'''Республика''' (лат. republica – қоомдуқкоомдук иш, мамлекет) – башкаруунун формасы. Мамлекеттик бийликтин жоғорқужогорку органдары же шайланышат, же жалпы улуттуқулуттук өкүлчүлүк уюмдары тарабынан түзүлүшөт. БашқаруунунБашкаруунун республикалықреспубликалык формасы [[антикалықантикалык доор|антикалықантикалык доордо]] [[монархия|монархияғамонархияга]] [[альтернатива]] қатарыкатары түзүлгөн. [[Капитализм|Капиталисттик]] жана [[Социализм|социалисттик]] мамилелердин өнүгүшү менен Жаңы жана СоңқуСоңку жаңы мезгилде кеңири жайылғанжайылган. АзырқыАзыркы мамлекеттердин көбү – республика бүгүнкү күндө башқаруунунбашкаруунун эки негизги формасы өкүм сүрүүдө – [[президенттик башқаруубашкаруу|президенттик]] жана [[парламенттик башқаруубашкаруу|парламенттик]]. Президенттик республика [[Президент|президенттин]] қолундаколунда мамлекет башчысынын жана өкмөт башчысынын полномочиелеринин топтолушу менен мүнөздөлөт. [[Премьер–министр]] қызматыкызматы болбойт. ([[Аргентина]], [[Бразилия]], [[Мексика]], [[АҚШАКШ]] ж.б.) Мыйзам чығаруучучыгаруучу, атқаруучуаткаруучу, соттуқсоттук бийликтердин [[Компетенция|компетенциясы]] жана структурасы тақтак бөлүштүрүлөт. Өзгөчөлүктөрү: президентти шайлоонун парламенттен тышқарытышкары түз же қыйыркыйыр шайлоо жолу; [[Өкмөт|өкмөттү]] түзүүнүн [[парламент|парламенттен]] тышқарқытышкаркы жолу жана өкмөттө парламенттин алдында жооптуулуқжооптуулук институтунун жоқтуғужоктугу; өкмөттүн мүчөлөрүнүн [[депутат|депутаттықдепутаттык]] ишмердүүлүк менен айқалышпағандықыайкалышпагандыкы; президентте парламентти тарқатуутаркатуу уқуғунунукугунун жоқтуғужоктугу. Бул өзгөчөлүктөр парламенттик республика менен салыштырғандасалыштырганда өкмөттө көбүрөөк туруқтуулуқтуруктуулук, ал эми парламентти – көптөгөн чынығычыныгы полномочиелер менен қамсызкамсыз қылаткылат. РеспубликалықРеспубликалык башқаруунунбашкаруунун көбүрөөк жайылғанжайылган түрү, парламенттик республика эсептелет. Ал үчүн парламенттин башчылығынынбашчылыгынын принциби, өкмөттүн өзүнүн ишмердүүлүгүндө парламентке жооп берүүчүлүгү, премьер-министрдин қызматынынкызматынын болушу мүнөздүү. Премьер-министр бир учурда өкмөт башчысы жана башқаруучубашкаруучу [[партия|партиянын]] же [[партиялықпартиялык коалиция|партиялықпартиялык коалициянын]] [[лидер|лидери]] болот. Парламенттик республиканын өкмөтү парламенттик жол менен таасирдүү партиянын өкүлдөрүнөн түзүлөт. Парламенттик республика көпчүлүктүн қолдоосунанколдоосунан ажырамайынча бийликте болот. ҚолдоодонКолдоодон ажырағанданажырагандан кийин өкмөт иштен четтетилет же кезексиз парламенттик шайлоолорду дайындашат. Парламенттик республика башқаруубашкаруу партиялықпартиялык мүнөздө. Парламенттик республикада мамлекеттик башчы – президент парламент же анын негизинде түзүлгөн коллегия арқылууаркылуу шайланат. АғаАга көптөгөн формалдуу полномочиелер берилет: анын ичинде [[вето]] қоюукоюу жана парламентти тарқатуутаркатуу уқуғуукугу. ЧындығындаЧындыгында анын мамлекеттик бийликти иш жүзөгө ашыруудағыашыруудагы таасири анча чоң эмес. Себеби анын ар бир аракети парламент түзгөн өкмөттүн мақулдуғунанмакулдугунан соң ғанагана жүзөгө ашырылат. АзырқыАзыркы парламенттик республикада мыйзам чығаруучучыгаруучу жана атқаруучуаткаруучу бийликтердин юридикалықюридикалык жана чынығычыныгы компетенцияларынын келишпестиктери мүнөздүү: жоғорқужогорку орган деп жарыяланғанжарыяланган парламент өкмөттүн қатуукатуу көзөмөлөнүн астында иштейт, парламент түзгөн жана ағаага жооп берген өкмөт парламентти тарқатуутаркатуу уқуғунаукугуна ээ. РеспубликалықРеспубликалык бийликтин аралаш формалары өзүндө президенттик жана парламенттик республиканын ([[Франция]]) же монархия менен республиканын ([[Малайзия]]) элементтерин айқалыштыратайкалыштырат. [[ҚырғызКыргыз Республикасы|ҚырғызКыргыз РеспубликасындағыРеспубликасындагы]] бийлик президенттик республикағареспубликага көбүрөөк оқшошокшош келип, ошону менен бирге эле парламенттик республиканын элементтерин да өзүнө қамтыйткамтыйт, муну илимде жарым президенттик республика деп аташат.
== ҚолдонулғанКолдонулган адабияттар ==
"Саясат таануу: энциклопедиялықэнциклопедиялык оқууокуу қуралыкуралы". БашқыБашкы редактор: Ү.Асанов, жооптуу редактор: А.АқуновАкунов. Бишкек - 2004. ISBN 9967-14-011-9
