Абдыкерим Сыдыков: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
No edit summary
1-сап:
{{mergeto[[Файл:KG029-14.jpg|thumb|right|Сыдыков, Абдыкерим}} Сыдыков]]
 
Абдыкерим Сыдыков (1889-1938) – кыргыздын чыгаан коомдук жана мамлекеттик ишмери, окумуштуу, тарыхчы.Кыргыз мамлекеттуулугунун башатында турган улуу инсан.партиялык ишмер
Батырбаева Ш.Дж., Турсунова Э.
 
==Кыскача өмүр таржымакалы==
Абдыкерим Сыдыков 1889-жылы азыркы Аламүдүн районундагы Башкарасуу айылында солто уруусунан манаптын үй бүлөсүндө туулган. А. Сыдыковдун чоң аталары Чүй өрөөнүнүн белгилүү манаптарынан болгон. Чоң атасы Өзүбек Пишпек уездинин Талкан болуштугун көп жылдар башкарып, таасирдүү адамдардан болгон. Өз атасы Сыдык да Талкан болуштугун башкарып кийин Пригородный болуштугунда бий болуп шайланган. Абдыкерим алгач өзүнүн чоң атасы салдырган мусулман мектебинде окуп, ал жерден арабча кат тааныган. 1904-1911-жж Верный шаарындагы (азыркы Алмата) гимназияда билим алган. Мындай гимназия ошол мезгилде Орто Азияда эки жерде, Ташкентте жана Верныйда болгон. Ал жерде окутуу орус тилинде болуп, немец, француз, латын тилдерин, математика, тарых, география сабактары окутулган. 1911-жылы Абдыкерим гимназияны аяктап, окуусун улантуу үчүн Казань университетинин ветеринария факультетине тапшырган. Бирок, ал жакта аба ырайы ден соолугуна тескери таасирин тийгизип, университетти бүтпөй калган. Ал жактан келгенден кийин А.Сыдыков 1913-1916- жылдары Нарын жана Каракол уездерине мектеп ачкан жана ал мектептерде өзү мугалим болуп иштеген. Ушул эле жылдары ал Пишпек уезддик башкармалыгында катчы жана тилмеч болуп иштеген. 1914 - жылы декабрда Россияда Романовдор династиясынын 300 жылдыгына арналган юбилейлик медаль менен сыйланган. 1917-жылы Россияда Февраль революциясы болуп, 2-мартта убактылуу өкмөт түзүлөт. Бул өкмөттүн штабтары Россиянын колонияларында да түзүлүп, Кыргызстанда убактылуу өкмөт орноп, А. Сыдыков Пишпек уезддинин комиссарынын орун басары болуп иштеген. 1917- жылы жай айларында Пишпекте [["Алаш" партиясы|"Алаш Ордо"]] казак- кыргыз партиясынын бөлүмүн Пишпекте ачууга катышып, аны Мамлекеттик думанын мүчөсү, кадет А. Байтурсунов жетектеген. Бул партия элдин алдына эркиндик, теңчилдик, демократия, кыргыз жана казак элинин бир туугандыгы, алардын суверендүү өнүгүшү керек деген чакырыктарды көтөрүп чыккан. Бул партияны уюштурууда А. Сыдыковго И. Арабаев, К. Тыныстанов, Н. Тулин жана башкалар жардам берген. 1918- жылы "Алаш Ордо" партиясынын Пишпектеги бөлүмү тарап, ушул эле жылы большевиктер партиясынын катарына өткөн. 1919-1920 - жылы Жети-Суу обласынын мусулман бюросунун төрагасынын орун басары, андан кийин Туркестан Коммунисттик партиясынын Жети-Суу обкомунун уюштуруу бөлүмүнүн башчысы болгон. 1921-жылы июлда Советтердин Жети-Суу областык аткаруу комитетинин төрагалыгынын орун басары болуп иштеп, кийин төрагасы болгон. 1922- жылы Туркестан АССРинин Ички иштер Эл коммиссарынын орун басары болуп иштеген. Ушул эле жылы Советтердин бүткүл союздук I съездинде кыргыз жеринен барган өкүлү болуп катышат.
