Генетика: нускалардын айырмасы

19-кылымдын башында ата-эне белгилеринин тукум куугучтугун түшүндүрүүгө көптөгөн аракеттер жасалган. 1865-ж. чех табият таануучусу [[И. Г. Мендель]] өзүнүн көп жылдык эмгегинин жыйынтыгын чыгарган. Ал ата-эненин тукум куума белгилеринин тукумуна берилишинин негизги мыйзамын чыгарган. Андан сырткары [[И. Г. Мендель]] клеткадагы тукум куума белгилерди алып жүрүүчү айрым дискреттүү бөлүкчөлөр бар экендигин айткан. Ар бир дене (сома) клеткаларында тукум куума жуп бөлүкчө, ал эми жыныс клеткаларындагы жуптун бирөөндө тукум куума белги болот. Уруктанганда жыныс клеткалары кошулуп, бул бөлүкчөлөр ар кандай комбинацияда биригет.

Жаңы организмдин калыптануу жараянында ата-эненин тукум куума белгилеринин кайталанышы байкалат. Илимде клетканын түзүлүшүндөгү маанилүү бөлүкчөлөр бөлүнүшү, жыныс процессинин маңызы, тукум куугучтук али түшүнүксүз учурда [[И. Г. Мендель|И. Г. Менделдин]] өтө так тажрыйбага таянган, математикалык жана терең логикалык анализденген зор эмгеги өзүнүн доорунан алда канча озуп кетип, замандаштарына түшүнүксүз болгон жана бааланган эмес. 35 жылдан кийин гана Голландия окумуштуусу генде [[Фриз]], немис окумуштуусу [[К. Корренс]] жана чех окумуштуусу [[Э. Чермах]] бир мезгилде жана бир-бири менен байланышпай туруп, белгилердин тукум куугучтук законун экинчи жолу ачышкан жана [[И. Г. Мендель|И. Г. Менделдин]] унутулуп калган эмгегин капысынан байкап калышкан. Ушундан баштап тукум куугучтук жөнүндөгү окуу өз алдынча илим катары өнүгө баштап, 1906-ж. англия биологу [[У. Бэтсон|У. Бэтсондун]] сунушу боюнча «генетика» деп аталган. 1909-ж. Дания окумуштуусу [[У. Иоганнсен]] тукум куума бөлүкчөнү ген деп атоону сунуш кылган.

20-кылымдын башында тукум куугучтуктун [[Хромосома|хромосома]] теориясы деп аталган [[Т. Морган|Т. Моргандын]] окуусу өсүп келе жаткан генетиканын материалисттик ири жыйынтыктарынын бири болгон. 1901-ж. [[Г. де Фриз]] [[Мутация|мутация]] теориясын ачкан.

1926-ж. совет окумуштуу [[С. С. Четвериков]] табигый шартта пайда болуп жана [[И. Г. Мендель|И. Г. Менделдин]] мыйзам ченеми боюнча тукум кууган [[Мутация|мутация]] табигый тандоонун негизги материалы болорун далилдеп, генетика менен эволюциялык окуунун өөрчүшүндө чоң салым кошкон. [[С. С. Четвериков]] популяциядагы организмдин бир нече тукумунда мутант гендердин тандалуу жана таралуу ылдамдыгын эсептеп чыгып, генетиканын маанилүү тармагы — популяциялык генетикага негиз салган.

1925-жылга чейин окумуштуулар генетика изилдөөлөрдө табигый шартта кезигүүчү мутанттарды пайдаланышкан. 20-жылдын аягы 30-жылдардын башында гана чөйрө факторунун таасиринде гендердин өзгөрөрү ([[Мутация|мутация]]) экспериментте далилденген.

1925-жылы совет окумуштуу [[Г. А. Надсон]] жана анын окуучусу [[Г. С. Филиппов]] ачыткыда, ал эми 1927-ж. америкалык окумуштуу [[Г. Мёллер]] [[Дрозофилада|дрозофилада]] рентген нурунун таасири менен тукум куума өзгөргүчтүктү ([[Мутация|мутацияны]]) алышкан. Совет окумуштуулар [[М. Н. Мейсель]], [[В. В. Сахаров]], [[И. А. Рапопорт]], химиялык агенттин мутацияны пайда кыларын көрсөткөн. Генетиканын өөрчүшүнө [[Н. И. Вавилов]], [[Н. К. Кольцов]], [[А. С. Серебровский]], [[С. С. Четвериков]], [[Н. П. Дубинин]] жана башка совет окумуштуулар чоң роль ойношкон.

Генетиканын жаңы багыты — молекулалык генетика пайда болгондон кийин гана [[ДНК]] генетика иштемди алып жүрөрү [[Микроорганизм|микроорганизмдерде]] далилденди. 1944-ж. бир [[Бактериялар|бактериядан]] алынган [[ДНК|ДНКны]] башка [[Бактериялар|бактерияга]] жибергенде экинчисинин тукум куума касиети өзгөргөн. Бардык тирүү организмдерде [[ДНК]] жана [[РНК|РНКнын]] салыштырма туруктуу болушун, тукум куума белгилердин клеткадан клеткага, укумдан-тукумга берилишин белок эмес [[ДНК]] жана [[РНК]] камсыз кыларын аныктайт ([[Дезоксирибонуклеин кычкылдыгы|Дезоксирибонуклеин кычкылдыгы]]).

1960-жылдан баштап [[Мутация|мутациянын]] пайда болушу молекулалык негизде изилдене баштаган. Бирок, генет. кодду изилдөөнүн көбү [[Микроорганизм|микроорганизмде]] жүргүзүлгөн. [[Бактерия]] жана [[Вирустар|вирустар]] үчүн кабыл алынган гендерди жөнгө салуу негизги ойу татаал түзүлүштүү организмдерге туура келер-келбесин тактоо керек болгон.