Төрөкул Жанузаков: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Кошумча маалымат |
Кошумча маалымат |
||
5-сап:
[[File:Flag of the Russian SFSR (1918-1920).svg|{{{1|22px}}}|border|РСФСР желеги]]<noinclude>[[Орусия СФСР]]|каза болгон жери = [[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы]], [[Фергана облусу]]|ишмердүүлүгү = мамлекеттик жана коомдук иштер|кызматы=[[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы|Түркстан АССР]] төрагасынын орун басары|сүрөтү=Törökul Zhanuzakov.jpg|желек=Turkestan Autonomous SSR Flag.gif|кызматы_2=Сырдарыя областык кеңешинин мүчөсү|желек_2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|туулган жылы=1893-ж.|иш баштоо убагы_2=1917|иш аяктоо убагы_2=? жж.|билими=Мерке орус мектеп-интернаты|иш баштоо убагы=1920|партиясы=Түркстан коммунисттик партиясы, Түркстан Улуттук Биримдиги|каза болгон жылы=1921-ж.|желек_3=Flag of Russian Empire for private use (1914–1917) 3.svg|кызматы_3=[[Түркстан генерал-губернаторлугу|Түркстан]] генерал-губернаторунун адъютанты|иш баштоо убагы_3=1909|иш аяктоо убагы_3=? жж.|желек2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|желек2_2=Emblem of the Russian SFSR (1918-1920).svg|желек2_3=|иш аяктоо убагы=1921 жж.}}
'''Жанузаков Төрөкул''' — (1893, [[Орусия империясы]], [[Сыр-Дарыя облусу]], Аулие-Ата уезди, Талдыбулак аулу — 1921, Орусия СФСРи, [[Түркстан Советтик Социалисттик Автономиялуу республикасы|Түркстан АССР]]и, [[Фергана облусу]]) — мамлекеттик жана коомдук ишмер. 1920-ж. Түркстан АССР Борбордук Аткаруу Комитетинин төрагасынын орун басары болгон. Меркедеги (Казакстан) орус-жергиликтүү мектебин аяктап, 1909-жылдан Түркстан генерал-губернаторуна жеке жардамчы жана котормочу болуп иштеген. [[Файл:
Жанузаков кыргыздардын ичинен биринчи болуп [[Россия|Россиянын]] мамлекеттик думасына депутаттыкка талапкер болгон. Совет бийлиги орногондо, эркиндикти, элдик бийликти колдоп, [[Түркстан АССРнин борбордук аткаруу комитети|Түркстан Аткомунун]] 1916-жылкы көтөрүлүштөгү качкындардын иши боюнча комиссиясына төрагалык кылган. Совет бийлиги качкын кыргыздардын калгандарын мекенине көчүрүп келүүгө, жардам берүү үчүн Батыш Кытайга атайын комиссия жөнөткөн. Бул комиссия Түркстан Советтик Республикасынын Советтеринин Борбордук Аткаруу Комитетинин 1920-ж. 3-февралдагы чечими менен түзүлгөн. Бул комиссияны Төрөкул Жанузаков жетектеген. Комиссияга качкын кыргыздарды мекенине кайтаруу, жерлерин кайтарып берүү, аларга зомбулук көрсөтүүнү токтотуу кулдукка сатылып кеткендерин куткаруу, материалдык жардам берүү жана орустар менен кыргыздардын касташуусун токтотуу милдеттери жүктөлгөн.[[Файл:Turkistan SSR.png|left|thumb|Түркстан АССР Борбордук Аткаруу Комитетинин 1920-ж. 3-февралындагы буйругунан.]]1920-жылы 22-мартта жыйын өткөрүлүп, анын негизинде Өзгөчө Комиссиянын мүчөлөрү толук катышып, комиссия өндүрүмдүү иштөө үчүн 3 подкомиссияга бөлүнөт:
# Башкы пункт катары Пишпек жана Токмок уезддери белгиленип, төраганын (Т. Жанузаковдун) резиденциясы Пишпек болуп жана бардык иштердин жүрүшүн башкаруу болуп саналат;
# Верный, Жаркент уезддери жана Кытайдагы Кулжа шаары камтылып, подкомиссиясынын төрагасы [[Мангелдиев]] бекитилген;
▲# Башкы пункт катары Пишпек жана Токмок уезддери белгиленип, төраганын (Т. Жанузаковдун) резиденциясы Пишпек болуп жана бардык иштердин жүрүшүн башкаруу болуп саналат;
▲# Верный, Жаркент уезддери жана Кытайдагы Кулжа шаары камтылып, подкомиссиясынын төрагасы [[Мангелдиев]] бекитилген;