Абдыкерим Сыдыков 1922 - жылы март айында Тоолуу кыргыз областын түзүү боюнча маселе көтөрүп чыккан. Себеби 1920 - жылы 25 августта Кыргыз (Казак) АССРин түзүү боюнча декрет кабыл алынып, Туркестан АССРинин курамындагы Жети-Суу жана Сыр-Дарыя областары Казак АССРине кошулуп калган. Башкача айтканда кыргыз эли Казак АССРинин курамына кирип калган. Иш жүзүндө кыргыз элинин өз алдынчалыгы жоголгон. Тоолуу Кыргыз областын түзүү боюнча демилге алгач колдоого алынып, бирок, бийликтеги Р. Кудайкулов, А. Каменскийлер тараптан колдоого алынбай, бул чоң саясий карама-каршылыкка алып келген. Натыйжада И. В. Сталиндин көрсөтмөсү менен атайын чакырылган съезддин иши токтотулган. 1922- жылы 23 мартта Тоолуу Кыргыз областын түзүү боюнча уюштуруу коммитенинин төрагасы А.Сыдыков Жети-Суу областык аткаруу комитетинин төрагалык кызматынан бошотулат. Бул ага жана анын жактоочуларына тийген катуу сокку болгон. Бирок,1922-жылы А.Сыдыковдун иши кайра каралып, анын партиялуугу кайра калыбына келтирилген. Кара-Кыргыз автономиялуу областын түзүү боюнча уюштуруу иштерине активдүү кирише баштаган. Анын мындай активдүү иш аракеттери "бай манап тукуму, мурдагы полицей" деп катуу сынга кабылып, 1922-1924-жж үч жолу партиядан чыгарылып, кайра калыбына келтирилген. 1924-жылы Октябрь айында Кара-Кыргыз автономиялуу областы түзүлүп, А.Сыдыков баш болгон бир топ адамдар мамлекеттик жетекчилик кызматтарга атайын киргизилбей калган. Ушул жана партиялык кээ бир кызматкерлердин кетирип жаткан мүчүлүштүктөрү тууралуу "отузчу-лардын" каты деп тарыхта калган кайрылуу менен жогорку жакка кайрылган. Каттын башында А.Сыдыков туруп, кат дароо эле "улутчулдук" мүнөздө деп бааланып, анын авторлору партиядан чыгарылып, кызматтарынан бошотулган.
Активдүү саясаттан четтетилген Абдыкерим Сыдыков 1926-1932-жж Ташкенттеги Орто Азия мамлекеттик университетинде (САГУ) мугалим, илимий кызматкер болуп иштеген. Кыргыздын тунгуч гезити Эркин Тоону түзүп, уюштуруучуларынын бири болгон. Анын биринчи санында ( 7-ноябрь 1924-жылы) "Эл жана сарамжал" деген макаласы жарыкка чыккан. Андан сырткары кыргыз элинин тарыхына да кайрылып, "Кыргыз элинин уруулук бөлүнүшү" деген илимий макаласын чыгарган. Бул макаланы жазууда илимий адабияттарды, орус авторлорунун эмгектерине кайрылып, шилтеме жасаган жана бул эмгеги Ташкенттен 1927-жылы китеп болуп чыккан. 1932-жылы Кыргыз АССРинин жетекчилеринин сунушу менен кайрадан Кыргызстанга чакырылып, Кыргыз АССРинин мампланынын төрагасынын орун басары болуп иштейт. Бирок, көп узабай 1933-жылдын 9-майында камакка алынып, 1934-жылдын 28-февралында "улутчул контрреволюциялык уюмдун" жетекчиси деп күнөө тагылып, 10 жылга эркинен ажыратылган. 1938-жылы 10-февралда Кыргыз ССРинин НКВДсынын чечими менен Социал-Туран партиясынын уюштуруучуларынын бири катары күнөө коюлуп, өлүм жазасына тартылып, 18-февралда 49 жашында атылган.
Кыргыз элинин өз алдынчалыгы жана гүлдөп өнүгүшү үчүн күрөшкөн адамдардын катарында турган Абдыкерим Сыдыковдун тагдыры ушундайча аяктаган. А.Сыдыков бала кезинен эле элдик чыгармаларга кызыгып, өзгөчө "Манасты" абдан баалаган. Кийин эл арасына чыгып, өзүнүн саясий ишмердүүлүгүн баштаган мезгилде да "Манасты" көңүл сыртына калтырган эмес. Академик В.Плоскихдин жазган макаласында А.Сыдыковдун псевдоними Манас болчу деп жазат. Ал элдик чыгармачылыкты, өнөрдү баалап гана койбостон учуру келгенде чыгармачыл адамдарды да колдогон. Мисалы, 1911-жылы Уфа шаарында жазгыч акындардын бири Молдо Кылычтын Чүй өрөөнүндө өткөн кылымдын башында болуп өткөн катуу жер силкинүүнү баяндап жазган "Зилзала" деген чыгарма-сына өзү баш сөз жазып, басмадан чыгарууга көмөктөшкөн.
 
