Википедия

Төрөкул Жанузаков: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
Кошумча маалымат
5-сап:
[[File:Flag of the Russian SFSR (1918-1920).svg|{{{1|22px}}}|border|РСФСР желеги]]<noinclude>[[Орусия СФСР]]|каза болгон жери = [[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы]], [[Фергана облусу]]|ишмердүүлүгү = мамлекеттик жана коомдук иштер|кызматы=[[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы|Түркстан АССР]] төрагасынын орун басары|сүрөтү=Törökul Zhanuzakov.jpg|желек=Turkestan Autonomous SSR Flag.gif|кызматы_2=Сырдарыя областык кеңешинин мүчөсү|желек_2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|туулган жылы=1893-ж.|иш баштоо убагы_2=1917|иш аяктоо убагы_2=? жж.|билими=Мерке орус мектеп-интернаты|иш баштоо убагы=1920|партиясы=Түркстан коммунисттик партиясы, Түркстан Улуттук Биримдиги|каза болгон жылы=1921-ж.|желек_3=Flag of Russian Empire for private use (1914–1917) 3.svg|кызматы_3=[[Түркстан генерал-губернаторлугу|Түркстан]] генерал-губернаторунун адъютанты|иш баштоо убагы_3=1909|иш аяктоо убагы_3=? жж.|желек2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|желек2_2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|желек2_3=|иш аяктоо убагы=1921 жж.}}
 
'''Жанузаков Төрөкул''' — (1893, [[Орусия империясы]], [[Сыр-Дарыя облусу]], Аулие-Ата уезди, Талдыбулак аулу — 1921, Орусия СФСРи, [[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы|Түркстан АССР]]и, [[Фергана облусу]]) — мамлекеттик жана коомдук ишмер; кыргыздардан чыккан алгачкы чекист. 1920-ж. Түркстан АССР Борбордук Аткаруу Комитетинин төрагасынын орун басары болгон. Меркедеги (Казакстан) орус-жергиликтүү мектебин аяктап, 1909-жылдан Түркстан генерал-губернаторуна жеке жардамчы жана котормочу болуп иштеген. [[Файл:Turkistan SSR.png|left|thumb|Түркстан АССР Борбордук Аткаруу Комитетинин 1920-ж. 3-февралындагы буйругунан.]][[Файл:Bandera del Turquestan.svg|left|thumb|1921-жылдын сентябрында Самарканддагы өткөн Түркстан Улуттук Бирлигинин VI-конгрессинде Түркстандын уставы жана туусу кабыл алынды.]][[Зеки Велиди Тоган]] 1969-жылы [[Стамбул|Стамбул шаарында]] жарык көргөн өзүнүн «Эскерүүлөр» деген аталыштагы китебинде: {{Цитата|Ошол сапарымда Ташкент, Фергана, Самарканд, Бухарада мен көптөгөн досторду таптым. 1914-жылы билим алып жатышкан жаштар менен бирге театрга, кечелерге бардым. Ташкенттеги мына ошондой кечелердин биринде Жанузаков аттуу кыргыз интеллигенти менен таанышкам.}}Жанузаков кыргыздардын ичинен биринчи болуп [[Россия|Россиянын]] мамлекеттик думасына депутаттыкка талапкер болгон. Совет бийлиги орногондо, эркиндикти, элдик бийликти колдоп, [[Түркстан АССРнин борбордук аткаруу комитети|Түркстан Аткомунун]] 1916-жылкы көтөрүлүштөгү качкындардын иши боюнча комиссиясына төрагалык кылган.
Совет бийлиги качкын кыргыздардын калгандарын мекенине көчүрүп келүүгө, жардам берүү үчүн Батыш Кытайга атайын комиссия жөнөткөн. Бул комиссия Түркстан Советтик Республикасынын Советтеринин Борбордук Аткаруу Комитетинин 1920-ж. 3-февралдагы чечими менен түзүлгөн. Бул комиссияны кыргыз элинин чыгаан уулдарынын бири Төрөкул Жанузаков жетектеген. Комиссияга качкын кыргыздарды мекенине кайтаруу, жерлерин кайтарып берүү, аларга зомбулук көрсөтүүнү токтотуу кулдукка сатылып кеткендерин куткаруу, материалдык жардам берүү жана орустар менен кыргыздардын касташуусун токтотуу милдеттери жүктөлгөн.
 