# Кашкар, Прежевальский төрагалыгына [[Нигматуллин]] бекитилген.
Т. Жанузаков Чүй жана Ысык-Көл өрөөндөрүндөгү кулактардын жергиликтүү кыргыздарга жасаган өзгөчө жырткычтык мамилелери боюнча тергөө иштерин уюштурат. Анын натыйжасында, 1916-жылы Беловодск (Ак-Суу) айылынын аймагында 537 куралсыз кыргыздарды, карыяларды, балдарды, аялдарды жырткычтык менен өлтүрүүнү уюштургандар атууга берилет.
1920-ж. сентябрь айында Түркстан элинин делегациясын жетектеп, [[Баку|Бакуда]] өткөн Чыгыш элдеринин I-конгрессинде доклад окуп, [[Орджоникидзе|С. Орджоникидзе]], [[С. Киров]] менен чогуу [[Зиновьев|Г. Зиновьев]] башында турган Чыгыш иштери боюнча Үгүт кеңешинин мүчөлүгүнө шайланган. Съездден кийин түркстандык 40 делегаттан турган атайын кеңешмеге да катышкан. Саясий көз карашы боюнча [[Рыскулов, Турар|Т. Рыскуловду]] колдоп, аны менен бирдикте Россиянын курамында өзүнчө Түркстан Республикасын түзүүнү сунуш кылган.
Т. Рыскуловдун 15-декабрь 1934-жылы (Москва ш., Кремль) [[Иосиф Сталин|И. В. Сталинге]] жана [[Каганович|Л. М. Кагановичке]] «Борбор Азиянын партиялык уюмуну тазалоодо аша чаап кетүү» жашыруундук грифи менен жазган катынан: {{Цитата|Жанузаков дагы Бакудагы Чыгыш элдеринин курултайына катышты. Мага ал Түркстанга кайра кайткан соң таарынуусун баса албай кызуу кандуулукка алдырып, жолдон тайып кете тургандай көрүндү. Ошондуктан да ага мени менен ээрчип Бакудан түздөн-түз Москвага жөнөп кетүүнү сунуштадым. Москвага барган соң кызуусу басылаар, андан жакшы кызмат кылаар деп ойлодум. Сөзүмдү уккан күбөлөр азыр да тирүү. Бирок, ал баш тартып Ташкентке кетип калды. Ал жакта аны элдешкис душманы Манап Алимбеков тосуп алды. Башчы кызматкерлердин аны туткундоо тууралуу купуя чечими чыкты (аны мага бирөө жеткирди), чечимди уккан Жанузаков (мен муну окуяга катышкан бирөөнүн өз оозунан уктум) тоодогу кыргыздарга качып кетти, кийин басмачыларга кошулду. Биздин Бакуда аны менен айрылышканыбызга карабастан, аны басмачыларга мен жөнөттүм деген ушак жайылыптыр.}}1921-ж. сентябрда [[Самаркан|Самаркандда]] өткөн Түркстан улуттук биримдигинин VI-конгрессине катышкан. Ушул конгресстен кийин Жанузаков совет бийлигинин диктатурасына ачык нааразы болуп, Түркстан элдерин өз алдынча көз каранды эмес мамлекетке айландыруу үчүн жаңы бийликтен кол үзүп совет бийлигине каршы отряддарды уюштурган.[[Файл:Bandera del Turquestan.svg|left|thumb|1921-жылдын сентябрында Самарканддагы өткөн Түркстан Улуттук Бирлигинин VI-конгрессинде Түркстандын уставы жана туусу кабыл алынды.]]