Кыргызстан тарыхы: нускалардын айырмасы

 

== Эң байыркы доор ==

Жужандар талкаланып, I Түрк каганаты негизделгенден кийин Бумын-кагандын иниси Истеми батыш аймактарга карай болгон согуштук жүрүштөрдү жетектеп, анын жортуулу Чыгыш Туркестандын, Теңир-Тоонун түндүк тарабы аркылуу Жети-Сууга, Орто Азияга карай багытталган эле. Теңир-Тоого чектеш аймактарда түрктөр эфталиттер менен кагылышкан. 555 жылы түрк уруулары батышындагы Жети-Сууну, Орто Азиянын талаа тилкесин, Сыр-Дарья, Аралга чейинки жерлерди ээлешет".

 

{{Main|Батыштүрк каганаты}}

Биринчи түрк каганатындагы 20 жылга жакын созулган ич-ара тартыш 603-жылы империянын биротоло эки мамлекетке бөлүнүшүнө алып келет. Биринчи Түрк каганатынан өз алдынча Батыш түрк каганаты бөлүнгөндөн кийин ал "Он Ок Эли" деген мамлекет болуп атала баштайт.

Ысык-Көлдүн туштук-чыгышында жайгашкан Барсхан шаарында туулуп, Кашкарда билим алган дагы бир даңазалуу аалым — XI к. турк этнологу, диалектологу, фольклорист, тарыхчысы, тилчиси, географы, картографы, түрк боордоштугунун идеологу Мах¬муд Кашгари (Бархани) да ушул доордо жашаган. Анын «Диван лугат ат-турк» («Турк тилдеринин сөз жыйнагы») аттуу эмгеги жана андагы дүйнөнүн тегерек картасы белгилүү. Анын картасында Теңир-Тоо тоо системасы, Ысык-Көл, Баласагун, Барсхан, Кочңар-Башы шаарлары көрсөтүлгөн.

 

{{Main|Каракытайлар мамлекети|Улуу Селжук мамлекети|Кыргызстан аймагындагы Найман мамлекети}}

XII к. экиичи чейрегинин башында азыркы Кыргызстандын аймагы чон саясий окуяларга туш болот. 1130-ж. чыгыш тараптан каракытайлардын башчысы Елүй Даши Жети-Сууга келип, Баласагун шаарын каратып, аны өз байтактысы (ордо шаары) катары жарыялаган. Каракытай гурхандары Караханийлердин ички ишине кийлигишпей, салык жыйноо менен гана чектелген.