'''Балалык чагы'''
Караныз. Сыдыков А. Бишкек; 2003
З.Курманов “А. Сыдыков” Бишкек; 2002
А.Сыдыков “Родовое деление кыргыз” Ташкент; 1927
 
Абдыкерим Сыдыков 1889-жылы [[Кыргызстан|Кыргызстандын]] азыркы [[Чүй облусу|Чүй облусуна]] караштуу Аламүдүн районундагы Баш-Кара-Суу айылында солто уруусунан ири манаптын үй бүлөсүндө туулган.
А. Сыдыковдун чоң аталары Чүй өрөөнүнүн белгилүү манаптарынан болгон.
Чоң атасы Өзүбек Пишпек уездинин Талкан болуштугун көп жылдар башкарып, таасирдүү адамдардан болгон.
Өз атасы Сыдык да Талкан болуштугун башкарып кийин Пригородный болуштугунда бий болуп шайланган.
Абдыкерим алгач өзүнүн чоң атасы салдырган мусулман мектебинде окуп, ал жерден арабча кат тааныган. 1904-1911-жж Верный шаарындагы (азыркы Алмата) гимназияда билим алган.
Мындай гимназия ошол мезгилде Орто Азияда эки жерде, Ташкентте жана Верныйда болгон. Ал жерде окутуу орус тилинде болуп, немис, француз, латын тилдерин, математика, тарых, география сабактары окутулган.
1911-жылы Абдыкерим гимназияны аяктап, окуусун улантуу үчүн Казан университетинин ветеринария факультетине тапшырган. Бирок, ал жакта аба ырайы ден соолугуна тескери таасирин тийгизип, университетти бүтпөй калган.
Ал жактан келгенден кийин А.Сыдыков 1913-1916- жылдары Нарын жана Каракол уездерине мектеп ачкан жана ал мектептерде өзү мугалим болуп иштеген.
Ушул эле жылдары ал Пишпек уезддик башкармалыгында катчы жана тилмеч болуп иштеген.
1914 - жылы декабрда Оруссияда Романовдор династиясынын 300 жылдыгына арналган юбилейлик медаль менен сыйланган.
 
