Бабур атындагы Ош Мамлекеттик Академиялык өзбек музыкалуу драма театры: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
No edit summary
30-сап:
Андан ары бул труппа Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театрынын түзүү үчүн негиз болуп калды.<ref>[https://www.centrasia.org/person2.php?st=1386103932 <small>Центразия Персоны</small>]</ref> Бабур атындагы Ош Мамлекеттик академик өзбек музыкалуу драма театры [[Борбордук Азия]]да [[Ташкент]] шаарындагы Хамза атындагы өзбек улуттук академиялык драма театрынан ([[1913]]-[[27 февраль]] [[1914]] жылдары негизделген) кийинки экинчи байыркы профессионал театры болуп эсептелет<ref>[http://www.ozodlik.org/content/article/26717554.html <small>Ош театры өзунун 95 жылын майрамдады</small>]</ref>.
 
Театр [[Ош уезди]]нын бардык райондорунда болуп, ал жерде спектаклдер коюп [[басмачылык]] менен көркөм өнөр жана [[маданият]] куралы менен күрөшту. Райондорда спектаклдер коюп, [[басмачы]]лар жайгашкан жана аларды куралдарын сактоочу жайларын билишкен. Театр артисттери [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сынын негиздөөчүсү жана биринчи башчысы жана Кыргызстан Улуттук коопсуздук комитетинин негиздөөчүсү жана [[Ош уезди]]нын ЧКнын биринчи башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] менен бирге [[басмачылык]]ты жок кылууда активдүү катышкан. Театр өзүнүн арабасында театр [[реквизит]]и менен бирге куралдарды бекитип кызылдарга ташып, [[басмачы]]лар бандалары жайгашкан жерлерден өткөргонөткөргөн, ошентип Кызыл армияны [[курал-жарак]] жана ок-дарылар менен камсыз кылган.
 
Театр труппасында [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] тарабынан коюлган Маннон Уйгурдын "[[Түркстан]]дык [[табып]]" пьесасы өз убагында реакцион диний ишмерлердин кескин нааразылыгын келтирди. Ошол кезде труппа курамында аял актрисалар жок эле, анда аялдардын ролун Журахон Зайнобиддинов мыкты аткарган. 20-жылдар аягында сахнада биринчи жолу актриса аялдар көрүндү. Ислам жактоочулары тарабынан таланттуу актрисалар Н. Юлдашева жана Р. Парпиевалар ырайымсыз өлтүрүлгөн<ref>[http://www.open.kg/about-kyrgyzstan/art/theater/115-teatr-kyrgyzstana-v-20-80-godah.html <small>Театр Кыргызстана в 20-80 годах</small>]</ref>.
38-сап:
[[Султанов, Балтакожо|Б. Султановдун]] кудасы Ош өзбек театрын биринчи негиздөөчүсү, директору жана көркөм жетекчиси [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] мындай айтып жүргөн: [[Корбашы]] [[Мадаминбек]] [[Анжыян (шаар)|Андижан]]га жакын жерлерде талоончулук кылып, тургундарга куралдуу кол салып журду. [[Ош шаары]]нын [[милиция]]сынын башчысы жана [[Ош уезди]]нын ЧКнын башчысы [[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]] жана Ош [[гарнизон]]у [[Анжыян (шаар)|Андижан]] аскердик [[гарнизон]]ун [[курал-жарак]] менен камсыз кылуу учун жардам берууну каалады. Бирок ал жакка куралды кандай жеткирүүгө болот? Бул көйгөйдү театр артисттери чечти. Арабаны жасалгалашты, анга [[курал-жарак]]ты жайып коюшту, үстүнөн төшөктөр коюшту. Артист [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] грим сыйпоолоп жана чоң "ишан"-диний үгүттөөчү болду. Дагы эки актёр анын "муридтери"-шакирттери болуп калды. Өзүнө жакын мусулмандардын ыйык [[Куран]] китебин коюшту, аны окуп жолго тушту. Араба Ходжаабадга жакындап барганда ок атылганы угулду. Арабаны ондогон [[басмачы]]лар курчооду. Ошондо арабакеч [[басмачы]]ларга бармагы менен "жымжырт" деп белгисин көрсөттү жана парданы тартып койду. [[Басмачы]]лар "ишан" жана анын "шакиртерин" көрүүшту жана жүгүнүүшту. Андан кийин аларды [[Анжыян (шаар)|Андижан]]га чейин урмат менен жеткиришти. [[Курал-жарак]] менен камсыз кылуу үчүн труппанын мындай "постановкалары" бир нече жолу кайталанды.
 
