|
=== «Эмне үчүн деген?» социологиялык суроо ===
Ар бир илимдин озуно берилген эн негизги суроосу «эмне үчүн?» болуп саналат. Жонокой суроодой болуп корунгонукөрүнгөнү менен «эмне үчүн?» деген суроо кыйла жалпылоочу жана көп нерсени ичине камтыган, ошондой эле көптөгөн суроолордон жаралган суроо: Белгилуу бир жагдай кандайча пайда болду? Кандай озгочоөзгөчө кырдаалдарда? Кандай процесстердин таасири жана кайсы механизмдердин катышы менен? Башкача соз менен айтканда кайсы көрүнүшторкөрүнүштөр экендигин жана күчүндо сакталып калышын толук же бир аз денгээлде кандайча түшүндүрүүго болот? Бардык бул суроолор «эмне үчүн?» деген кыйла жалпы суроого жооп беруугоберүүгө жардам берет. Ал бизди эмне үчүн адам өзүн өзү өлтүрүүгө барат деген суроо социология канда йкандай жооп бере тургандыгы кызыктырат. Бул суроонун жообун толук түшүнүү дегендик коомдук илимдердин арасынан социологиянын ээлеген ролун жана билимди онуктурууөнүктүрүү жаатында бул илимдин потенциалдуу мүмкүнчулукторунмүмкүнчүлүктөрүн түшүнүү дегендик. «Эмне үчүн?» деген социологиялык суроону талкуулоодон мурун эмне үчүн өзүн -өзү өлтүрушотөлтүрүрүшөт деген суроого башка илимдин тармактарынан алынган учалынганүч жоопту карап коробузкөрөбүз.
# Биологиялык жооп. Адамдын өз жанын өзү кыйышына мүмкүн, кандайдыр бир биологиялык же органикалык фактор-мисалга алсак, биохимиялык тен салмактуулуктун бузулушу таасир этиши мүмкүн. Албетте, мындай жооп коомдук илимдердин чегинен чыгып, табигый илимдердин тармагына кирет. Социологдор органикалык мүнөздөгү себептердин мүмкүндугун танбайт, бирок аларды изилдешпейт.
# Биографиялык жооп. Өзүн өзү өлтүрүүнун себеби мына ошого турткутүрткү берген окуялардын биринин артынан бири болушу мүмкүн. Мисалы, бала мектептен жаза алды, андан сонсоң жолдошу же жакында эле ажырашып атасы же энеси менен урушуп калуу, дагы ушул сыяктуу. Мындай ыкманын көп пайдасы бар жана туура, анткени кайсы бир учурда эмне үчүн өзүн -өзү өлтүргөндүгүн түшүндүрүүготүшүндүрүүгө жардам берет, ал ыкманы журналисттер көп колдонушат. Ал эми социологдор айрым учурларда жалпы көрүнүшторгокөрүнүштөргө отуугоөтүүгө аракеттенишет да, бул ыкманы кээде гана пайдаланышат. ОзӨз жанын озуөзү кыйган ар бир учурда болгон окуялардын ирети уникалдуу муноздомүнөздө, ошого байланыштуу алардан жалпы жыйынтыкка келуукелүү мүмкүн эмес.
#Психологиялык жооп. Өзүн -өзү өлтүрүүнү көбүнчө психологиялык көз караш боюнча, б.а. ошол учурда адам эмне жонундожөнүңдө ойлогондугу аркылуу тушундурушоттүшүндүрүшөт. ОзунӨзүн олтургонөлтүргөн адам кат жазып, анда эмне үчүн олумгоөлүмгө баргандыгын, ата-энесине кайра баргысы келгендигин же куноосункүнөөсүн өзү кечире албаганынын себептерин тушундурушутүшүндүрүшү мүмкүн. Психологиялык көз караш боюнча, ошондо эле ал адамдын таржымалы тууралуу, психикалык оорусу бар же жок экендигин, өтө күчтүү кайгыга чалдыгышын, өз күнөөсүн сезгендигин көбүрөөк билген жакшы. Албетте олоорундо калтырып кеткен катта мындай маалыматтардын баары жок., ошондуктан бул адамдын мындан мурунку психикалык абалын изилдөө талап кылынат.
Адамдын биологиялык факторлорун, биографиясын жана жеке инсандык озгочолукторунөзгөчөлүтөрүн билуу өзүн өзү өлтүрүүнун себебин туура тушундурушу мүмкүн. Биологдор, жеке иш алып баруучу детективдер жана психологдор мына ушул багытта билим алышат. Ал эми социологдор кандай негизде иштешет? Социологдор болсо өзүн өзү өлтүрүүну биологиялык факторлор, биографиялык фактылар же жеке инсандык касиеттери менен байланышта карабастан, коомго байланышта карайт. Болгон ар бир озун олтурууну социолог социалдык жагдайлардын жана кырдаалдардын негизинде тушундурушот.
Бирок социология жалпысынан алганда негизинен конкреттуу индивидиуумдун өзүн өзү эмне үчүн өлтүргөндүгүнө (кылмыш иш жасадыбы же жумушсуз калдыбы) конул бурбай тургандыгын кошумчалап айта кетуу маанилуу. Социология адамдын өз жанынан кечүүгө жасаган аракетине эмес, ошол кырсык болгон жердеги социалдык чөйрөгө же шарттарга негизинен көңүл бурат.
| 