Сыма Цянь: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м ImeNtrav moved page Сыма Цян to Сыма Цянь
No edit summary
1-сап:
{| class="toccolours" style="float:right; margin:0 0 0.5em 1em; width:20em; clear:right;"
|-
|colspan=2 style="text-align:center; color:blak" | '''Сыма ЦянЦянь''' <br /> [[File:Sima Qian (painted portrait).jpg|thumb|center|200px]]
|-
|align="center" bgcolor="sky blue" colspan=2 style="font-size: small" |'''Жалпы маалымат'''
20-сап:
|}
 
'''Сыма ЦянЦянь''' (, Сыма Чиен; орусча - Сыма Цянь) - б.з.ч. 145 же б.з.ч. 135-жылы туулган, б.з.ч. 86-жылы өлгөн кытайлык тарыхчы. Аны "кытай тарыхынын атасы" деп да аташат.<br />
 
Ал "[[Ши-цзи]]" ("Тарыхый жазмалар") эмгегинин автору.
26-сап:
==Кыскача өмүр таржымакалы ==
 
Сыма ЦянЦянь [[Кытай|Кытайдын]] Ханчэн аймагында (азыркы Шэнси вилайетинде) Лунмын деген жерде туулган.
 
Сыма ЦянЦянь өз эмгегинде хундар (хуннулар) б.з.ч. 201-жылы жүргүзгөн согуштар тууралуу баяндап келип, байыркы [[кыргыздар]] тууралуу да эскерте кетет.
 
"Кытай тарыхынын атасы" саналган даңазалуу тарыхчы Сыма Цяндын тагдыры өтө татаал болгон.
34-сап:
Анын досу болгон кытай колбашчысы (генералы) хундарга колго түшүп, хун тарабын тутуп кеткенде, Хань сулалесинин императору жаалданып, Сыма Цянды жазалоого буйрук берген.
 
Сыма ЦянЦянь өмүрдүк тарых эмгегин аяктоо үчүн өлүм жазасына караганда бычылуу жазасын артык көргөн.
 
==Котормолор==
44-сап:
Анын айрымдары [[Кыргыз тили|кыргыз тилине]] да которулуп, ар кыл окуу китептерине, хрестоматияларга жана жыйнактарга киргизилип жүрөт.
 
==Лев Гумилевдун Сыма ЦянЦянь тууралуу пикири==
 
Орусиялык чыгыш таануучу Лев Николаевич [[Гумилев, Лев Николаевич|Гумилев]] кытай тарыхчысы Сыма ЦянЦянь тууралуу мындайча ою менен бөлүшкөн:
 
"Сыма ЦянЦянь "Тарыхый жазмалар" аттуу чыгармасын б.з.ч. I кылымда жазып, ошол эле кездерде өзү үчүн "көөнө" болуп калган мезгилдин, т.а. өзүнө белгисиз, салты үзүлүп калган өткөн мезгилдин бар экенин белгилеген. "Көөнө" мезгил болуп Сыма ЦянЦянь үчүн алгачкы үч сулаленин (династиянын): Ся, Ин жана Чжоу династияларынын мезгили эсептелген. Чжоу династиясы кулаган соң саясий жана маданий начарлоо башталган. "Үч падышачылыктын басып өткөн жолу айлампа өңдүү, токтоп бүтүп, анан кайра башталып турду" - деген Сыма ЦянЦянь.
 
Албетте, муну Хан династиясы байыркыны дал өзүндөй кылып кайра кайталаган деп түшүнүү жарабайт. Айткандай эле ал өзүнө гана мүнөздүү өзгөчөлүктөрү бар өз алдынчалыкка ээ экен. Сыма Цяндын ою боюнча, бир түрдүүлүк дегенибиз, сырткы чыныгы көрүнүштөр эмес, ал көрүнүштөрдүн ички мыйзам ченемдүүлүгү болуп саналат, муну ал тарыхтын табигый мыйзамы катары караган.
 
Тарыхчы тарабынан ачылган бул мыйзам ченемдүүлүк өткөндөгүнү гана түшүндүрүүгө жол ачпастан, келечекте болуучу окуяларды да алдын ала айтууга мүмкүнчүлүк түздү. Эгерде байыркы (архаикалык) Кытай сөзсүз болбой койбой турган ички ритмдердин натыйжасында кыйрап калган болсо, анда Сыма ЦянЦянь үчүн өз заманы болгон, биз үчүн Байыркы Кытай болгон, т.а. Хан империясы ошол эле тагдырдан ойт бере алмак эмес. Албетте, Сыма ЦянЦянь өз өлкөсүнүн кыйрашынын айрым жышааналарын алдын ала айта албады, бирок кыйроонун натыйжасы ал айткандай эле болду.
 
Ооба, III кылымдагы атуулдук согуш Кытайды биротоло алсыздантты, акыры 312-жылы Теңир алдындагы империя хуннулардын анча коп эмес аскерине жеңилип берди. Көп өтпөй хуннулар Хуан-хэ дарыясынын жээктериндеги илгертеден хандыктарга тиешелүү болуп келген бардык жерлерди да каратып алды. Кытайдын айрым өжөр патриоттору башка уруулар жашаган чет-жакаларга, Янцзы дарыясынын жээктерине өтө качышты, ал эми байыркы кытайлык маданияттын өлүм алдындагы жан талашуусу дагы 250 жылча созулду, т.а. бул мезгил Рим маданияты кыйрап отуруп, өлүмгө жеткен мезгилге караганда эки эсеге узактык кылат. Так ошол учурларда Кытай элинин өз мекенинде көчмөндөр менен тоолуктар, хуннулар, табгачтар, кяндар (тибеттиктер) өз билгенин жасап, өкүмзорлук бийлик жүргүзүштү.
75-сап:
==Интернеттеги шилтемелер ==
 
* <br>
* <br>
* http://www.kyrgyz.ru/?page=65 <br>
* http://bizdin.kg/elib/kitepter/html/taryh/gumelev_etnogenez/section14.html <br>
* http://www.bbc.co.uk/news/magazine-19835484 Сыма Цяндын бычылышы (англисче макала)<br>
 
 
[[Category:Кыргыз тарыхы]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Сыма_Цянь" булагынан алынды