Климат: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
No edit summary |
|||
1-сап:
[[Файл:The Earth seen from Apollo 17.jpg|thumb|Жер. 1972-жылы]]
'''Климат''' — тар мааниде (жергиликтүү климат) ― белгилүү бир аймакка мүнөздүү болгон [[Аба ырайы|аба ырайынын]] көп жылдык режими
Климат метеорологиялык параметрлердин кеңири диапазону менен мүнөздөлөт. Климат изилдөөсүндө [[Метеорология|метеорологиянын]] жана [[климатология|климатологиянын]] ыкмаларын колдоншот.
Окумуштуулар климаттын бир нече ондогон жылдар аралыгындагы абалын белгилөө үчүн «климаттык ченем» деген түшүнүктү киргизишкен. Эл аралык метеорологиялык уюмдун аныктамасы боюнча 30 жыл — бул климатты аныктоо үчүн тийиштүү пайдаланылган убакыт.▼
▲
Ээлеген аймагы бооюнча макроклимат, мезоклимат, [[микроклимат]], аба ырайынын мүнөзүнө карай ысык, мелүүн, суук, континенттик, деңиздик, тоо, уюлдук жана башка климаттарга ажыратылат. Климат табияттын бир компоненти болуу менен ал суу режимине, [[Топурак|топуракка]], [[Өсүмдүктөр|өсүмдүк]] жана [[жаныбарлар]] дүйнөсүнө, ошондой эле адамдын ден соолугуна, турмуш тиричилигине жана чарбасына таасирин тийгизет.▼
Ээлеген аймагы бооюнча [[макроклимат]], мезоклимат, [[микроклимат]].
▲
== Этимология ==
Line 11 ⟶ 15:
Кыргыз тилине «климат» сөзү орус тилинен өзгөрбөй келген. Ал сөз орус тилине француз тилиндеги «climat» сөзүнөн келген.
== Климаттын мейкиндик мүнөздөмөсү ==
== Климат жаратуучу факторлор ==▼
{{Section-stub}}
[[Файл:Күндүн нурлары.svg|thumb|Экваторго башка кеңдиктерге караганда Күндүн нуру тик тийгендиктен, Күндүк энергиясы көбүрөөк жыштыгы менен экваторго жайылат. Экватордон алыстагындан соң Күн нуру жер бетине кыйгачыраак тийгип баштайт. Ошондуктан ошондой эле Күндүн энергиясынын бөлүгү экватордон тышкары чоңурак аймакка жайылат. Андан тышкары атмосферага нурдун кыйгач кириши анын атмосферадан өткөн жолун узартат. Андан Күн агымынын бир аз бөлүгү атмосферадан таралып жерге жетпей калат]]Глобалдык климатты астрономиялык жана географиялык факторлор аныкташат.▼
=== Макроклимат ===
Астрономиялык факторлор:▼
=== Мезоклимат ===
=== Микроклимат ===
== Климатты изилдөө ==
{{Section-stub}}
▲== Климат (глобалдык жана жергиликтүү) жаратуучу факторлор ==
▲[[Файл:Күндүн нурлары.svg|thumb|Экваторго башка кеңдиктерге караганда Күндүн нуру тик тийгендиктен, Күндүк энергиясы көбүрөөк жыштыгы менен экваторго жайылат. Экватордон алыстагындан соң Күн нуру жер бетине кыйгачыраак тийгип баштайт. Ошондуктан ошондой эле Күндүн энергиясынын бөлүгү экватордон тышкары чоңурак аймакка жайылат. Андан тышкары атмосферага нурдун кыйгач кириши анын атмосферадан өткөн жолун узартат. Андан Күн агымынын бир аз бөлүгү атмосферадан таралып жерге жетпей калат]]Глобалдык климатты (макроклимат) астрономиялык жана географиялык факторлор аныкташат. Астрономиялык факторлор климаттык системада фундаменталдүү деп санаса болот, анткени ал климаттын кандай болушун чектейт
▲Астрономиялык факторлор (:
* Күндүн жаркыроосу;
Line 32 ⟶ 48:
*океандын салмагы жана суусунун курамы.
*жер үстүнкү катмардын мүнөздөмөсү (топурак, өсүмдүк, муз, кар катмарлары)<ref>http://szf.aviamettelecom.ru/wp-content/uploads/2014/02/%D0%9C%D0%B5%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F-%D0%B8-%D0%BA%D0%BB%D0%B8%D0%BC%D0%B0%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%8F.pdf</ref>.
Жергиликтүү климаттын негизки аныктоочу факторлор:
* күндүн нур агымы;
* атмосферанын айлануусу;
*жер үстүнкү катмардын мүнөздөмөсү.
== Климаттын классификациясы ==
| |||