Юнусалиев Болот Мураталиевич: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
check categories
1-сап:
[[Файл:Юнусалиев Болот Мураталиевич.png|thumbnail|right|Юнусалиев Б. М.]]
'''Болот Мураталиевич Юнусалиев (Жунушалиев)''' (1913, азыркы Кемин району, Кичи-Кемин (Үч-Урук) айылы — 1970, Фрунзе) — кыргыз тил илимин негиздөөчүлөрдүн бири, түрколог, "Манасты" изилдөөчү, коомдук ишмер. Кыргыз Илимдер академиясынын академиги (1954), филология илиминин доктору (1954), профессор (1954), Кыргыз ССРинин илимге эмгек сиңирген ишмери (1963). 1945—51-ж. Кыргыз ССРинин элге билим берүү министри, 1954—60-ж. Кыргыз мамлекеттик университетинин ректору. 1965—70-ж. Кыргыз Илимдер академиясынын "Манас" секторунда улук илимий кызматкер. <br>
 
==Кыскача өмүр таржымакалы ==
8-сап:
1945—51-жж. [[Кыргыз ССРи|Кыргыз ССРинин]] элге билим берүү министри болуп иштеген. <br>
 
1954-жылы филолоиня илимдери боюнча доктор болуп, ошол эле жылы Кыргызстандын Илимдер академиясынын алгачкы академиктеринен болуп калган. <br>
 
1954—60-ж. Кыргыз мамлекеттик университетинин (азыркы Жусуп Баласагын атындагы [[Кыргыз Улуттук университети|Кыргыз улуттук университети]]) ректору болгон. <br>
 
1965—70-ж. Кыргызстан Илимдер академиясынын "Манас" секторунда улук илимий кызматкер болуп иштеген. <br>
18-сап:
==Манас таануудагы салымдары ==
 
[["Манас" эпосу|"Манас" эпосунун]] орчундуу проблемаларын изилдөө ишине [[эпос|эпоско]] байланыштуу талаш-тартыштар кызуу жүрүп жаткан мезгилде — элүүнчү жылдардын баш чендеринде киришкен. Окумуштуу бул мезгилдеги изилдөөлөрүндө негизги көңүлдү "Манас" эпосунун келип чыгышы жана анын мазмуну чагылдырган доордун мүнөзү сыяктуу маселесине буруп, чыгармага бааны ал пайда болгон доордун мүнөзүнө карата берүү зарыл деген талапты койгон. Ушул ойду "Манаска" арналган биринчи эмгеги - "Манас" эпосунун доору жана келип чыгышы жөнүндө маселеге карата" деген макаласында ("Кызыл Кыргызстан", 1952, 12-май) чагылдырган. Ушул эле макала "К вопросу об эпохе и возникновении эпоса "Манас"" — деген ат менен "Советская Киргизия" газетасына да (1952, 23-май) жарыяланган. <br>
 
Юнусалиев "Манас" эпосун изилдеп үйрөнүүгө арналып 1952-ж. Фрунзе шаарында өткөрүлгөн илимий конференцияда "Манастын" элдүүлүгүн тануу аракетин көргөн айрым докладчыларга, жарыш сөзгө чыгып сүйлөгөндөргө катуу каршы чыккан (к. Конференция), эпос боюнча өзүнүн мурда жарык көргөн макалалардагы ойлорун тактап, кеңейтип баяндаган. <br>
 
"Манас" конференциясынын чечимдерине ылайык эпостун курама вариантын түзүп, басмага даярдоого жетекчилик кылып, анын башкы редактору болгон. <br>
Юнусалиев "Манас" эпосун изилдеп үйрөнүүгө арналып 1952-ж. Фрунзе шаарында өткөрүлгөн илимий конференцияда "Манастын" элдүүлүгүн тануу аракетин көргөн айрым докладчыларга, жарыш сөзгө чыгып сүйлөгөндөргө катуу каршы чыккан (к. Конференция), эпос боюнча өзүнүн мурда жарык көргөн макалалардагы ойлорун тактап, кеңейтип баяндаган. <br>
 
Юнусалиевдин [["Манас" эпосу|"Манас" эпосунун]] доору, келип чыгышы жөнүндөгү иликтөөлөрү кеңейтилген түрдө эпостун курама вариантынын кириш сөзүндө берилген. Кириш сөздө автор тарыхый лингвистикалык жана башкалар маалыматтарга таянып, "Манастын" чыгышына себеп болгон шарттар деп кыргыздарга каршы кара кытайлардын — кидандардын баскынчылык чабуулун 9—11-класстардын арасындагы окуяларды эсептейт. <br>
"Манас" конференциясынын чечимдерине ылайык эпостун курама вариантын түзүп, басмага даярдоого жетекчилик кылып, анын башкы редактору болгон. <br>
 
"Манастын" курама вариантын түзүүнүн тажрыйбасынын урунттуу учурлары Юнусалиевдин ""Манас" эпосунун кошмо вариантын түзүүнүн тажрыйбасы жөнүндө" (Об опыте создания сводного варианта эпоса "Манас") деген Кыргыздын баатырдык эпосу "Манас" ("Кыргызский героический эпос "Манас", 1961) аттуу жыйнакта жарык көргөн көлөмдүү илимий макаласында баяндалган. <br>
 
Юнусалиевдин [["Манас" эпосу|"Манас" эпосунун]] доору, келип чыгышы жөнүндөгү иликтөөлөрү кеңейтилген түрдө эпостун курама вариантынын кириш сөзүндө берилген. Кириш сөздө автор тарыхый лингвистикалык жана башкалар маалыматтарга таянып, "Манастын" чыгышына себеп болгон шарттар деп кыргыздарга каршы кара кытайлардын — кидандардын баскынчылык чабуулун 9—11-класстардын арасындагы окуяларды эсептейт. <br>
 