1920-жылы 22-мартта жыйын өткөрүлүп, анын негизинде Өзгөчө Комиссиянын мүчөлөрү толук катышып, комиссия өндүрүмдүү иштөө үчүн 3 подкомиссияга бөлүнөт:
1920-ж. сентябрь айында Түркстан элинин делегациясын жетектеп, [[Баку|Бакуда]] өткөн Чыгыш элдеринин I-конгрессинде доклад окуп, С. Орджоникидзе, С. Киров менен чогуу Г. Зиновьев башында турган Чыгыш иштери боюнча Үгүт кеңешинин мүчөлүгүнө шайланган. Саясий көз карашы боюнча [[Рыскулов, Турар|Т. Рыскуловду]] колдоп, аны менен бирдикте Россиянын курамында өзүнчө Түркстан Республикасын түзүүнү сунуш кылган. 1921-ж. сентябрда [[Самаркан|Самаркандда]] өткөн Түркстан улуттук биримдигинин VI-конгрессине катышкан. Ушул конгресстен кийин Жанузаков совет бийлигинин диктатурасына ачык нааразы болуп, Түркстан элдерин өз алдынча көз каранды эмес мамлекетке айландыруу үчүн жаңы бийликтен кол үзүп совет бийлигине каршы отряддарды уюштурган. ▼
 
# Башкы пункт катары Пишпек жана Токмок уезддери белгиленип, төраганын (Т. Жанузаковдун) резиденциясы Пишпек болуп жана бардык иштердин жүрүшүн башкаруу болуп саналат;
# Верный, Жаркент уезддери жана Кытайдагы Кулжа шаары камтылып, подкомиссиясынын төрагасы [[Мангелдиев]] бекитилген;
# Кашкар, Прежевальский төрагалыгына [[Нигматуллин]] бекитилген.
 
Т. Жанузаков Чүй жана Ысык-Көл өрөөндөрүндөгү кулактардын жергиликтүү кыргыздарга жасаган өзгөчө жырткычтык мамилелери боюнча тергөө иштерин уюштурат. Анын натыйжасында, 1916-жылы Беловодск (Ак-Суу) айылынын аймагында 537 куралсыз кыргыздарды, карыяларды, балдарды, аялдарды жырткычтык менен өлтүрүүнү уюштургандар атууга берилет.
 
▲1920-ж. сентябрь айында Түркстан элинин делегациясын жетектеп, [[Баку|Бакуда]] өткөн Чыгыш элдеринин I-конгрессинде доклад окуп, [[Орджоникидзе|С. Орджоникидзе]], [[С. Киров]] менен чогуу [[Зиновьев|Г. Зиновьев]] башында турган Чыгыш иштери боюнча Үгүт кеңешинин мүчөлүгүнө шайланган. Саясий көз карашы боюнча [[Рыскулов, Турар|Т. Рыскуловду]] колдоп, аны менен бирдикте Россиянын курамында өзүнчө Түркстан Республикасын түзүүнү сунуш кылган. 1921-ж. сентябрда [[Самаркан|Самаркандда]] өткөн Түркстан улуттук биримдигинин VI-конгрессине катышкан. Ушул конгресстен кийин Жанузаков совет бийлигинин диктатурасына ачык нааразы болуп, Түркстан элдерин өз алдынча көз каранды эмес мамлекетке айландыруу үчүн жаңы бийликтен кол үзүп совет бийлигине каршы отряддарды уюштурган.
 
1921-ж. Жанузаков [[Андижан облусу|Андижан]] уездинде Исраил кор башынын тобунда жүрүп, декабрь айында кызыл аскерлер менен болгон уруштардын биринде курман болгон.
 
