Ислам: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Created page with "{{stub}} {{Ислам}} '''Ислам''' — Дин. == Байланыштуу макалалар == * Мухаммед пайгамбар * Ислам тарыхы..."
 
мNo edit summary
1-сап:
{{stub}}
{{Ислам}}
'''Ислам''' (араб: اَلْإِسْلَامُ , аль-'Ислам) же Мусулмандык, монотеизмге негизделген эң кеңири тараган Ибрахим диндеринин бири. Алланын элчиси, расулу жана акыркы пайгамбары деп эсептелген [[Мухаммед|Мухаммад]] аркылуу 610-жылы Арабиянын Мекке шаарында пайда болуп, тараган. Пайгамбардын жолун жолдогондор - "Аллахка моюн сунуучу" дегенди билдирет. Бүгүнкү күндө Ислам болжол менен 25% (дүйнө калкынын 1/4) түзөт жана 2 миллиарддан ашуун жолдоочусу менен христианчылыктан кийинки экинчи чоң дин болуп саналат.Мухаммед пайгамбар Ислам динин жайылтуу менен бирге саясий жана аскердик түзүлүшкө да барып, Мадинада Ислам мамлекетин курган. Кийинчерээк халифалар жана династиялар башкарган бул мамлекет убакыттын өтүшү менен империяга айланып, бул мамлекеттин бөлүнүшү менен дүйнөнүн ар кайсы аймактарында жаңы мусулман мамлекеттери пайда болгон.
'''Ислам''' — [[Дин]].
 
Ислам ишеними боюнча, Исламдын ыйык китеби болгон Куранды түзгөн аяттар жана сүрөөлөр Мухаммедге оозеки түрдө түшүрүлгөн, анын биринчиси 610-жылы Жебрейил аттуу периште аркылуу келген. Исламдын негизи «Таухид» ишениминде жатат, бул «Аллахтын кудай катары бар экенине жана теңдеши жок экендигине ишенүү» дегенди билдирет. Ислам дининин негизги булагы болгон Курандан тышкары Мухаммеддин өмүрүн, кылган иштерин, сөздөрүн, кереметтерин, жада калса Аллахтын сөздөрүн вахий катары камтыган хадис булактары да бар.
 
Мусулмандар исламды Адам, Ибрахим, Муса жана Иса сыяктуу пайгамбарлар аркылуу көп жолу түшүрүлгөн алгачкы ишенимдин толук жана универсалдуу версиясы деп эсептешет. Мусулмандар тили арабча болгон Куранды Аллахтын өзгөрүлбөгөн жана акыркы вахийи катары кабыл алышат. Башка Ибрахим диндериндей эле, Исламда да жакшылар бейиште, адилетсиздер тозокто жазаланат деген ишеним бар.Намаз, орозо жана зекет жана ажылык каржылык абалына жараша исламдын негизги ибадаттарынан болуп саналат. Ислам дини Кудайдын (Аллахтын) жалгыз, кудуреттүү, ырайымдуу экенин, ал төрөлгөн же туулбаган жана теңдеши жок экенин үйрөтөт. Мекке, Медина жана Иерусалим шаарлары исламдын эң ыйык мекени болуп саналат.
 
Тарыхый көз караштан алганда, ислам биздин замандын 7-кылымынын башында Араб жарым аралынын Мекке шаарында пайда болуп, 8-кылымга чейин батышта Пиреней жарым аралынан чыгышта Инд дарыясына чейин созулган. . Исламдын алтын доору салттуу түрдө мусулман дүйнөсүнүн көпчүлүк бөлүгү илимий, экономикалык жана маданий жактан Аббасиддер доорунан баштап, 8-кылымдын ортосунан башталып, 13-кылымдын аягына чейин уланган мезгилди билдирет. 16-кылымдын башынан 20-кылымдын башына чейин Осмон империясы ислам дүйнөсүнүн лидерлигин өзүнө алган. Биринчи дүйнөлүк согуштан кийин ислам өлкөлөрү колонияга айланган жана экинчи дүйнөлүк согуштан кийин эгемендүүлүккө ээ болушкан. Орто кылымдардагы крест жортуулдарынан бери жана Батыштын колониялык үстөмдүгүнөн кийин ислам христиан дүйнөсү менен идеологиялык жактан да, саясий жактан да карама-каршы келген. Акыркы тирешүүлөр кээ бир фундаменталист мусулмандарды жихадды радикалдуу чечмелеп, өз ишенимин кагылышуулар аркылуу коргоону диний милдет катары көрүүгө алып келди жана ошентип 21-кылымдын башында «исламофобия» деп аталган бейкалыс концепция пайда болду.
 