"Манастын" курама вариантын түзүүнүн тажрыйбасынын урунттуу учурлары Юнусалиевдин ""Манас" эпосунун кошмо вариантын түзүүнүн тажрыйбасы жөнүндө" (Об опыте создания сводного варианта эпоса "Манас") деген Кыргыздын баатырдык эпосу "Манас" ("Кыргызский героический эпос "Манас", 1961) аттуу жыйнакта жарык көргөн көлөмдүү илимий макаласында баяндалган. <br>
Юнусалиевдин орус тилинде Фрунзе шаарында 1968-ж. жарык көргөн ""Манас" кыргыз элинин баатырдык эпосу" (""Манас" героический эпос кыргызского народа", Фр., 1968) аттуу жыйнакка кирген көлөмдүү макаласы "Кыргыздын баатырдык эпосу "Манас" ("Киргизский героический эпос "Манас"") деп аталат <ref>http://www.sanjyra.kg/ru/books/kyrgyzskiy-geroicheskiy-epos-manas</ref>. <br>
 
 
 
Бул эмгегинде автор кыргыздардын ар түркүн оозеки чыгармачылыкка бай экендигин белгилеп, ошол бай мурастын ичинде өзгөчө орун ээлеген зор көлөмдүү "Манастын" жалаң ыр түрүндө түзүлгөндүгүнө көңүл буруп, бул көрүнүш элибиздин көркөм сөзгө, айрыкча ырга бөтөнчө көңүл бөлүп, чоң маани бергенинин далили экендигин белгилейт. "Манастын" дүйнө элдеринин бул чыгармаларынын арасында көлөм жактан теңдеши жоктугун фактылар менен көрсөтө келип, мындай абалдын сыры эмнеде экендигине кенен токтолот. <br>
 
[[Файл:Манас эпосунун курама вариантын Кыргыз ССР Тил жана адабият институтунда талкуулоо-1956.jpg|350px|left|thumbnail|Манас эпосунун курама вариантын Кыргыз ССР Тил жана адабият институтунда талкуулоо, (1956).]]
 
Эпостун көөнө мүнөзүн ачып, ал адегенде көлөмү чакан, кара сөз түрүндөгү чыгарма болушу ыктымал деген божомолду айтып, ошол баяндын бара-бара кеңейтилип, бутактанып, көптөгөн башка чыгармаларды ичине сиңирип, көптөгөн доор, мезгилдердин изин камтып, маалыматтары менен байып, циклдештирилип, уландылары пайда болуп отуруп бүгүнкү көлөмдүк, көркөмдүк деңгээлине жеткен жолун белгилейт. Эпостун үч бөлүмүнүн сюжеттик схемасын ирети менен баяндап, талдоо жүргүзөт, окуялардын түрдүү варианттарындагы айырмачылыктарына көңүл бурат, эпостун башкы темасы менен идеясына, каармандардын образдарына мүнөздөмө берет, чыгарманын көркөмдүк касиеттерине, тилине байланышкан ойлорун айтат. <ref>https://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_science_stalinism_academician_bolot_yunusaliev/28719375.html?nocache=1</ref> <br>
Line 50 ⟶ 46:
СССРдин Кызыл Жылдыз, Ардак белгиси ордендерин, бир нече медалдарды алган. <br>
 
Кыргызстандын илимине эмгек сиңирген ишмер (1963). <br>
 
К.Тыныстанов атынлагы сыйлыктын ээси (өлгөндөн кийин) (1996). <br>
 
==Эмгектеринин кыскача тизмеси==
Line 74 ⟶ 70:
* http://www.azattyk.org/a/kyrgyzstan_science_stalinism_academician_bolot_yunusaliev/28719375.html?nocache=1 <br>
* http://www.sanjyra.kg/ru/books/kyrgyzskiy-geroicheskiy-epos-manas <br>
* http://literatura.kg/persons/?aid=75
 
* http://literaturawww.kg/personscentrasia.ru/person2.php?aid&st=75 <br>1084910029
* http://www.centrasia.ru/person2.php?&st=1084910029 <br>
 
==Ички шилтемелер==
 
[[CategoryКатегория:Тил илими]]
 
[[Категория:МанасКыргыз эпосутаануу]]
[[CategoryКатегория:Кыргыз тарыхы]]
[[Category:Тил илими]]
[[CategoryКатегория:Чүй облусу]]
[[Category:Инсандар]]
[[CategoryКатегория:1913-жыл]]
[[Category:Кыргыз таануу]]
[[CategoryКатегория:1970-жыл]]
[[Category:Кыргыз тарыхы]]
[[Категория:Түркологдор]]
[[Category:Кыргызстан]]
[[CategoryКатегория:Манас таануу]]
[[Category:Чүй облусу]]
[[CategoryКатегория:Чыгыш таануу]]
[[Category:1913-жыл]]
[[CategoryКатегория:Борбордук Азия]]
[[Category:1970-жыл]]
[[CategoryКатегория:Куугунтукталгандар]]
[[Category:Түркология]]
[[CategoryКатегория:СССР]]
[[Category:Манас таануу]]
[[Категория:Кыргыз Улуттук Университети]]
[[Category:Чыгыш таануу]]
[[Category:Борбордук Азия]]
[[Category:Куугунтукталгандар]]
[[Category:СССР]]
[[Category:КУУ]]