|
'''Солто''' – кыргыздын [[оң канат]] уруулар тобуна кирген ири уруулардын бири. [[Кыргыз санжырасы]]нда солтоСолто уруусу [[Ак уул]]дун бир баласы [[Тагай бий]]ден тарайт. Тагай бийдин байбичесинен [[Богорстон]], [[Койлон]], [[Кылжыр]] деген уулдар, башка аялдарынан дагы бир нече балдары болгон. Богорстондон Эштек, андан Солто туулат. Бирок, көпчүлүк учурда Эштек айтылбай, «Богорстондон болгон Солто» деген кеп айтылып калган. Солто уруусу илимий изилдөөлөрдө кыргыз этносунун өзөктүк компоненттеринин бирин түзгөн уруулардын катарына кирет. Анын түпкү теги, келип чыгышы (генезиси) жөнүндө ар кандай пикирлер айтылып, изилдөөчүлөрдүн көпчүлүгү Солто уруусунун башатын орто кылымда кыргыздар мекендеген Түштүк Сибирь аймагы менен байланыштырат жана аны кыргыз этносунун компонентиндеги байыркы катмардагы уруулар тобуна киргизишет.
Ички түзүлүшү боюнча бир катар татаал уруктук бөлүктөн туруп, негизги өзөгүн Солтонун өз балдары деп эсептелген [[Күнтуу]], Култуу жана Чаанын тукумдары түзөт.
Култуу балдары «чылпак» деп аталып, XX кылымдын башында Куру-Күнгөйдө өзүнчө бир болуш эл болгон.
Чаа бийдин тукуму анын Талкан, Бөлөкбай (Каракчы) жана Тата деген уулдарынан тарайт. Мурунку заманда Солто уруусун Бөлөкбай, Талкандан чыккан манаптар бийлеген. Талкандын балдары Коңурбай, [[Кошой]], БагышанБакы, БаакыБагышан, Байболот, Делдең, Алаң деген жети атага бөлүнөт. Байболот, Делдең, Алаң «кепер» деп аталат. Октябрь революциясына чейин Бөлөкбай тукуму баардыгы 4 болуш (Жерказар, Жетикашка, Чылпак, Тата, Узун-Кыр болуштугу) эл болгон. Чаанын карыганда алган аялынан Тата болуп, ал дагы Бөлөкбай менен бир жүргөн. Бүтөш бир болуш эл болуп, Ысык-Ата, Кегетиде турган. БайсейиттенБөлөкбайдан КутумбетБайсейит, Бүтөш.
Байсейиттен Эсиркемиш, Үкү, Кутумбет, Ногой(Аксакбөрү), Чулу(Жору), ҮкүСаманчы(Жалайыр), бешЧүңкөлөй, уул.Айдарбек, КутумбеттенСалык.
Эсиркемиштен АдуучуКебек, андан Корчу баатырМурат, андан СулайманТайлак, манап.андан Эсиркемиштен КебекАйдабосун, андан МуратКамбала. Кутумбеттен Мырза, андан ТайлакАдучу, андан АйдабосунКорчу баатыр, андан КамбалаСулайман манап. Аксакбөрүдөн Абайылда, андан Маамыт.
Бүтөштүн беш уулун көчкү алып кетип, Жакып деген бир уулу калат. Бүтөштүн Жакыбы жалгыз калганда, Бүтөшкө байбичеси кайра Кагаз деген зайып алып берип, андан Түлөкабыл, ЖагышТөлөн, Тубар, ТөлөнЖагыш, Багыш, Түлөкабыл 5 уул туулган. Түлөөкабылдан Чыңгыш баатыр, Чоткара, Балтабай, Үркүнбай, Аралбай, Баястан, Айта (жети баатыр, жети кашка). Чоткарадан Жаманкара баатыр. Калмак, Күрпүк дагы ушуларга таандык. Күрпүк жолборс жыга чапкан баатыр болгон. Бир аялдан жалгыз калган Жакып 2 аял алып, андан Сарман, Таңсык деген балдар. Таңсыктан Сарыбагыш манап менен Түгөл. Түгөлдөн Бай, андан Кубат.
Талкандан Коңурбай, Кошой, Бакы, Багышан, Байболот, Делдең. Кошойдон Баймырза, Мамбет, Жамансарт, Момокон. Жамансарттан Эсенаман, Түлөберди, Бөрүбай. Түлөбердиден Эшкожо, Канай, Карбоз, Чыны. Момокондун тукуму бир болушча эл болуп, Чоңайылчы, Балаайылчы деген манаптар чыккан. Момокондон Алымбек, андан Таштамбек. Андан Чоңайылчы, андан Акмат. Момокондун дагы бир уулу Татыбек, андан Балаайылчы, андан Маамыт. Түлөберди дагы эң даңктуу чоң манап болуп, тукумунан мыктылар көп чыккан. Эшкожодон Жангарач. Канайдын улуу аялынан Бошкой, Байсейит. Кичи аялынан Бүтөш, Тилеш, Байаке, Байтик. Күмүш деген аялынан Байгазы, Сатылган, Муңайтпас. ▼Бошкойдон Өзүбек, Курама, Акылбек, Сырдыбай, Кененсары, Эстемес, Жанчар.
