Википедия

Драматургия: нускалардын айырмасы

Browse history interactively
← мурунку түзөтмөКийинки айырма →
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
ВизуалдыкВикитекст
No edit summary
Белгилер: Көрсөтмөлүү оңдоо мобилдик түзмөктөн түзөтүү мобилдик көрүнүш режиминде түзөтүү
мNo edit summary
Белгилер: Көрсөтмөлүү оңдоо мобилдик түзмөктөн түзөтүү мобилдик көрүнүш режиминде түзөтүү
12-сап:
 
Малдыбайдын жалгыз кызы Какей өзү тендүү Өмүркул аттуу жигит менен сүйлошүп жүрот. Бирок Малдыбай Какейди Чой- бек аттуу картан байга бермек болот. Өмүркул «Какейди үстүңө күндөш кылып Чойбекке алдырба» деп айтуу үчүн Чойбектин аялы Бүбүканга барат. Алардын үстүнон чыккан Чойбек аялын уруп, качырып жиберет, Өмүркулга ак никелүү аялымды бузду, ала турган колуктумду азгырды, бир үйүр жылкымды уурдады деп айып коёт. Чойбек Малдыбайдын үйүно той берип, Какейди алый кетүү үчүн келгенде, Какей картан байга баргысы келбей, уу кор- гошун ичип жиберет. Ошол кезде Өмүркул жолдоштору менен кирип келип, Чойбекти өлтүрөт да Какейди ала качат.
Жанрдык мүнөзү боюнча «Кайгылуу Какей» — мелодрамалык элементтери бар тиричилик драмасы. Анда негизинен револю- цияданреволюциядан мурунку кыргыз турмушунун үй-бүлө чойрөсүно, тактап айтканда, эзүүчү тап окүлдөрүнүн зордук-зомбулук менен үйлөнү- шүно, жаш кыздардын мал катары сатылышына байланыштуу окуялар сүрөттолөт. Бирок иьесада үй-бүлө жаатына тиешелүү карама- каршылыктар таптык каршылыктар менен айкалышып кетет.
«Кайгылуу Какейдин» сюжеттик түзүлүшү ото эле жонокой жана солгун, каармандарынын жүрүш-турушу жана сүйлөшү анча ишенимдүү эмес. Дегинкиси азыркы драматургиябыздын мыкты үлгүлорүно салыштырып Караганда М. Токобаевдин пьесасынын мазмун-формасы алда канча комсоо корүнот. Бирок ал пьеса улуттук драматургиянын оз мезгилинин корүнүктүү документа катары адабиятыбыздын тарыхында ардактуу орун алган бойдон кала берет.
К. Жантошевдин «Карачач» пьесасы да тема жагынан «Кайгылуу Какейге» үндош. Анын негизине жаткан окуянын орчун- дууорчундуу өзөгү томонкүдой түрдө болгон.<br />
 
Баш каармандар— Карачач менен Акмат. Кедей үй-бүлодөн чыккан бул кыз-жигит бирин бири каалашып жүрот, атүгүл Ка¬рачач Акматка кайындалып койгон болот; карапайым калктын кактабай канын соргон залым Болуш капыстан Карачачка коз артып, калыңсыз үйлонүш ниетинде кыздын атасын жана жигитин дайны жок айыптарга жыга берет, кысмагы менен амалынан акыбет чыкпаган сон Болуш Карачачты зордук-зом- булук менен токолдукка ала качып, Акматты жалган жалаа менен каматмак болот; Акмат тоодо жашынып жүрүп, акыры Бо- луштуБолушту оз үйүнон тындым кылат, бирок Карачачты коштой кет- кенгекеткенге буямасы келбей, озү араңдан зорго качып кутулат; кийин Акмат жолдошторунун жардамы менен Карачачты туткундан бошотот, бирок озү куугунчулар менен кармашта ажал табат.<br />
 
Тилекке каршы, «Карачачтын» алгачкы коюлгандагы текста сакталбай калган, ошон үчүн анын идеялык-коркомдүк сапат- тарысапаттары тууралуу конкреттүү соз кылганга мүмкүнчүлүк жок.<br />
 
20-жылдардын экинчи жарымында оз мезгилинде театр сах- насындасахнасында коюлганга арзыбаса да, озүнчо китеп түрүндо басылып чыккан пьесалар бар. Алар — С. Карачевдин «Теңдик жо- лундажолунда» (1928), «Торага Зейнеп» деген пьесалары.<br />
 
«Тендик жолунда» эки кошоголүү чакан драмалык чыгар- мачыгарма. Анда революциядан кийинки кыргыз турмушундагы эски менен жанынын таймашына, асыресе аялдар тендигин ишке ашыруу кыйынчылыктары тууралуу тема козголот.<br />
 
