|
=== Аба ырайы ===
ОблустунДубандын климаты негизинен континенттик, кургакчыл континеттик белгилери бар жер ортолук деңиздик климатка окшош. Жайкы нымы жетишсиз, мелүүн жылуу, кышы мелүүн-суук. ОблустунДубандын 2500 мге''м''ге чейинки бийиктикте жайгашкан аймагында январдын[[Үчтүн айы|Үчтүн айынын]] көп жылдык орт.орточо температурасы –3,3°CденCдан –6,9°C, июлдуку[[Теке айы|Текеники]] 25,3 –15– 15°C. Деңиз деңг.деңгээлинен 3000 м бийиктикте жайгашкан Теминген станциясындастансиасында январдынҮчтүн орт.айынын орточо температурасы –8,9°C (абс.абсолүттук минимуму –30°C), июлдукуТекеники 10°C (абс.абсолүттук максимуму 38,7°C). Алай кырка тоосунун «орограпиалык ыктоодо» жайгашкан түндүк капталында Баргана тоо тизмегинин түштүк- батыш капталына караганда жыл ичинде жаан-чачын 2,5 эсе аз жаайт. Түркстан кырка тоосунун түндүк капталына 1200—1500 м бийиктикте туран тибиндеги чөл климаттуу Баргана өрөөнүнүн таманындагыдай эле жылына 120—140 мм гана жаан-чачын жаайт. Түркстан кырка тоосунун чыгыш бөлүгүнүн түндүк капталдарында, Испара суусунун алабында жылдык жаан-чачындын өлчөмү 200—600 ммден Кожобакырган жана Ак сууларынын алаптарында 300—800 ''мм''ге чейин көбөйөт. Алай кырка тоосунун түндүк капталдарында, орто бийик жана бийик тоолуу зоналарда жылдык жаан-чачындын өлчөмү 600— 800 ''мм''ге, чанда 900 ''мм''ге чейин жетет, ал эми жаан-чачындан ыктоо жайгашкан жерлерде тоолор менен курчалган туйук чуңкурчактарда жаан-чачындын өлчөмү 300—400 ''мм''ге чейин төмөндөйт. Алай кырка тоосунун эң батыш бөлүгүндө, Cох суусунун алабында, тоо кыры 5000 ''м''ден ашык көтөрүлүп, түштүктү карай бир аз ийилген жеринде гана жогорку зонада жаан-чачын жылына 1000—1200 ''мм''ге чейин жаайт.
=== Суулары ===
Облустун суулары CырдарыянынCырдарыйанын алабына кирет. Алай кырка тоосунун түн.түндүк каптал-дарынанкапталдарынан башталган ири сууларга — ИсфайрамсайИспайрамсай, Шаймерден, Cох ж.б., Түркстан кырка тоосунан башталгандарга — ИсфараИспара, ИсфанаИспана, Кожобакырган, АксууАк ж. б. кирет. Бул суулардын бардыгы CырдарыянынCырдарыйанын сол куймалары, бирок алар тоодон чыга беришинде сугатка таралып же өзүнүн шиленди конустарында ж-ажана кургак сайларында жерге сиңип кетет. Бул суулар негизинен эриген кар ж-ажана мөңгү сууларынан куралат. Алай жана Түркстан кырка тоолорунун капталдарында тоо көлдөрү да арбын, алардын ирилери: Тегермеч (же Зоркөл), Гезарт, Түзашуу ж. б. (Испайрамсайдын алабында), Курманкөл (Көк суунун алабында), Аугул (Cохтун алабында), Каракөл-Катта (Испананын алабында) ж. б. Дубандын аймагында жалпы айанты 720 км²ден ашкан 530дай мөңгү бар. Алардын бардыгы Алай (568,1 км² ) ж-а Түркстан (151 км² ) кырка тоолорунун түндү капталдарында.
Облустун аймагынын топурак өсүмдүктөрүнүн таралышы ж-а алардын жалпы арид-дик мүнөздө болушу жылуулукка ж-а нымдалуу шарттарына түздөн-түз байланыштуу. Орто бийиктиктеги ж-а бийик тоонун төмөнкү бөлүгүндөгү күрөң, куба күрөң, тоо-шалбаалуу талаа топурактуу жерлерде арча токою, сейрек токой, талаа ж-а шалбаа-луу талаанын ар кандай типтери басымдуу. Арчалуу токой тилкесинин нымды, топурак кыртышын сактоодо, селге каршы ж-а санитария-гигиеналык мааниси зор.
|