Байсейиттен Медербек, Шекербек, Ибрагим.
Бүтөштөн Байсаба, Качкынбай, Намазаалы. Байсабадан Ныйазаалы андан Үмөтаалы андан Асан андан Мелис андан Адилет. ▼
▲Талкандан КоңурбайБайболот, КошойДелдең, БакыБагыш, БагышанЧыгыш, БайболотКоңурбай, ДелдеңКошой, Бакы, Багышан. Кошойдон Жамансарт, Момокон, Баймырза, Мамбет, ЖамансартКуртка, МомоконТеңиз, Кочкорбай, Зарыл. Жамансарттан Түлөберди, Бөрүбай, Эсенаман, ТүлөбердиСөлпү, БөрүбайСаркөбөн, Мамырбай, Бает, Үмөт, Кожобек, Солтонкелди, Нусуп, Сака, Байжигит. Түлөбердиден Эшкожо, Канай , Чыны, Карбоз, ЧыныАлапай, Маңдөбөт, Жандөбөт, Татыбек. Момокондун тукуму бир болушча эл болуп, Чоңайылчы, Балаайылчы деген манаптар чыккан. Момокондон Алымбек, андан Таштамбек. Андан Чоңайылчы, андан Акмат. Момокондун дагы бир уулу Татыбек, андан Балаайылчы, андан Маамыт. Түлөберди дагы эң даңктуу чоң манап болуп, тукумунан мыктылар көп чыккан . Эшкожодон Жангарач. Канайдын улуу аялынан Бошкой, Байсейит. Кичи аялынан Бүтөш, Тилеш, Байаке, Байтик. Күмүш деген аялынан Байгазы, Сатылган, Муңайтпас.
Карбоздон Кененсары, андан Жантай манап. ▼Эшкожодон Жангарач бий.
Канайдын Наал деген аялынан Бошкой, Байсейит, Нурсейит, Куттуксейит. Эренче деген аялынан Бүтөш, Тилеш, Байаке, Байтик баатыр. Күмүш деген аялынан Байгазы, Сатылган, Муңайтпас.
Бошкойдон Өзүбек, Курама, Акылбек, Сырдыбай, Эстебес, Жанчар, Кененсары. Өзүбектен Сыдык, андан Абдыкерим. Акылбектен Алымбек манап, андан Ашымбек манап.
Байсейиттен Медетбек, Шекербек, Өмүрбек, Бообек, Түлөк, Ыбырайым, Байбагыш, Жанбагыш. Шекербектен Жанузак, андан Төрөкул.
▲Бүтөштөн Байсаба, Качкынбай, Намазаалы. Байсабадан Ныйазаалы , андан Үмөтаалы , андан Асан , андан Мелис , андан Адилет.
Байтиктен Байсал, Сулайманкул, Абдыракман, Ташмат, Аман, Осмонаалы, Сыдык.
Чыныдан Тынаалы, андан Чолпонкул манап.
▲Карбоздон Кененсары, андан Жантай манап , Бөрүбай.
Чыныдан Тынаалы. Булардан тышкары Чаанын багып алган асыранды баласынан «жоочалыш» уругу ж. б. кичине букара уруктар кирип калган. Алар башка этностордон биригип, Солто уруулук курамын калыптандырган. Бирок алардын саны жетиден ашык экенине карабай («беш көөрүк», «мааке», «көгөй», «төлөк», «жоочалыш», «шалта», «ак буура» же «кара сакал», «сөөк мурун», «кайдоол», «накай» ж. б.), Солтонун ичиндеги «жети кул» деп атап коюшкан.
Козор уругу сан жагынан өтө аз болгондугуна карабастан, солтонун ичиндеги өзгөчө бөлүкчө катары эсептелинип, санжыра боюнча ал Солтонун бир тууганы деп эсептелет. Бөлөкбайдын ичиндеги «төкөлдөш» уругу Бүтөштүн бакма баласынан тарагандыгы айтылат. «[[Чалаказактар|Чала казак]]» уругу уйгур, өзбек, казак элдеринин айрым бир майда топторунун аралашуусунан пайда болуп, Солто уруусунун ичинде туруп калган.
|