==1917-жылкы ыңкылаптардан кийин==
 
1917-жылы Оруссияда Февраль революциясы болуп, 2-мартта убактылуу өкмөт түзүлөт.
Абдыкерим Сыдыков- улуттун лидери.
Бул өкмөттүн штабтары Оруссиянын колонияларында да түзүлүп, Кыргызстанда убактылуу өкмөт орноп, А. Сыдыков Пишпек уезддинин комиссарынын орун басары болуп иштеген.
Кыргызстан учун 20 кылымдын алгачкы он жылдыктары тагдыр аныктаган башталыш менен негизденип, мамлекетибиздин кайра жаралуу башаты жаны куч кубат алды. 1917-жылдагы Октябрь революциясы кыргыздар кылымдар бою энсеп келген-оздорунун мамлекеттин тузуу мункунчулугун ачыты. 20-30 жылдардын башында саясий турмуш сахнасына тубаса талантуу, келечекти кенири ойлонгон оз заманынын лидери инсандар чыгышкан. Оз элине жаштык жалын жана шыктануу менен кызмат кылышкан мамлекеттик ишмерлердин , эн бир мыкты билимдуу инсандардын ичинен улуттук лидер, даназалуу инсан Абдыкерим Сыдыков болгон.
1917- жылы жай айларында Пишпекте "Алаш Ордо" казак- кыргыз партиясынын бөлүмүн Пишпекте ачууга катышып, аны Мамлекеттик думанын мүчөсү, кадет А. Байтурсунов жетектеген.
Данктуу лидердин омур жолу
Бул партия элдин алдына эркиндик, теңчилдик, демократия, кыргыз жана казак элинин бир туугандыгы, алардын суверендүү өнүгүшү керек деген чакырыктарды көтөрүп чыккан.
Абдыкерим Сыдыков 1889-жылы Чуй ороонундогу Башкара-Суу айылында солто уруусунан чыккан манаптын уй-булосундо жарык дуйного келген. Ата-энеси бай адамдар болгондуктан алгач мусулман мектепте билим жана тарбия алган. Андан кийин ошол мезгилдеги эн элиталык деп саналган Верный (азыркы Алмата) шаарындагы балдар гимназиясында 1904-1911 жылдары билимин оркундоткон.
Бул партияны уюштурууда А. Сыдыковго И. Арабаев, К. Тыныстанов, Н. Тулин жана башкалар жардам берген.
1913-жылдан баштап Пишпек уездинин башкармалыгында котормочу болуп эмгек жолун баштаган. Февраль революциясынан кийинки коомдун саясаттаануусу Орто Азияда социал-демократиялык багыттагы ар кандай партиялардын пайда болуусуна жол ачкан. Алардын бири «Алаш» кыргыз-казак партиясы болгон. Эрте сабатуулугу ачылып, кыргыз интеллегенциясынын алдынкы сабында турган билимдуу Абдыкерим коомдук саясий иштен четте калбады. Замандаштaары И.Айдарбеков, К.Тыныстанов, И.Арабаев жана башкалар менен «Алаш» партиясынын Кыргызстандагы жергиликтуу уюмун тузуп анын башында турган.
1918- жылы [["Алаш" партиясы|"Алаш Ордо" партиясынын]] Пишпектеги бөлүмү тарап, ушул эле жылы большевиктер партиясынын катарына өткөн.
Бул мезгилде Абдыкерим Сыдыков саясий ишмер катары калптанып, келечекте кыргыз мамлекетуулугун тузууго белсенип киришине чон тажыйрба топтогон.
1919-1920 - жылы Жети-Суу обласынын мусулман бюросунун төрагасынын орун басары, андан кийин Туркестан Коммунисттик партиясынын Жети-Суу обкомунун уюштуруу бөлүмүнүн башчысы болгон.
1921-жылы июлда Советтердин Жети-Суу областык аткаруу комитетинин төрагалыгынын орун басары болуп иштеп, кийин төрагасы болгон.
1922- жылы Туркестан АССРинин Ички иштер Эл коммиссарынын орун басары болуп иштеген. Ушул эле жылы Советтердин бүткүл союздук I съездинде кыргыз жеринен барган өкүлү болуп катышат.
 
==Улуттук облус түзүү демилгеси==
 
Абдыкерим Сыдыков 1922 - жылы март айында Тоолуу кыргыз областын түзүү боюнча маселе көтөрүп чыккан.
Тоолуу Кыргыз областын тузуу идеясы.
Октябрь революциясы Орто Азия элдеринин улуттук мамлекет тузуусуно оболго тузду. Саясий жактан бир кыйла жетилген 28 жаш курактагы Абдыкерим революциянын негизинде тузулгон большевиктер партиясынын келечегин коро билип ан-сезимдуу турдо бул партияга мучолукко откон. Турмуштук тажыйрбага бай, билимдуу саясий жактан каныккан инсан катары тез эле козго илинип советтик жетекчилик аны эн ишенимдуу адамы катары жооптуу кызматка которот. Абдыкерим Сыдыков Жети-Суу обкомунун уюштуруу болумунун башчысы болуп бекитилип, бул кызматта 1920- жылга чейин иштеген. Дал ушул мезгилде Жети-Суу обкомунда кыргыздардын саны басымдуу боло баштагандыктан кыргыздардын улуттук мамлекети катары Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундо идея пайда болот.
Саясий лидер катары 1921-жылы Алматыда болгон кенешмеде биринчи жолу Туркстан АССРинин курамында Тоолуу Кыргыз областын тузуу маселесин которуп чыккан. Бирок бул ошол мезгилде колдоого алынган эмес. Эч нерседен кайра тартпаган ожорлугу, оз эли учун оттой жанган кайратмандыгы анын оз алдынча кыргыз мамлекетуулугунун тузулушуно белсенип киришине туртку болду.
1922-жылдын мартында Советтердин Буткул Туркстандык 13- сьездинде А.Сыдыков кайтадан Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундогу маселени коюп, оз сунушун колдоого алынышына жетишти. 1922-жылы 25-мартта Туркстан Республикасынын курамында Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундо чечим чыгарылган. Анда Пишпек, Каракол,Нарын уездери жана Олуяата уездинин тоолуу болугу кирген, борбору Кочкор кыштагы болгон Тоолуу Кыргыз областын тузуу анын уюштуруу комиссиясынын торагасы болуп Абдыкерим Сыдыков бекитилгендиги каралган. Ошентип кыргыздар жашаган аймактын бир болугундо бирдиктуу, оз алдынча улуттук автономиялуу мамлекетуулугун тузуу учун реалдуу мункунчулуктор ачылат.
 
