|
}}
'''Касым Тыныстанов''' ([[10-сентябрь 1901]]-жылы, азыркы [[Ысык-Көл (район)|Ысык-Көл району]], [[Чырпыкты|Чырпыкты кыштагы,]] ― 6-ноябрь [[1938]]-жылы) -― [[кыргыз тили|кыргыз тил]] илиминин негиздөөчүсү, азыркы кыргыз адабиятына негиз салгандардын бири, акын, драматург, агартуучу, коомдук ишмер, журналист, биринчи кыргыз профессору (1936).
[[Файл:KyrgyzstanP14-10Som-1997 a.jpg|thumb|Касым Тыныстановдун элеси Кыргызстандын улуттук акчасында.]]
==Өмүр баяны==
Алгачкы билимди диний мектептен алган, шаардык (Каракол) орус жергиликтүү мектебинде агартуу институтунда окуган. "[[Эркин-Тоо|«Эркин Тоо"» гезитинин]] жооптуу редактору болуп иштеген. 1927-301930-жылдары жж.[[Кыргыз Автономиялуу Социалисттик Советтик Республикасы|Кыргыз АССРАССРнин]] эл агартуу комиссары. 1928 -жылында [[«Жаңы маданият жолунда»]] журналды уюштурууга катышып 1931 ж.-жылы чейин анын жооптуу редактору болгон. 1931-371937-жылдары жж. -― Кыргыз маданият курулуш институтунда илимий кызматкер, сектор башчысы, директордунмүдүрдүн милдетин аткаруучу, ошол эле учурда Кыргыз педагогикалык институтунда окутуучу. Касым Тыныстанов
1938-жылы ж.куугунтуктар репрессияларучурунда учурда "Эл«эл душманы"» деген наамга коюлуп, атылып өлтүрүлгөн.
Касым кыргыз жазма адабиятын жана илимий тил таанууну баштоочулардын бири. Кыргыздын улуттук жазуусун иштеп чыгууга, асыресе араб алфавитин кыргыз тилине ылайыкташтыруу, араб алфавитин латынча, латынчаны орус алфавитине алмаштыруу иштерине катышкан. Азыркы кыргыз орфографиясынын негизги принциптерин иштеп чыгып, кыргыз тилинде туңгуч окуу китептерин, кыргыз тилинин туңгуч грамматикасын жана тил илими боюнча кыргызча терминологияны түзгөн.
Касым адегенде казакча, кийин кыргызча жазган ырлары [[Алматы]] жана [[Ташкент]] те казакча чыгуучу газета-журналдарга жарыяланып, 1925 жылы «Касым ырларынын жыйнагы» деген ат менен Москвада жарык көргөн.Касым - туңгуч көркөм котормочу. Ал «Интернационалды», И.А. Крыловдун тамсилдерин биринчи жолу кыргызчалаткан. Орус революциячыл ырларын "Өзгөрүштүн ырлары" деген ат менен которуп, кичине китеп кылып чыгарган.
Касым кыргыз элинин оозеки чыгармаларын, асыресе [["Манас"]] эпосун жыйноого зор көнүл бөлүп, бул темада атайын макалалар жазган, уюштуруу иштерин жүргүзгөн. Мисалы, улуу манасчы Саякбай Каралаев уулунун айтуусундагы "Манас" үчилтигин толук жазып алуунун демилгечиси жана уюштуруучусу болгон. "Манас" эпосун орусчага которуу ишине катышкан. Касым Тыныстанов 1901-жылдын 10-сентябрында Ысык-Кѳл районунун Чырпыкты айылында туулган. Ата-энесинин тек –жайы тек–жайы, турмуштук абалы жѳнγндѳ жөнγндө так маалымат жок . К. Тыныстанов жѳнγндѳжөнγндө жазылган макалаларда анын кедей үй-бγлѳдѳн чыккандыгы айтылса, кээ бир изилдѳѳчγлѳр атасын оокаттуу адамдардын катарына кошушат. К. Тыныстанов 1909-1912-жылдарда Чырпыктыда мусулман мектебинде окуп , андан кийин Сазановка айылындагы ѳзбек медресесине кирет. 1914-1916-жылдары Караколдогу орус-тузем мектебинде окуган. 1916-жылы Үркγн учурунда эл менен Кытайга качат. Ал Кытайда кандай жашоо ѳткѳргѳндγгγ тууралуу маалымат жок. 1918-жылы гана кайтып келип кѳл башындагы Тепке айылында таякелериникинде туруп калган. Тепке айылында жγргѳндѳ ыр дагы чыгара баштаган. 1919-жылы Ташкентге келип, Казак-кыргыз агартуу институтунун даярдоо бѳлγмγнѳ алынган. 1920-жылы Кыргыз агартуу институтунун 1-курсуна кабыл алынган.
==Ишмердик жолу==
К.Тыныстановдун ишмердик жолу институтта окуп жγргѳн кезинде эле башталган. Ал 1920-1924-жылдары «Өрис», «Ак-Жол» гезиттеринде, «Жас Кайрат», «Сана» журналдарында кызматкер болгон. 1925-жылы [[Кыргыз Автономиялууавтономиялуу облусу|Кыргыз автономиялуу облусунун]] Академиялык Борборунун Кыргыз бѳлγмγнγн катчылыгына дайындалат. Ал кызматта 1926-жылга чейин иштеп , ошол эле убакта «Эркин-Тоо» гезитинин жооптуу редакторунун милдетин да аткарган. 1927-жылы Кыргыз Автономиялуу Республикасынын Эл Агартуу Комиссары болуп дайындалып, γч жыл эмгектенген. Ушул эле убакта «Жаны маданият» журналынын редактору, 1930-37-жылдарда Кыргыз маданият курулуш институтунда илимий кызматкер, 3 ай анын жетекчиси кызматын аркалаган. Кыргыз педагогикалык институтунда лекция окуган. К.Тыныстанов Кыргыз ССРиндеги 1932-жылы доценттик, 1936-жылы профессорлук наамын алган эң биринчиалгачкы адам.
==Илимий ишмердиги жана чыгармачылыгы.==
|