Орто чарбалуу Чодондун Саткын аттуу уулу, Жанаркан аттуу кызы бар. Саткын советтик окуу жайынын студента, аялдар тендигинин жактоочусу. Анын дал озүндой коз караштагы Субан аттуу жолдошу бар. Жанаркан — бойго жеткен, коп катындуу бир байга кайындалып койгон кыз. Бирок ал кайындаган жерине баргысы келбей, Субан менен сүйлошүп, убадалашып жүрот.<br />
 
Дал опюл ченде Чодон ак жеринен күйүп кетчү кырдаал- гакырдаалга туш келип турган болот. Себеби ал саал мурда кайсы бир кооперацияга мүчолүкко откон эле. Тек шумпай жарнакташ- тары караңгы дыйканды жалган шылтоо менен коп акчага жыкканы калган болучу. Саткын атасынын эч кандай толомор эмесин билип, бирок кийин жайы андай экенин атасына айтпай, анын куру бекер коркунучка капталып турганын карын- дашыкарындашы менен жолдошунун мүдоосү үчүн пайдалангысы келет.<br />
 
Саткын озү калп эле соттун атынан коп суммадагы акча тологонго милдеткер кылып, толобосо камаларын эскертип, опуза- лууопузалуу кагаз жибердирет. Чодон карыз акча таба албай айласы кетип, ары-бери чапкылайт. Саткын атасын жаны кашайгандай абалга жеткирип, анан карыз акчаны жолдошу Субан таап берерин жарыялайт, бирок Чодондон Жанаркан менен Субандын баш кошконуна ыраазычылык берүүсүн сурайт. Заманасы куурулган Чодон уулунун койгон шартына дароо конот, бирок карыз акчанын колуна нак тийишин талап кылат. Сабатсыз киши байкабайт деп Саткын озү жасаган жалган векселди сунса, Чодон шектенип калат да, векселди албай чатак чыгарат, азыр эле берген ак батасынан айнып, буркан-шаркан түшот. Анткен менен Саткын атасынын курулай омгоктөнгөнүно моюн бербей карындашынын өз каалаганына кошулганга акысы барын, жаңы замандын жаштары эски салттарга баш ийбей турганын бетке чабарлык менен айтат.<br />
 
Албетте, пьесанын негизги окуясы өз мезгилиндеги кыргыз турмушу үчүн типтүү демейки корүнүштөрдөн деп айтыш кыйын. Анын атайын ойлоп табылгандай, жасалма жол менен кураштырылгандай, жай турмушта жолугушу күнөм туудурчудай кыязы бар. Бирок ошол окуя бир пьесага кадимкидей сюжет болууга жарагыдай драмалуу мүнөзгө ээ.<br />
 
«Төрага Зейнеп» — С. Карачевдин көлөмдүү пьесасы. Анын үч көшөгөсү, 17 көрүнүшү, 20 чамалуу каарманы бар. Пьесада 20-жылдардын орто ченинде айыл-кыштактагы таптык жик- телүүжиктелүү терендеп келген учурдун көрүнүштөрү сүрөттөлөт. Чыгар- мадагыЧыгармадагы негизги конфликт (чыр-чатак) жергиликтүү айылдык кеңештерге шайлоо өткөрүү өнөктүгүно байланыштуу келип чыгат.<br />
 
Айылдык бийликти колго алуу үчүн эски байлар, алардын совет өкмөтүнө иштеп кеткен куйруктары жашыруун атайын кеңеш куруп, шайлоодо жеңип чыгыш үчүн жасала турган айла-амалдар, кытмырлыктар, провокациялар тууралуу макулдашат, асыресе аялдар арасында «сасык саясат» жүргүзүү үчүн Зейнеп аттуу келинди жумшоо максатка ылайык деп табышат.<br />
 
Зейнеп революциядан кийин айылда аялдарды азаттыкка чыгаруу уюмун башкарган, анан шаардан бир-эки жыл окуган, ошо кезде окуудан жаңы кайтып келип, кызматсыз жүргөн эле. Бай-манаптар кызматсыз калганына жаш келин нааразы болсо керек, нааразы неме айтканга бат конөт деп болжолдошот.
Бирок Зейнеп да, айылдык ак ниет активисттер да бай- манаптар менен алардын жактоочуларынын куулук-шумдугуна азгырылбайт. Алар ачык шайлоо жыйналышында араанчылыкка берилген эскичиликтин калдыктарын ашкерелеп, бай-манаптардын каалаган кишисин эмес, Зейнепти айылдык кеңешинин төрагалыгына шайлашат.<br />
 
«Торага Зейнеп» пьесасында Совет бийлигинин, бир жагынан караңгы эл массасын катсабатка үйрөтүү, маданий жактан агартуу, саясий жактан активдүү кылуу, экинчи жагынан, бай-манаптардын тамырын кыркып, десин кайтаруу, кадырын кетирүү үчүн жасаган аракеттеринен улам кыргыз арасында келип чыккан жаңыча саясий кырдаал, таптык позициялар, психологиялык тирешүүлөр чагылган.<br />
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Драматургия" булагынан алынды