Себеби 1920 - жылы 25 августта Кыргыз (Казак) АССРин түзүү боюнча декрет кабыл алынып, Туркестан АССРинин курамындагы Жети-Суу жана Сыр-Дарыя областары Казак АССРине кошулуп калган. Башкача айтканда кыргыз эли Казак АССРинин курамына кирип калган.
 
Иш жүзүндө кыргыз элинин өз алдынчалыгы жоголгон.
Ишке ашпай калган идея
 
Алгачкы мамлекетуулукту тузуунун журушундо эле улуттук муноздогу эки топ пайда болуп, алардын ортосунда талаш тартыштар болду. Ташкендеги жана Алматадагы казак улутундагы жетекчилер колдогон Р. Кудайкулов жетектеген топ Тоолуу Кыргыз областын тузууго каршы турган. Бирок Кыргыз автономиясы туралуу идеяны токтотууга мумкун эмес эле. А.Сыдыков ж.б. корунуктуу инсандар майтарылгыз эрк менен оздорунун ишин алдыга суро беришти. 1922-жылы 4-июнда Пишпекте партиянын Жети-Суу обкомунун уюштуруу сьезди чакырылып, ага 425 делегат катышкан. Ошентип Пишпекте «Туркстан Республикасынын курамында оз алдынча Тоолуу областы тузуу боюнча кара-кыргыз элинин эмгекчилеринин бул аймактагы улуттук азчылыктардын окулдорунун катышуусундагы биринчи тарыхый даярдоочу сьезди» салтанаттуу ачылды. Бул А.Сыдыковдун саясий таржымалындагы чечуучу учур болгон. Бирок чыгымчылдардын айынан сьездин жыйынтыгы чыкпай калды. Сталиндин туздон туз корсотмосу менен сьезд таркатылып аны уюштуруучулар буржуазиялык улутчулдар деген куноо тагылды. Ошондой болсо да бул алгачкы аракет текке кеткен жок, акыры 1924-жылы 14-октябрда Кара-Кыргыз автономиялуу областы тузулду. Албетте мында А.Сыдыковдун барандуу салымы бар экендиги талашсыз.
1922-жылдын мартында Советтердин Буткул Туркстандык 13- сьездинде А.Сыдыков кайтадан Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундогу маселени коюп, оз сунушун колдоого алынышына жетишти.
Коро албаган чыгымчылдардын аркасында А.Сыдыков 1922-1924-жылдардын аралыгында уч жолу партиядан чыгарылып, бирок кайтадан калыбына келтирилген. Бул анын эркин жана оз элине болгон суйуусун майтара алган эмес.
 
«Отузчулардын» каты
1922-жылы 25-мартта Туркстан Республикасынын курамында Тоолуу Кыргыз областын тузуу жонундо чечим чыгарылган.
Чындыкты тайманбай айткан, коомдогу болуп жаткан иштерге, саясий ишмер катары терен анализ бере билген Абдыкерим Сыдыковдун кийинки тагдыры «Отузчулардын» каты менен байланыштуу болду. 1925-жылы Кыргызстандагы мамлекеттик кайра тузуу боюнча жургузулгон иш чараларды талдоо менен 30 партиялык жана советтик кызматкерлер жогору жакка кат менен кайрылган. Катта партиялык жетекчиликтин иши, анын советтик жетекчиликтин ишине кийлигишууго аракеттенуусу жонундогу жагдайлар сынга алынган. «Отузчулардын» башчысы А.Сыдыков эле. Жогору жактан кат терен анализге алынбастан эле улутчул деген муноздо бааланды. Ошол эле жылы «отузчулардын» башчылары партиядан чыгарылып, жетекчилик кызматтардан алынган.
 
