Каракол: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
No edit summary
61-сап:
|сайтынын тили =
}}
'''Каракол''' (1889-1920 жана 1939-91 ж. Пржевальск ш.) — [[Ысык-Көл облусу|Ысык Көл облусунун]] борбору. Ысык Көл ойдуңунун чыгыш бөлүгүндө, Тескей Алатоонун этегинде деңиз деңгээлинен 1690–1825 м бийиктикте жайгашкан. Айанты 44 км². Калкы 79 330 адам (2019). Шаардын курамына Пристан–Пржебалск шаарчасы кирет.
'''Каракол''' — [[Ысык-Көл|Ысык көлдүн]] чыгыш жээгинде жайгашкан [[Кыргызстан|Кыргыз Республикасынын]] чоңдугу боюнча төртүнчү шаары,кыргыз-кытай чек арасынан 150 километр аралыкта жана [[Бишкек]] борбордон 380 километр аралыкта. [[Ысык-Көл облусу|Ысык-Көл облусунун]] административдик борбору болуп саналат. Анын аянты 44 чарчы километр, ал эми 2019-жылы туруктуу калкы 79 330 адамды түзгөн. Түндүк жагында, А363 шоссе боюнча, [[Түп, Түп району|Түп]] турат, жана түштүк-батышында — [[Жети-Өгүз курорту]].
 
== Тарыхы ==
80-сап:
Учурда Каракол шаарында ЭТЗ, чакан тигүү цехтери, эт жаатындагы жеке менчик чарбалардан башка өнөр жай жок. Билим берүү жайларынан шаарда К.Тыныстанов атындагы мамлекеттик университети, медициналык орто билим окуу жайы, педагогикалык окуу жайы, Гебзе атындагы түрк лицейи, Т.Сатылганов атындагы лицей ж.б. 11 жалпы билим берүүчү мектептер бар.
 
== КалкыТабиаты ==
Шаар жайгашкан жердин рельефи негизинен түз, көл тарапка бир аз жантайыңкы. Шаардын түштүк тарабындагы күдүрлүү түздүктөрдү эгилме өсүмдүктөр жана шалбаа ээлейт. Шаардын түштүгүнөн чыга бериште Каракол капчыгайы башталат. Анын капталдарында шалбаа жана карагайлуу токой өсөт. Климаты континенттик, кышы жумшак, жайы жылуу.
Каракол — Бишкек, Ош жана Жалал-Абад шаарларынан кийинки Кыргыз Республикасынын чоңдугу боюнча төртүнчү шаары. Караколдун калкы 2009-жылдагы эл каттоонун маалыматы боюнча 67 100 адамды түзгөн.
 
2009-жылдык каттоодо шаарда жана ага бай ийген аймактарда 66 294 жаран, анын ичинде:
 
*[[кыргыздар]] — 44 878 адам, же 67,7 %
*[[орустар]] — 12 343 адам, же 18,6 %
*[[уйгурлар]] — 2 530 адам, же 3,8 %
*[[Өзбек|өзбектер]] — 2 182 адам, же 3,3 %
*[[татарлар]] — 1 152 адам, же 1,8 %
*[[дунгандар]] — 943 адам, же 1,4 %
*[[Казактар (калкы)|казактар]] — 708 адам, же 1,1 %
*[[калмактар]] — 679 адам, же 1,0 %
 
1897-жылы шаардын калкынын саны - 8100 адам, анын ичинде:
 
*[[Орустар]] — 36 %
*[[Түрктөр]] — 27 %
*[[Кыргыздар]] — 17 %
*[[Кытайлар]] — 11 %
*[[Татарлар]] — 7 %
 
== Географиясы ==
=== Аба ырайы ===
Каракол Көөпендин климаттык классификациясына боюнча нымдуу континенталдык климат менен мүнөздөлөт.
 
{{Шаардын аба ырайы
| Туурасы = 70
Line 155 ⟶ 131:
}}
 
== Калкы ==
Каракол шаары дубандын чыгыш бөлүгүндө орун алып Тескей-Ала-Тоонун боорунда жайгашкан, Каракол суусунун алдыңкы куймасында жана Ысык-Көлдөн 12 км чакырым алыстыкта турат. Деңиз деңгээлинен 1690-1850 метр бийиктикте. Кыргыз Республикасынын борбор шаары [[Бишкек|Бишкекке]] чейинки аралык 420 км, эң жакынкы темир жол бекети Балыкчы шаарында жайгашкан, 220 км автоунаа жолу жана 184 км суу үстү менен.<br />
Каракол — Бишкек, Ош жана Жалал-Абад шаарларынан кийинки Кыргыз Республикасынын чоңдугу боюнча төртүнчү шаары. Караколдун калкы 2009-жылдагы эл каттоонун маалыматы боюнча 67 100 адамды түзгөн.
Шаардын климаты мээлүн-контитенталдуу, тоо жана деңиз элементтери менен. Жылдык орточо атмосфералык жаан-чачын 350-450 мм түзөт.
 