Өзбекстан Республикасынын Мамлекеттик Архивине (19.08.1921. Стенограм. отчет) тийиштүү маалыматтарга ылайык, Т. Жанузаковдун ал мезгилдердеги ишмердүүлүгү жөнүндө: {{Цитата|Т. Жанузаков тоолуу аймактардагы манаптарда уюштуруучулук иштер менен жүрөт. Жана ал жергиликтүү калктарды улуттук платформага негиздеп бириктирүүнүн камын көрүп жатат. Ал болгон күч-аракетин жумшап, өзүн Жети-Суудагы кыргыздардын мыйзамдуу өкүлү катары көрсөтүүдө. Ошондой эле жакынкы аралыкта ал Англия аларга куралдуу күчтөрдөн турган көмөк көргөзөрүн, ал эми Ооганстан алар менен бирдиктүү союз түзөт деп ишендирүүдө.}}1921-ж. Т. Жанузаков [[Андижан облусу|Андижан]] уездинде Исраил кор башынын тобунда жүрүп, декабрь айында кызыл аскерлер менен болгон уруштардын биринде курман болгон.
Т. Жанузаков саясий ишмердүүлүгүнөн тышкары улуттук баалулуктарды сактоо боюнча иш алып барып жүргөн. Ошол эле Заки Валидинин «Эскерүүлөр» китебинен:{{Цитата|Радлов тарабынан жазылган „Манас“ дастанын варианты 19-кылымда араб графикасы менен жазылып анан мага Ташкентте Абубакир Диваевдин берген китебинен алдаганча айырмаланып турат. Анын көпчүлүк жерлерин окуганга да мүмкүн эмес. Түркстанда, Кокон хандыгы учурунда колдон колго өткөн бул варианттын 60 миң гана сабы араң окулат. Биз Жанузаков экөөбүз араб ариби менен кайрыадан бастырууну максат кылдык эле. Бул дастан менин колумда 8 жыл турду. 1920-жылы Жанузаков Бакуда өткөн Чыгыш элдеринин съездинде менден убактылуу бир мөөнөткө сурап алды эле. Бирок, аттиң. Бир жылга аяк баспай Ферганада Совет бийлигине каршы күрөштө ал баатырларча курман болуп, ал көчүрмө жоголуп кетти. Биздин „Манасты“ кайра чогуу бастырып чыгаруу тууралуу кыялдарыбыз ошентип ишке ашпай калды...}}
== Эскертүүлөр ==
* ''-1919-жылы Төрөкул Жанузаков Жети-Суу облусундагы качкындарды жайгаштыруу боюнча Түркстан борбордук аткаруу комитетинин өзгөчө комиссиясынын төрагасы болгон. Мен анын талабы боюнча РКПБнын Пишпек уюмунун өзгөчө комитетине жиберилип, Пишпек уезди боюнча комиссиянын төрагасы болуп иштегем. Аны менен башка байланышпадым.''[http://www.azattyk.org/a/victims_repression_ukraine_cemetry_kyrgyzs/25021117.html
* Революцияга чейинки Россия Думасына депутаттыкка кандидат болгон 1-кыргыз – Төрөкул Жанузаков [http://uchebana5.ru/cont/2524815-p7.html]
* ЖАНУЗАКОВ Төрөкул [1893, Олуя-ата уезди (азыркы Талас облусу, Талдыбулак айылы) – 1921, Фергана облусу, Түркстан АССРи] [http://referat.znate.ru/text/index-53564.html?page=63]
| |||