А.Сыдыковдун окумуштуулугу жана трагедиялуу омуру
Анда Пишпек, Каракол,Нарын уездери жана Олуяата уездинин тоолуу болугу кирген, борбору Кочкор кыштагы болгон Тоолуу Кыргыз областын тузуу анын уюштуруу комиссиясынын торагасы болуп Абдыкерим Сыдыков бекитилгендиги каралган.
Жогорудагы окуялардан кийин А.Сыдыков мамлекеттик кызматтан четтеп, окутуучулук ишмердуулукко отот. 1926-жылы Ортоазия университетинин айыл чарба факультетинде окутуучу болуп иштейт. Кийин Ортоазиялык пахтакерлик институнун суу чарба факултетинин деканынын орун басары кызматына которулгон.
 
Бул мезгилдерден баштап Абдыкерим Сыдыков мамлекеттик кана ишмер эмес озунун окумуштуулук талантын да корсото алды. Ал бир нече илимий эмгектердин автору болуп чыга келди. 1926-жылы «Кыргыз элинин онугушунун…………………………….» , 1927-жылы «Кыргыздардын уруулук болунушу» андан тышкары 1930-жылдары «Кочмон калктардагы малды кармоону уюштуруу» , «Борбордук Азиядагы жут жана тоюттун жетишсиздиги жонундо. Тарыхый муноздомо» деген эмгектерин жараткан.
Ошентип кыргыздар жашаган аймактын бир болугундо бирдиктуу, оз алдынча улуттук автономиялуу мамлекетуулугун тузуу учун реалдуу мункунчулуктор ачылат.
1932-жылы илимий жана саясий ишмердуулгунун натыйжасында Кыргыз АССРинин Мамлекеттик пландоо комитетинин торагасынын орун басары болуп дайындалат. Эли жери учун шымаланып ишке киришкен А.Сыдыковду бир жылдан кийин Социал-Туран деп аталган партиянын тузууго аракет кылган деген айып тагышып турмого камашкан. Тоталитардык машинанын кандуу репрессиясынын чырмоогуна кабылган Абдыкерим Сыдыковко жалган жалаа жабылып 1938-жылы олум жасасына тартылган.
 
Улуу инсан, алдынкы лидер Абдыкерим Сыдыков кыргыз мамлекетин тузуу жана чындоого талбай аракет жасап, озун кутуп турган коркунучту билсе да атуулдук туруктуулукту корсотту.
Тоолуу Кыргыз областын түзүү боюнча демилге алгач колдоого алынып, бирок, бийликтеги Р. Кудайкулов, А. Каменскийлер тараптан колдоого алынбай, бул чоң саясий карама-каршылыкка алып келген.
Бугунку эгемендуу мамлекетибиздин жаралышына зор салымы бар А.Сыдыков «алгачкы жол салуучулардын» бири катары курман болду. Бирок анын таза жана жаркын ысымы калыбына келтирилип, азыркы муундун улуу идеяалына айланды.
 
{{no iwiki}}
Натыйжада И. В. Сталиндин көрсөтмөсү менен атайын чакырылган съезддин иши токтотулган.
 
1922- жылы 23 мартта Тоолуу Кыргыз областын түзүү боюнча уюштуруу комитетинин төрагасы А.Сыдыков Жети-Суу областык аткаруу комитетинин төрагалык кызматынан бошотулат.
 
Бул ага жана анын жактоочуларына тийген катуу сокку болгон.
 
Бирок,1922-жылы А.Сыдыковдун иши кайра каралып, анын партиялуугу кайра калыбына келтирилген.
 
Кара-Кыргыз автономиялуу областын түзүү боюнча уюштуруу иштерине активдүү кирише баштаган. Анын мындай активдүү иш аракеттери "бай манап тукуму, мурдагы полицей" деп катуу сынга кабылып, 1922-1924-жж үч жолу партиядан чыгарылып, кайра калыбына келтирилген.
 
1924-жылы Октябрь айында Кара-Кыргыз автономиялуу областы түзүлүп, А.Сыдыков баш болгон бир топ адамдар мамлекеттик жетекчилик кызматтарга атайын киргизилбей калган.
 
==«Отузчулардын» каты==
 
Чындыкты тайманбай айткан, коомдогу болуп жаткан иштерге, саясий ишмер катары терен анализ бере билген Абдыкерим Сыдыковдун кийинки тагдыры «Отузчулардын» каты менен байланыштуу болду.
 
1925-жылы Кыргызстандагы мамлекеттик кайра тузуу боюнча жургузулгон иш чараларды талдоо менен 30 партиялык жана советтик кызматкерлер жогору жакка кат менен кайрылган. Катта партиялык жетекчиликтин иши, анын советтик жетекчиликтин ишине кийлигишууго аракеттенуусу жонундогу жагдайлар сынга алынган.
«Отузчулардын» башчысы А.Сыдыков эле.
 