[[Кыргыз АССР Эл Комиссарлар Совети (ЭКС)|Кыргыз АССР эл комиссарлары Кеңешинин]] [[1929]] жылдагы [[Акты (документ)|токтомуна]] ылайык театр өз ишин кесипкөй негизде баштаган. Ошол убакыттан баштап театр сахнасында көйгөйлүү маселелерди чагылдырган чоң пьесалар жана чыгармалар коюлган. Сахнада [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] тарабынан коюлган Камил Яшин жана Музаффар Мухамедовдун "Гулсара" музыкалуу драмасы чоң окуялардын бири болуп калды. [[1929]]-[[1931]]-жылдары театрда [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимов]] тарабынан К. Яшиндын "Лолахон", "Ажи-ажи" пьесалары коюлду. Бул чыгармалар идеялык душмандардын кара ойлорун ачып берди. "Лолахон" спектакли [[Араван]], [[Өзгөн району|Өзгөн]], [[Кара-Суу району|Кара-Суу]], Ходжаабад эмгекчилерин арасында көп жолу коюлуп жатты. Театр кызматкерлерине карата реакциялык элементтер бир катар кол салууларды уюштуруштуу. Театр артисттери [[Мадазимов Рахмонберди|Рахмонберди Мадазимовду]], [[Моминова, Разияхан|Розияхон Муминованы]], Тожихон Хасанованы, [[Рахмонов Уринбой|Уринбой Рахмоновду]] кармап алуу жана көздорүнкөздөрүн чукуу учунүчүн жалдангычтар даярдалган эле. [[Артист]]тердин коопсуздугун камсыз кылуу үчүн аларга куралдуу сакчылар коюлган эле.
 
[[File:Султанов Балтыходжа.jpg|thumb|left|200px|<small>[[Султанов, Балтакожо|Балтыходжа Султанов]]</small>]]
46-сап:
[[1934]] жылы театр жамааты [[Ленинград]], [[Москва]], [[Ташкент]] шаарларында биринчи гастролдорундо катышты. [[1934]] жылдын августунда театралдык жамааттын курамында 70 адам [[Ленинград]] шаарына гастролдорго барды. Театр репертуары "Фархад менен Ширин", "Лейла менен Маджнун" жана башка өзбек пьесалары тузду. [[Ленинград]]дын искусство сүйүүчүлөру театр чыгыштарын жакшы кабыл алышты. Ошондуктан узак эмеске пландаштырылган бул гастролдор дээрлик бир айга созулдуу. Театрдын жамааты чыгармачыл жолугушууларды ишканаларда, окуу жайларында, укмуштуу [[«Аврора» (крейсер)|"Аврора" крейсерда]] жүргүздү.
 
Бардыгы болуп 22 [[концерт]] беришти. Гастроль аягында артисттерди [[Ленинград]] партия обкомунун биринчи катчысы Сергей Миронович Киров кабыл алды, ал белгилегендей, коюлган спектаклдер жана концерттер ленинграддыктарга чоң таасир кылды жана алардын эсинде калат. Жолугушууга [[Рахмонов Уринбой|Уринбой Рахмонов]], А. Насриддинов, Кадыржан Хамидов, З. Умаров, Гуламжан Исраилов, Б. Махмудов, Тожихон Хасанова, [[Маидова, Лайлихан|Лайлихон Моидова]], Р. Ахмедов, Б. Ортиков, И. Худайбердиев, Зиямиддин Шакиров, Лутфулло Ходжаев, Р. Мухаммаджанов, Ж. Юсупжанов, Ж. Мухаммаджанова, Д. Каюмов, П. Салиев жана башкалар катышкан. Жолугушуунун аягында алар С.М. Киров менен сүрөткө түшүүштү. С.М. Киров өлгөндөн кийин [[1937]] жылы драма театрге С.М. Кировдун аты коюлду.
 
