданг — ачык аянт). Актуалдуу маселелерди козгогон спектаклдер ачык асман алдында жасалгасыз, бийи музыкалык коштоосу жок өтөт. 21-кылымдын башындагы театр ишмерлери: Пак Ге Бе, Чоң Вун Бонг, Джо Хен Гон ж. б. Ар жыл сайын эл аралык театр фестивалдары Сеулда (1977-жылдан), Кочханда (1989), Сувондо (1996), «Сеул фринж фестивал»(1998) өтүп турат. 1980—2000-жылдары Сеулда «Конган Саранъ» театрынын Кичи залында, «Сэмто Паренсе» жана «Кумнаму» театрларында профессионал куурчак труппалары иштейт. Сеулда жана Пусанда эл аралык куурчак театрларынын фестивалдары өтөт.
* {{китеп
|автор = [[Толорая, Георгий Давидович|Толорая Г. Д.]]
| |||