Жогору жактан кат терен анализге алынбастан эле улутчул деген муноздо бааланды.
 
Ошол эле жылы «отузчулардын» башчылары партиядан чыгарылып, жетекчилик кызматтардан алынган.
 
Көрө албаган чыгымчылдардын аркасында А.Сыдыков 1922-1924-жылдардын аралыгында үч жолу партиядан чыгарылып, бирок кайтадан калыбына келтирилген.
 
 
==Ташкендеги жылдар==
 
Жогорудагы окуялардан кийин А.Сыдыков мамлекеттик кызматтан четтеп, окутуучулук ишмердуулукко отот.
 
Кыргыздын тунгуч гезити Эркин Тоону түзүп, уюштуруучуларынын бири болгон. Анын биринчи санында ( 7-ноябрь 1924-жылы) "Эл жана сарамжал" деген макаласы жарыкка чыккан.
 
Бул мезгилдерден баштап Абдыкерим Сыдыков мамлекеттик кана ишмер эмес озунун окумуштуулук талантын да корсото алды. Ал бир нече илимий эмгектердин автору болуп чыга келди.
 
1926-жылы «Кыргыз элинин онугушунун…………………………….», 1927-жылы «Кыргыздардын уруулук болунушу» андан тышкары 1930-жылдары «Кочмон калктардагы малды кармоону уюштуруу», «Борбордук Азиядагы жут жана тоюттун жетишсиздиги жонундо. Тарыхый муноздомо» деген эмгектерин жараткан.
 
Активдүү саясаттан четтетилген Абдыкерим Сыдыков 1926-1932-жж Ташкенттеги Орто Азия мамлекеттик университетинде (САГУ) айыл чарба факультетинде окутуучу, илимий кызматкер болуп иштеген. Кийин Ортоазиялык пахтакерлик институнун суу чарба факултетинин деканынын орун басары кызматына көтөрүлгөн.
 
Андан сырткары кыргыз элинин тарыхына да кайрылып, "Кыргыз элинин уруулук бөлүнүшү" деген илимий макаласын чыгарган. Бул макаланы жазууда илимий адабияттарды, орус авторлорунун эмгектерине кайрылып, шилтеме жасаган жана бул эмгеги Ташкенттен 1927-жылы китеп болуп чыккан.
 
==Кайрадан Кыргызстанда==
 
1932-жылы Кыргыз АССРинин жетекчилеринин сунушу менен кайрадан Кыргызстанга чакырылып, Кыргыз АССРинин мампланынын төрагасынын орун басары болуп иштейт.
 
Кыргыз элинин өз алдынчалыгы жана гүлдөп өнүгүшү үчүн күрөшкөн адамдардын катарында турган Абдыкерим Сыдыковдун тагдыры ушундайча аяктаган. А.Сыдыков бала кезинен эле элдик чыгармаларга кызыгып, өзгөчө "Манасты" абдан баалаган. Кийин эл арасына чыгып, өзүнүн саясий ишмердүүлүгүн баштаган мезгилде да "Манасты" көңүл сыртына калтырган эмес.
 
А.Сыдыковдун псевдонимдеринин бири «Манас» болчу.
Ал элдик чыгармачылыкты, өнөрдү баалап гана койбостон учуру келгенде чыгармачыл адамдарды да колдогон.
 
Мисалы, 1911-жылы Уфа шаарында жазгыч акындардын бири Молдо Кылычтын Чүй өрөөнүндө өткөн кылымдын башында болуп өткөн катуу жер силкинүүнү баяндап жазган "Зилзала" деген чыгарма-сына өзү баш сөз жазып, басмадан чыгарууга көмөктөшкөн.
 
==А.Сыдыковдун соңку өмүр жылдары==
 
Кыргызстанга кайтканына көп узабай, А.Сыдыков 1933-жылдын 9-майында камакка алынат.
 
1934-жылдын 28-февралында " Социал-Туран деп аталган улутчул контрреволюциялык уюмдун" жетекчиси деп ага күнөө тагылып, 10 жылга эркинен ажыратылган.
 
1938-жылы 10-февралда Кыргыз ССРинин НКВДсынын чечими менен Социал-Туран партиясынын уюштуруучуларынын бири катары күнөө тагылат.
 