[[1934]] жылы [[Ташкент]]те пахтакер алдыңкылардын чогулушу өткөрүлгөн. [[Өзбек ССР]] [[Борбордук аткаруу комитети]] президиумдун төрагасы [[Ахунбабаев Юлдаш|Юлдаш АхунбабаевдынАхунбабаевдун]] чакыруусу боюнча театрдын жамааты слёт катышуучуларыне [[концерт]] коюу үчүн [[Ташкент]]ке барды. Слёт катышуучулары обончу [[Тарак, Абдулла Файзулла|Абдулла тарок ФайзуллаевдынФайзуллаевдун]], артисттер [[Рахмонов Уринбой|Уринбой Рахмонов]]дун, [[Моминова, Разияхан|Р. Муминованын]], Т. Хасанованын, [[Маидова, Лайлихан|Л. Моидованын]], К. Хамидовдун, Ж. Исраиловдун чыгыштарын кулак тундурган кол чабуулар менен кабыл алды. [[1934]] жылы театр [[Москва]] гастролдорунда эле катышкан. 26 май-4 июнь [[1939]] жылы [[Москва]]да кыргыз искусствосунун I декадасында катышкан жана чыгармачылык топ катышуучулары [[Калинин, Михаил Иванович|М.И. Калинин]] менен жолукту<ref>[http://portalus.ru/modules/biographies/rus_readme.php?subaction=showfull&id=1422800665&archive=&start_from=&ucat=1& Биографии знаменитостей]</ref>.
 
[[1939]] жана [[1940]] жылдары [[Бишкек (шаар)|Фрунзе шаарында]] гастролдордо катышкан. [[1939]] жылы театрдын жетекчи артисттери [[Моминова, Разияхан|Розияхан Муминова]] жана [[Тарак, Абдулла Файзулла|Абдулла тарок Файзуллаев]] [[Кыргызстан]]да биринчи болуп Кыргыз ССРинин эмгек сиңирген артисти наамын алышкан<ref>[http://studydoc.ru/doc/247002/tekst-tolugu-menen-word-formatynda-kөchүrүlsүn Кыргыздын Гиннес китеби 94 бет]</ref>.
68-сап:
[[2006]] жылы [[Кыргыз Республикасы]]нын [[маданият]] жана маалымат [[Министрлик|министрлигинин]] чечими менен театрга "Мамлекеттик театр" макамы берилди.
 
29 ноябрь [[2014]] жылы [[Борбордук Азия]]ны байыркы театрынын 95 жылдык юбилейине арналган театрализациялангантеатрализациялашкан [[концерт]] коюлду. [[2020]] жылы театр өзунун кылымдык юбилейин белгилөө тоюн өткөрөт<ref>[http://www.nlkg.kg/ru/projects/little-kirghizstan/teatru-babura-skoro-100-let <small>Театру Бабура скоро 100 лет</small>]</ref>.
 
