Калк: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Redirected page to Калкы Белги: Жаңы багыттама |
Removed redirect to Калкы Белги: Removed redirect |
||
1-сап:
[[Файл:Countries and Dependencies by Population in 2014.svg|thumb|Калк (2014).]]
'''Калк''' – белгилүү бир өлкөдө, же дүйнөнүн, же жердин бөлүгүндө жашаган адамдардын бүтүндөй жыйындысы (адамзат).
Калк атайын [[Демография|демография]] ([[Грек тили|гр]]. demos – калк жана графия - эл) илиминин предмети. Бул термин 1855-жылы француз окумуштуусу А. Гийар тарабынан киргизилген. Бул илим калктын өнүгүшүнүн структурасынын, жайгашуусунун жана динамикасынын мыйзам-ченемин үйрөтүүчү илим, калк теориясын, саясатын иштеп чыгып, анын санын болжолдуу чамалайт. Ошону менен катар демография төрөлүүнүн, никелешүүнү, ажырашууну, өлүм-житимди, билимдүүлүктү социалдык-таптык түзүмү структураны, расалык, тилдик, улуттук составды, калктын [[Миграция|миграциясын]], урбанизациясын карайт.
Калктын буржуазиялык теориясы калктын өнүгүшүнүн бардык процесстери [[Биология|биологиялык]] жана [[География|географиялык]] факторлор менен [[Детерминация|детерминацияланышын]] таанууга негизделген. Мындай окуулардын көпкө таанымал [[Мальтузианчылык|малтузианчылык]] теория адамдардын жакырчылыгын анын дүркүрөп өсүшү менен туюндурат. Калктын марксисттик теориясы демографиялык процесстерге социалдык экономикалык факторлордун чечүүчү таасири бар экенин танбайт.
[[Файл:Russia's population density by region.jpg|thumb|[[Калктын жыштыгы]] (Орусия, 2012).]]
Калк негизги мыйзамынын маңызы калктын толук жана рационалдык түрдө коомдук эмгек менен алектенишин жана анын санын оптималдуу түрдө өстүрүү болгон. Калк мыйзамынын толук жүзөгө ашырылышын камсыз кылуу үчүн тиешелүү [[Демография|демографиялык]] саясат жүргүзүүнү, жаратылышты рационалдык пайдалануу менен айкаштыруу зарыл. Мындай көз караштан калктын эмгекке жарамдуу бөлүгү коомдун негизги өндүрүш күчтөрү болушат, калктын жаш курагы да белгилүү мааниге ээ. Бул калктын контингентинде калктын жумушка жараганга чейинки, жумушка жарамдуу, жумушка жарамдуулуктан өткөн курактарын аныктоого мүмкүндүк берет. Экономикалык өнүккөн өлкөлөрдө калктын ичинде жашы 60-тан ашкандардын көбөйгөнү басымдуулук кылып, калктын картаюу процессин туюндурат.
[[Демографиялык саясат]] төрөлүү деңгээлин оптималдаштырууга, никелешүүлөрдүн деңгээлин жогорулатып, ажырашууларды азайтуу, өлүм-житимди кыскартуу, [[Миграция|миграция]] процессин рационалдаштыруу, урбанизацияны жөнгө салууга багытталат. Жер калкынын өсүш темпи 20-кылымдын 70-жылдары 2%-ке жетип, андан ары өсүп келет. Азыркы учурдагы адамзаттын мындай сандык өсүшү жер шарынын ойлондуруп, «өсүүнүн пределин» аныктоону талап кылып калды. Андыктан үй-бүлөнү пландоо саясаты жүргүзүлөт.
Жер калкынын динамикасы: Алгачкы палеолит доорунда жер калкы 100–200 миң, соңку [[Палеолит доору|палеолитте]] 1 млн., а [[неолит]] доорунун башында – 10 млн-ду, анын акырында 50 млнду түзгөн. Жер иштетүүгө байланыштуу өсүү темптин ыкчамдоосу башталган. Биздин доордун башында жалпы Жер калкы – 230 млн, а 19-кылымдын башында – 1 млрд, адам, 1930-ж. – 2 млрд, 1961-ж. – 3 млрд, 1976-ж. – 4 млрд., 1980-ж.
Жер калкынын саны 4,4 млрд. адамды түзгөн. 20-кылымда 70-жылдан баштап жер калкынын жылдык өсүшү көбөйүп, «демографиялык жарылуу» жөнүндө ойлондура баштады. Үй-бүлөдө балдардын санын жөнгө салуу, башкача айтканда аң-сезимдүүлүк менен ата-эне болууга алып келген социалдык-экономикалык факторлордун (индустриалаштыруу, урбанизацияштыруу, аялдардын коомдук иштерге тартылуусунун артышы менен, маданияттын жалпы өнүгүшү) таасири астында калктын өсүш темпинин төмөндөөсү башталат. Үчүнчү миң жылдыктын башынан тартып үй-бүлөнү пландоо бүткүл Жер калкына жайылтылат. Эгер ар бир никелешкен түгөйгө 2,2–2,5 бала туура келгендей деңгээлде пландаштыруу ишке ашса, 21-кылымдын аягында калктын саны 11–12 млрд., адамга жетет деген божомолдун негизи бар.
==Колдонулган адабияттар==
* Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору.Философия энциклопедиялык окуу куралы. - Б.:2004 ISBN 9967-14-020-8
[[Категория:Калк| ]]
[[Категория:Демографиялык теория]]
| |||