Саясий жана кийинчерээк теологиялык концептуалдык айырмачылыктарга ээ болгон шиизм менен негизги агымды билдирген сунниизм негизги ислам секталары болуп саналат. Ислам коомдорунда калам жана фикх маселелери боюнча көптөгөн секталар бар. Бүгүнкү күндө салттуу секталардан башка модернист, куранчы же тарыхчы деген ар кандай көз караштар жана пикирлер бар.
 
Дүйнө калкынын 25%га жакынын камтыган Ислам дини эң чоң диндердин бири катары жашоосун улантууда. Мусулмандардын 80-90% сунни, 10-20% шииттер. Болжол менен 50 өлкөнүн калкынын басымдуу бөлүгүн мусулмандар түзөт. Булардын бир уучу, анын ичинде Сауд Арабиясы, Ооганстан, Пакистан жана Иран шариятка негизделген исламий мамлекеттер деп эсептелет. Көпчүлүк башка өлкөлөр, негизинен Жакынкы Чыгышта, Исламды расмий мамлекеттик дин катары кабыл алышат (Ирак, Алжир, Марокко, Египет...). Калкынын басымдуу бөлүгүн мусулмандар түзүп, бирок светтик өкмөттөрү бар (Албания, Түркия, Сенегал, Босния жана Герцеговина...) өлкөлөр да бар. Индонезия эң көп мусулман калкы бар өлкө; Мусулмандардын болжол менен 13% (231 миллион) ал жерде жашайт. Пакистан, Индия жана Бангладеш мусулмандардын саны боюнча ирети менен 2,3,4-орунда турат. Калкынын дээрлик 100% мусулмандардан турган Сауд Арабиясы мусулман калкынын жалпы калкка болгон катышы боюнча дүйнөдө биринчи орунда турат. Индия, тескерисинче, дүйнөдөгү мусулман калкы катышы эң төмөн өлкө (195 миллион). Мусулмандардын жарымынан көбү Азияда, 25% Жакынкы Чыгышта жана Түндүк Африкада жашайт; бирок дүйнөнүн дээрлик бардык өлкөлөрүндө мусулман жамааттары бар.
 
Ислам дүйнөдөгү эң тез өсүп жаткан дин. Америкалык Pew изилдөө компаниясы 2017-жылы жүргүзгөн изилдөөгө ылайык, ислам 2070-жылы Христиандыкты ашып, дүйнөдөгү эң жыш динге айланат, болжол менен 2,9 миллиард калкка жетет жана Түндүк Америка менен Европада мусулмандардын санын көбөйтөт. Кээ бир эсептөөлөр боюнча, бул демографиялык өзгөрүү 2050-жылга чейин болушу күтүлүүдө.
 
== Этимология ==
 
 
== Тарыхы ==
 
=== Пайда болушу ===
Ислам 7-кылымдын башында бутпарастык үстөмдүк кылган Батыш Аравияда, Меккеде пайда болгон. Ар бир уруунун өзүнүн кудайлары болгон, алардын буркандары Меккеде болгон. Бул мезгил патриархалдык уруулук түзүлүштүн акырындык менен бузулушу жана таптык коомдун пайда болушу менен мүнөздөлөт. Христиандык жана иудаизм менен бирге «Ибрахимдик диндер» деп аталган аяндык (Кудай ачып берген) салтка кирет. Авраамдык диндердин түпкү тамыры Жакынкы Чыгыш монотеизминин эң байыркы түрлөрүнөн келип чыккан, мунун натыйжасында алар жалпы тарыхый жана мифологиялык мураска жана негизинен дүйнөнүн бирдиктүү сүрөтүнө ээ. Ислам доктринасынын калыптанышынын алгачкы этабында христиан жана иудаизмдин таасири бир аз апыртылган. Христиан жана еврей теологиясынын түздөн-түз таасирин 7-8-кылымдардын аягында байкоого болот, ал кезде ислам теологиясынын көйгөйлүү чөйрөсүнүн калыптануу процесси жүрүп, мусулман теологдору өздөрүнүн христиандык жана еврей теологиясынын суроолоруна жооп бериши керек болгон. Исламдын өнүгүүсүнүн алгачкы этаптарынан тартып Мухаммед пайгамбардын насааттарында айтылган Ибрахим монотеизминин алгачкы биримдигин түшүнүү байкалат. Анын насааттарынын негизги идеясы – таухид (таухид) акыйкатын яхудийлер, христиандар жана мушриктер тарабынан келтирилген бурмалоодон тазалоо болгон[7]. Алгачкы жана классикалык исламда эч качан дин менен укукту бөлүп турган так сызык болгон эмес, анын натыйжасында саясий жана укуктук маселелерге караганда теориялык жана теологиялык маселелерге азыраак көңүл бурулган[8].
 
== Байланыштуу макалалар ==
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Ислам" булагынан алынды