Тоталитардык машинанын кандуу репрессиясынын чырмоогуна кабылган Абдыкерим Сыдыковко жалган жалаа жабылып, 1938-жылы 18-февралда 49 жашында өлүм жазасына тартылган.
 
Улуу инсан, алдынкы лидер Абдыкерим Сыдыков кыргыз мамлекетин тузуу жана чындоого талбай аракет жасап, озун кутуп турган коркунучту билсе да атуулдук туруктуулукту корсотту.
 
Бугунку эгемендуу мамлекетибиздин жаралышына зор салымы бар А.Сыдыков «алгачкы жол салуучулардын» бири катары курман болду.
 
Бирок анын таза жана жаркын ысымы калыбына келтирилип, азыркы муундун улуу идеалына айланды.
 
==Эгемендик доордо аны эскерүү==
 
Кыргызстан мамлекеттик көз карандысыздыкка жеткен соң, Абдыкерим Сыдыков улуу мамлекеттик ишмер катары кайра татыктуу баасын алды.
 
Анын эстеликтери тургузулду, анын залкар салымы тууралуу далай китептер, макалалар жазылды.
 
Анын жаркын элесин эскерүү чараларын уюштурууга [[Кыргызстан Демократиялык Кыймылы|“Кыргызстан” демократиялык кыймылынын]], [[Кыргызстан жаш тарыхчылар жамааты|Кыргызстан жаш тарыхчылар жамаатынын]] мүчөлөрү, ошондой эле тарыхчылар Субакун Бегалиев, Зайнидин Курманов, жана өз уулу Эрк Абдыкеримович Сыдыков, ж.б. чоң салым кошушту.
 
 
==Эмгектери==
 
* "Эл жана сарамжал" – Эркин Тоо. Ноябрь, 1924. <br>
 
* "Кыргыз окмоту жана калкы токтоосуз сарамжалга кирешуу керек". – Эркин Тоо. Ноябрь, 1924. <br>
 
* А.Сыдыков. "Родовое деление киргизов". – Жыйнакта: "Благодарные ученики Средней Азии и его почитатели". Ташкент; 1927. <br>
 
==Айрым адабият==
 
* АБДЫКЕРИМ СЫДЫКОВ - национальный лидер. - Б.: Кыргызстан, 1992. - 183. <br>
 
* З.Курманов “А. Сыдыков” Бишкек; 2002. <br>
 
* Урстанбеков Б.У., Чороев Т.К. Кыргыз тарыхы: Кыскача энциклопедиялык сөздүк. – Фрунзе: Кыргыз Совет Энциклопедиясынын Башкы редакциясы, 1990. – 288 бет. – Рецензент: тарых илиминин доктору Өмүркул Караев. - ISBN 5-89750-028-2. <br>
 
* Асанов У.А., Джуманазарова А.З., Чоротегин Т.К. Кыргызская наука в лицах: Краткий био-библиографический свод / Отв. ред. академик У.А.Асанов. – Бишкек: Центр государственного языка и энциклопедии, 2002. – 544 стр., илл., карта. - ISBN 5-89750-142-4. <br>
 
==Интернеттеги шилтемелер ==
 
* http://www.azattyk.kg/content/article/1279777.html <br>
 
* http://www.centrasia.ru/newsA.php4?st=1067726040 <br>
 
* http://nlkr.gov.kg/index.php?option=com_content&task=view&id=224&Itemid=31 <br>
 
* http://www.dissercat.com/content/repressirovannaya-kultura-istoriya-stanovleniya-i-tragedii-kyrgyzskoi-intelligentsii <br>
 
* http://www.wikipedia.kg/index.php?title=%D0%A1%D1%8B%D0%B4%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B2%2C_%D0%90%D0%B1%D0%B4%D1%8B%D0%BA%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BC
 
[[Категория:Кыргыз тарыхы]]
[[Категория:Кыргыз адабияты]]
[[Категория:Тарыхчылар]]
[[Категория:Түркологдор‎]]
[[Категория:Саясат]]
[[Категория:Кыргыз дипломатиясы]]
[[Категория:Укук коргоо]]
[[Категория:Туулгандар 1889-жылы]]
[[Категория:Өлгөндөр 1938-жылы]]
[[Категория:Окумуштуулар]]
[[Категория:Кыргызстандын саясаты]]
[[Категория:СССР]]
[[Категория:Кыргыз таануу]]