Кыргыз Ала-Тоо: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary
1-сап:
{| class="toccolours" style="float:right; margin:0 0 0.5em 1em; width:20em; clear:right;"
|-
|colspan=2 style="text-align:center; color:blak" | '''Кыргыз Ала-ТоосуТоо''' <br />[[File:424242.jpg|thumb|center]]
|-
|align="center" bgcolor="sky blue" colspan=2 style="font-size: small" |'''Жалпы маалымат'''
14-сап:
|}
 
'''Кыргыз Ала-ТоосуТоо''' — [[Түндүк Теңир-Тоо|Түндүк Теңир-Тоодогу]] ири кырка тоо кыркасы. [[Ысык-Көл|Ысык-Көлдүн]] батышындагы КызылОмполКызыл Омпол тоосунан [[Тараз]] шаарына ([[Казакстан]]) чейин кеңдик багытта созулуп жаткан ири жана татаал мегантиклиналь. [[Чүй өрөөнү]] [[Талас өрөөнү|Талас]], [[Суусамыр өрөөнү|Суусамыр]], [[Кочкор өрөөнү|Кочкор]] өрөөндөрүнөн бөлөт. узундугу 454 км, эң жазы жери 40 км. Орточо бийиктиги 3700 м, эң бийик жери 4895 м ([[Аламүдүн чокусу]]).
 
==Кеңири маалымат ==
[[File:Images8768787.jpg|250px|thumb|left|Кыргыз Ала-Тоосу.Тоо]]
Кыргыз Ала-Тоосунун чыгыш тарабында чокулары 4000 мден жогору.
 
28-сап:
Бийик тоолорго (2500 мден жогору) байыркы мөңгүлөрдүн издери жана азыркы мөңгүлөр, цирктер, төрлөр, тепши сымал капчыгайлар, аскалуу зоолор, орто бийиктеги тоолорго (2000-3000 м) кенен капчыгайлар, кууш кырлар, жапыз тоолорго тегизделген денудациялык жондор, шиленди толгон таманы кенен өрөөндөр мүнөздүү. Чыгыш бөлүгүндө чакан тектон. ойдуңдар (Желаргы, Окторкой, Көк-Жар-Суу жана башка) кездешет. Адырлары кокту-колоттуу, жондору жайык чоң дарыя өрөөндөрү менен айрым бөлтөктөргө бөлүнүп турат.
 
Кыргыз Ала-ТоосуТоо — геологиялык түзүлүшү боюнча мегантиклиналь. Тектоникалык жаракалар аркылуу түндүгүндө Чүй мегасинклиналынан, түштүгүндө Талас, Суусамыр жана Кочкор синклиналдык түзүлүштөрүнөн бөлүнүп турат. Эң байыркы (кембрийге чейинки) метаморфизмделген кристаллдуу сланец, кварцит, гнейс тоо тектери Кыргыз Ала-Тоосунун фундаментин түзүп жатат. Анын үстүндө бурчтук келишпестик менен каледондун синклиналдык структуралык кабатынын жанартоо жана чөкмө тоо тектерден турган калың катмарлары орун алган. Эпикаледондун структуралык кабаты (девон-пермдин) порфирит-туф жана чөкмө, көбүнчө кызыл түстүү, континенттик жана континенттик-деңиз формацияларынан турат. Кембрийге чейинки жана төмөнкү палеозойдо пайда болгон гранитоид интрузиялары кеңири тараган; айрым жерде габброиддер кезигет. Палеозойдун аягында пайда болгон сиенит менен гранит-сиениттер кыйла кичирээк массивдерди түзөт. Палеоген-неоген чөкмөлөрү тоо этегиндеги адырлар тилкесин түзөт. Кыргыз Ала-Тоосунун чегинде узак убакыт бою коргошун рудасы казылып алынган (Борду кени), азыркы учурда карапалык сырьё (Ак-Суу кени), кооз таш (КызылОмпол сиенит кени) кендеринин өнөр жайлык мааниси бар. Алардан башка күкүрт колчеданынын (Ачыкислоташ кени), таш туздун (Желди-Суу кени) жана табигый курулуш материалдарынын кендери, ошондой эле полиметалл, жез кендери белгилүү.
 
Ысык-Ата менен Аламүдүн минералдуу арашан сууларынын базасында дарылоо мекемелери иштейт. Ак-Суу (Жар-Таш) минералдуу суусу ичүү үчүн өнөр жайда чыгарылат. Климаты мелүүн континенттик, бийиктик боюнча өзгөрөт. Январдын орточо температурасы -4...-5°Сден (тоо этегинде)-20...-25°Сге чейин (4000-4500 м бийикте), июлдуку 20-23°Сден(тоо этегинде) 0-5°Сге чейин (кыр бөлүгүндө).
34-сап:
Жылдык жаан-чачын этектеринде 300-400 мм, кырына жакын 800-1000 мм. Кыргыз Ала-Тоосунда (голоцендик) жалпы аянты 520 км<sup>2</sup>ге жеткен 582 мөңгү бар. Анын 483 (жалпы аянты 471 км<sup>2</sup>) түндүк капталында, 99 (49 км<sup>2</sup>) түштүгүндө. Көбү борбордук бөлүгүндө (Кара-Балтадан Шамшыга чейинки аралыктагы мөңгүлөрдүн жалпы аянты 300 км<sup>2</sup>ге жетет).
 
[[File:Images222.jpg|thumb|Кыргыз Ала-ТоосуТоо]]
Ири мөңгүлөрү: Топ-Карагай (аянты 6,4 км<sup>2</sup>), Кең-Төр (10,0 км<sup>2</sup>), Голубин (9,4 км<sup>2</sup>), Туюк (8,5 км<sup>2</sup>), Чоң-Төр (6,1 км<sup>2</sup>). Кар чегинин бийиктиги 3750-4100 м. Суулары Чүй, Нарын жана Талас дарыясынын алабына таандык. Ири суулары түндүк капталында: Ысык-Ата (жылдык орточо чыгымы 7,2 м<sup>3</sup>/сек), Аламүдүн (6,3 м<sup>3</sup>/сек), Кара-Балта (5,3 м<sup>3</sup>/сек), Сокулук (5,2 м<sup>3</sup>/сек) жана башка; түштүк капталында: Каракол (чыгыш; 4,8 м<sup>3</sup>/сек), Көкөмерен, Суусамыр жана Караколдун (Таластын алабы) куймалары. Булар мөңгү жана кар сууларынан куралат. Апрель — май айларында кирип, август-сентябрда тартыла баштайт. Кыргыз Ала-Тоосунун топурак жана өсүмдүктөрү бийиктик боюнча өзгөрөт.