== Эскертүүлөр ==
* ''-1919-жылы Төрөкул Жанузаков Жети-Суу облусундагы качкындарды жайгаштыруу боюнча Түркстан борбордук аткаруу комитетинин өзгөчө комиссиясынын төрагасы болгон. Мен анын талабы боюнча РКПБнын Пишпек уюмунун өзгөчө комитетине жиберилип, Пишпек уезди боюнча комиссиянын төрагасы болуп иштегем. Аны менен башка байланышпадым.''[http://www.azattyk.org/a/victims_repression_ukraine_cemetry_kyrgyzs/25021117.html][[Файл:TSSR ensign.gif|left|thumb|143x143px|Түркстан ССР БАКынын өкүлдөрүнүн төш белгиси.]]Кушубек- Качкибеков''Элдин ушулкатышканы таптачындык. белгилүүСаясий окуяларга ошол мезгилдеги кыргыз интеллигенциясы активдүү аралашкандыгын тарыхый инсанмаалыматтар далилдөөдө. Ыңкылапка салымын кошкондордун арасында '''Төрөкул Жанузаков''', туурасындаАхматбек тарыхыйКойбагаров, романынИшенаалы аяктоонунАрабаев алдындажана турат.башкалар болгон.''[http://aimakpresswww.ca-irnews.com/kg/analytics-kg/9647-%D1D0%8DB0%D0%BBB8%D0%B4%D0%B8B0-%D0%BA-%D0D1%BF83%D0%B5%D0%B4B1%D0%B0%D0D1%B382%D0%BE%D0%B3B2%D0%B4B0,-%D1%8382%D0%BD-200B0%D1%80%D1%8B%D1%85-%D0%B1B8%D0%B0BB%D0%BBB8%D0%B0BC%D1D0%81B4%D1D0%8B-B5%D1%80%D0%BEB8%D1D0%81%D1%81BD%D0%B8%D1D0%8FBD-%D0%B4BA%D0%B0-%D0%BEBD%D0%BAB4%D1D0%83/B8%D0%B4]
* - ''Элдин катышканы чындык. Саясий окуяларга ошол мезгилдеги кыргыз интеллигенциясы активдүү аралашкандыгын тарыхый маалыматтар далилдөөдө. Ыңкылапка салымын кошкондордун арасында '''Төрөкул Жанузаков''', Ахматбек Койбагаров, Ишенаалы Арабаев жана башкалар болгон.''[http://www.ca-irnews.com/kg/analytics-kg/9647-%D0%B0%D0%B8%D0%B4%D0%B0-%D0%BA%D1%83%D0%B1%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%B2%D0%B0,-%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%85-%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BD-%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D0%B4]
* Революцияга чейинки Россия Думасына депутаттыкка кандидат болгон 1-кыргыз – Төрөкул Жанузаков [http://uchebana5.ru/cont/2524815-p7.html]
* ЖАНУЗАКОВ Төрөкул  [1893,  Олуя-ата  уезди  (азыркы  Талас  облусу,  Талдыбулак  айылы)  –  1921,  Фергана облусу,  Түркстан  АССРи] [http://referat.znate.ru/text/index-53564.html?page=63]
* 16-жыл боюнча эмгек сиңирген көп кишилер болгон. Мисалы, Төрөкул Жанузаков Лениндин алдына Кытайдагы кыргыздарды кайра көчүрүп келүү боюнча маселе коюп, 100 миң рублди бөл­дүртүп, кыргыздардын аман-эсен кайтып келишине эмгек синиргенсиңирген киши. [http://kmborboru.livejournal.com/57643.html]
 
== Шилтемелер ==
Line 25 ⟶ 32:
 
==Колдонулган адабияттар==
# “Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 1-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2006. [[ISBN 9967—14—9967-14- 046—1046-1]]
# Осмонов Ө., Мырзакматова А. 0 - 9 4 Кыргызстандын тарыхы: урунттуу учурлар (XIX к. ортосунан азыркы мезгилге чейин). Орто мектептин 11-кл. үчүн окуу китеби. - Тол., онд. 2-бас. — Б.: «Билим-компьютер», 2012. - 288 б. <nowiki>[[ISBN 978-9967-426-41-2</nowiki>]] // Качкын кыргыздардын мекенине кайтышы — 101-102 б.
# Акылбеков Алымбек, Алымбеков Тургунбек БАЛЫКООЗДУН САНЖЫРАСЫ (Отор хан, же арабдар келгенге чейинки кыргыздардын тарыхы) Кол жазманы көчүрүп, басууга даярдаган жана түшүндүрмө берген Турганбаев Элебай // Алгы сөз — 5 б.
# [http://www.science-journal.kg/media/Papers/ivk/2016/11/ivk-2016-N11-150-152.pdf.pdf ТАРЫХ ИЗДЕРИНДЕ КАЛГАН ИНСАН - ТӨРӨКУЛ ЖАНУЗАКОВ. ''Үмөтов Э.А.'' 2016. № 11-1 . C. 150-152]
#Качибеков Кушубек (Кушан). Төрөкул Жанузаков... Түркстан жаңырыгы. (Тарыхый-даректүү баян). — Б.: 2019. - 548 бет. ISBN 978-9967-9150-2-2
 
[[Категория:Талас облусу]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Төрөкул_Жанузаков" булагынан алынды