== [[“Кыргызстан” улуттук энциклопедиясы]]дан көчурмө ==
747-сап:
* [[1923]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|Комил Яшин]] «Лолахон».
* [[1924]] жыл - Махмуд Рахмон «Түштүктөн рапорт».
* [[1925]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] жана [http://people.ziyonet.uz/ru/person/view/muhamedov_muzaffar_ М. Мухамедов] «Гулсара».
* [[1926]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Эки коммунист».
* [[1927]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Достор».
* [[1928]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Ичиндеги».
* [[1929]] жыл - [https://archive.li/O0YCY Гулом Зафарий] «Халима», К. Яшин «Ажи-ажи».
* [[1930]] жыл - Умаржон Исмоилов «[[Пахтачылык|Пахта]] талаасындеги тарыхтар».
* [[1931]] жыл - [[Гоголь, Николай Васильевич|Н.В. Гоголь]] «Үйлөнүү».
757-сап:
* [[1933]] жыл - [[Узеир Гажибеков]] "Аршин мал алан".
* [[1934]] жыл - [[Гоголь, Николай Васильевич|Н.В. Гоголь]] "Текшеруучу".
* [[1935]] жыл - Назир Сафаров, Зиё Саид «Тарых сүйлөөйт», [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Өрттөөйбуз».
* [[1936]] жыл - [[Турусбеков Жусуп|Ж. Турусбеков]] [[Ажал ордуна (драма)|«Ажал ордуна»]], [[:ru:Тренёв, Константин Андреевич|К. Тренёв]] [[:ru:Любовь Яровая (спектакль, 1951)|"Любовь Яровая"]], Тожизода «Комсомолдук взвод».
* [[1937]] жыл - [[Шиллер Иоган Кристоф Фридрих|Шиллер]] «Алдоо жана сүйүү», Ш. Хуршид [[«Фархад менен Ширин»]].
* [[1938]] жыл - [[Гольдони Карло|К.Гольдони]] «Эки мырзанын малайы», [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] «[[Өзбекстан]] кылычы».
* [[1939]] жыл - [[:ru:Билль-Белоцерковский, Владимир Наумович|Билль-Белоцерковский]] «Чек арачылар», [[Хамза Хакимзаде Ниязи|Хамза]] «Бай жана батрак», [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] [[:ru:Тахир и Зухра|"Тахир менен Зухра"]].
* [[1940]] жыл - [[Хамза Хакимзаде Ниязи|Хамза]] «Холисхон», [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Бороон».
* [[1941]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] жана М.Мухамедов «Гулсара», Хуршид [[:ru:Лейли и Маджнун|"Лейли менен Меджнун"]], [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] «Курбан Умаров».
* [[1942]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Оккупанттарга өлум!», [[Хамза Хакимзаде Ниязи|Хамза]] «Майсаранын жоруктары», [[Корнейчук Александр Евдокимович|Корнейчук]] "Фронт".
* [[1943]] жыл - [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] «Даврон ата», Умаржон Исмоилов «Зафар».
* [[1944]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|К. Яшин]] «Нурхон», Мамед Саид Ордубади «5 сомдук келин».
* [[1945]] жыл - Уйгун «Жашоо ыры».
* [[1946]] жыл - Мухтаров «Аялдын абийири».
* [[1947]] жыл - Уйгун «Жаз», Хуршид [[«Фархад менен Ширин»]].
* [[1948]] жыл - [[:ru:Тренёв, Константин Андреевич|К. Тренёв]] «Кызыл галстук», Уйгун «Жашоо ыры», Уйгун «Алтынкуль».
* [[1949]] жыл - З. Фатхуллин «Желекчелер», Хамид Алимджан [[Зымырык|«Семург»]].
* [[1950]] жыл - Исмоил Акрам «Адилеттүүлүк», [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] [[«Алпамыш» эпосу|"Алпамыш"]].
* [[1951]] жыл - [[Бөкөнбаев, Жоомарт|Ж. Бөкөнбаев]] «[[Токтогул Сатылганов|Токтогул]]», Хуршид «Лейли менен Меджнун».
* [[1952]] жыл - Шукур Саъдулла «Ёрилтош», Махмуд Рахмон «Кубаныч», Абдулла Каххар «Жибек сузана».