2009-жылдык каттоодо шаарда жана ага бай ийген аймактарда 66 294 жаран, анын ичинде:
 
*[[кыргыздар]] — 44 878 адам, же 67,7 %
*[[орустар]] — 12 343 адам, же 18,6 %
*[[уйгурлар]] — 2 530 адам, же 3,8 %
*[[Өзбек|өзбектер]] — 2 182 адам, же 3,3 %
*[[татарлар]] — 1 152 адам, же 1,8 %
*[[дунгандар]] — 943 адам, же 1,4 %
*[[Казактар (калкы)|казактар]] — 708 адам, же 1,1 %
*[[калмактар]] — 679 адам, же 1,0 %
 
1897-жылы шаардын калкынын саны - 8100 адам, анын ичинде:
 
*[[Орустар]] — 36 %
*[[Түрктөр]] — 27 %
*[[Кыргыздар]] — 17 %
*[[Кытайлар]] — 11 %
*[[Татарлар]] — 7 %
 
== Экономикасы ==
Каракол облустун маданий жана өнөр жайлуу борбору. Негизинен тамак-аш, жеңил өнөр жай жана энергетикалык машина куруу өнүккөн. Жеңил жана тамак-аш өнөр жайлары: «Төштүк» (эт комбинаты), Акбулак аксионердик коомдору, сүт, «Сейил» нан забоддору, [[пибо]] жана [[спирт]] өндүрүү ишканалары иштейт. Бул ишканалар 2001 ж. 0,5 миң т [[эт]] (тирүүлөй салмакта), 1,2 т [[сүт]], 0,3 миллион [[Жумуртка|даана жумуртка]] дайардаган.
 
Шаарда жеңил өнөр жайда 2 кичи ишкана иштейт («Бугу эне» тигүү пабрикасы жана бут кийим булгаары пабрикасы), машина куруу тармагында 3 ишкана болгон кийин алар дээрлик иштебей калган. Азыркы кезде (2002) алардын базасында биргелешкен ишканалар, «Улан» жана «Ысык Көл электро» аксионердик коомдору түзүлгөн. Негизинен электротекникалык буйумдарды (электроплитка ж.б.) чыгарат.
 
Курулуш өнөр жайда 2 ишкана «Темир-Бетон» жана «КараколТаш» аксионердик коомдору иштейт. Караколдогу көптөгөн ишканалар, комбинаттар ж. б. мамлекеттен ажыратылып, аксионердик коомдорго, коллектибдүү менчикке ж. б. айландырылган.
 
Шаар Ысыккөл облусунун баардык калктуу пункттары, ошондой эле республиканын борбору ж. б. аймактары менен унаа жолу аркылуу байланышат. Балыкчы темир жол бекетинен 219 км (унаа жолу бойунча) чыгышта (көл аркылуу 184 км), [[Бишкек|Бишкек шаарынан]] 386 км. Каракол унаа жолу өтөт. Башка негизги жол [[Түп району|Түп районунун аймагы]] аркылуу түштүк-чыгыш Казакстанды бириктирип турган Каракол — [[Бишкек]] — [[Алма-Ата|Алма Ата]] унаа жолу өтөт, бирок бул жол реконструксиалоого муктаж.
 
Каракол шаарынын түндүк-чыгышында деңиз деңгээлинен 1700 м бийиктикте облустун абабекети жайгашкан. Каракол абабекетинен 1990 ж. чейин жумасына 30–40 рейс катталган, азыркы учурда [[Бишкек]], [[Чолпон-Ата|Чолпон Ата]], [[Алма-Ата|Алма Ата]], [[Жалал Абат|Жалалабат]], [[Ош]], [[Талас]] ж. б. шаарлары менен гана катташат.
 
Мурда суу транспортунун мааниси зор болгон Пржебалск пристаны аркылуу Балыкчы темир жолуна маанилүү жүктөр ташылып турган. Азыркы учурда пристан аркылуу жергиликтүү ЖЭБге көмүр гана ташылат.
 
== Маданий турмушу ==
Шаарда 2 кесиптик-текникум окуу жайы, 4 текникум жана 2 жогорку окуу жайы бар. 2001/02 окуу жылында 1215 окуучу окуган. 14 жалпы орто билим берүүчү мектеп, а. и. лисей жана гимназиа, 16 мектепке чейинки балдар мекемеси бар.
 
Драма театр, жер таануу музейи, 5 клубдук мекеме, 20 китепкана, 2 кинотеатр, 12 киноустанобка, балдардын музыкалык мектеби бар.
 
Шаарда бир облустук оорукана, диспансер, а. и. кургак учук, 2 стоматологиалык поликлиника, санитардык-эпидемиологиалык стансия жана 3 үй-бүлөлүк дарыгерлер тобу иштейт.
 
== Ажайып жайлар ==
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Каракол" булагынан алынды