* [[1953]] жыл - [[Иззат Султанов|Иззат Султан]] «[[Алишер Навои]]», [[Лысенко, Николай Витальевич|Н. Лысенко]] «Наталка Полтавка», [[:ru:Яшен, Камиль|Комил Яшин]] «Нурхон».
* [[1954]] жыл - Шукур Саъдулла «Талаада майрам», Бахром Рахмонов «Жүрөк сыры».
* [[1955]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|Комил Яшин]] «Офтобхон», [[Тагор Рабиндранат|Рабиндранат Тагор]] «Ганг дарыясынын кызы».
* [[1956]] жыл - [[:ru:Яшен, Камиль|Комил Яшин]] «Равшан жана Зулхумор», З .Фатхуллин «Ата-Мекенди сүйүү», И. Ахмедов «Сырлар сандыгы».
* [[1957]] жыл - Сабир Абдулла [[«Алпамыш» эпосу|"Алпамыш"]], [[Вургун Самед|Самад Вургун]] «Юлдуз».
* [[1958]] жыл - Хамид Алимджан «Ойгул жана Бахтиёр», М. Шатров «Революция аты менен».
* [[1959]] жыл - Турсун Собиров «Орзигул», Ахмад Бобожон «Ашик Гариб менен Шахсанам», А. Бобожон «Тайфун», [[Хамза Хакимзаде Ниязи|Хамза]] «[[Паранжы]] сырлары».
* [[1960]] жыл - [[Кубанычбек Маликов]] «Бийик жерде», Хамид Гулям «Ташбалта ашык», Карло Гоцци «Каныша Турандот».
* [[1961]] жыл - Рихси Орифжонов «Эгерде башы кыйшык болсо», [[:ru:Яшен, Камиль|Комил Яшин]] «Дилором».
* [[1962]] жыл - Шукур Саъдулла «Эки билерик», [[Бексултан Жакиев]] [[Б. Жакиевдин "Атанын тагдыры" драмасы|«Атанын тагдыры»]].
* [[1963]] жыл - Мухаммаджон Хайруллаев «Бала», Абдулла Каххар «Табыттан добуш», Яхёхон Маматхонов «Мели хоббон, Наби товон».
* [[1964]] жыл - Ахмад Бобожон «Поэма трагедиясы», Байсеитов, Шаңгытбаев «Бали, бали, кыздар ай», [[Шекспир]] «Отелло», [[Жантөшев, Касымалы|Касымали Жантөшев]] «Шайтан кыз», [[Премчанд]] «Нимми».
* [[1965]] жыл - Сахиб Жамал «Гули сиёх», З. Фатхуллин «Жаштыктагы сүйүү», [[Жантөшев, Касымалы|Касымали Жантөшев]] «Тоо бүркүтү», [[Иззат Султанов|Иззат Султан]] «Бүркүт учушу».
* [[1966]] жыл - [[Иззат Султанов|Иззат Султан]] «Белгисиз киши», [[:ru:Абдулла, Сабир|Сабир Абдулла]] «Гул менен [[Нооруз]]», [[Чыңгыз Айтматов]] «[[Саманчынын жолу (роман)|Саманчынын жолу]]», Уйгун «Парвона».
* [[1967]] жыл - [[Алишер Навои]] «Дилором», Адхам Рахмат «Абдулла Набиев», Уткир Рашид «Жуучу», [[Жантөшев, Касымалы|Касымали Жантөшев]] «Кыз муруту менен».
* [[1968]] жыл - Абдулла Кадыри «Төркүнөн чаян», Анатолий Софронов «Ашпозчу аял эрге тийди», [[Тойбаев, Мырзабек Раевич|Мирзабек Тойбаев]] «Жаңы келин», [[Бекниязов Жайлообек|Ж. Бекниязов]], Исмаилов «Эки от ортосунда», [[Абдугани Абдугафуров]] «Өкүнүч».
* [[1969]] жыл - [[Гоголь, Николай Васильевич|Н.В. Гоголь]] "Үйлөнүү", Хамид Гулям «Укмуштуу нерсе», [[Рашидов Шараф Рашидович|Шараф Рашидов]] «Кубаттуу толкун», Мирзакалон Исмоилий «Ферганада таң чыкты".
* [[1970]] жыл - [[Абдумомунов, Токтоболот|Токтоболот Абдумомунов]] «Жыгылган оогонго күлөт», Мамед Саид Ордубади «5 сомдук келин», Шухрат «Арзан куйөө», Димитрас Псафас «Жалганчы керек».
940-сап:
* [https://www.facebook.com/odiljon.dadajonov/posts/2381326545438342 "Мозийға қараб иш кўрмоғлиқ хайрлидир"]
* [https://www.youtube.com/watch?v=w2m4NYRxYyI <small>Болтихожи Султонов ҳақида /"Мозийга қараб иш кўрмоқлик хайрлидир!" 2- қисм</small>]
* [https://zen.yandex.ru/media/id/5e8af4a47dce0e10edfc9675/osh-akademik-zbek-muzykaluu-drama-teatry-kyrgyzstanda-e-baiyrky-borborduk-aziiada-ekinchi-baiyrky-teatry-5eb550d4d86ce72cb4b1908a <small>Ош академик өзбек музыкалуу драма театры - Кыргызстанда эң байыркы, Борбордук Азияда экинчи байыркы театры</small>]
 
[[Category:Кыргыз маданияты]]