Адам укуктары: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
мNo edit summary |
Адам укуктары тууралуу маалымат кошуу |
||
1-сап:
[[Файл:HumanRightsLogo.svg|thumb|Адам укуктарынын логотиби]]
'''Адам укуктары''' – Адам укуктары – бул ар бир адамдын кадыр-баркын жана эркиндигин коргоону камсыз кылган эрежелер.<ref>[[Адам укуктарынын жалпы декларациясы]] БУУнун Башкы Ассамблеясынын 1948-жылдын 10-декабрындагы [https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/declhr.shtml 217 А (III) резолюциясы] менен кабыл алынган.</ref> Алар, ажыратылгыс, фундаменталдык (негизги) укуктар катары түшүнүлөт, алар "адам болгондугу үчүн гана таандык болгон" жана жашына, этникалык тегине, жашаган жерине, тилине, динине, этникалык таандыгына же башка статуска карабастан "бардык адамдарга мүнөздүү".<ref>[https://www.ohchr.org/en/what-are-human-rights What are human rights?] Бириккен Улуттар Уюмунун Адам укуктары боюнча Жогорку Комиссарлыгынын веб-сайты. Зиярат күнү: 22.12.2022</ref> Алар универсалдуу болуу маанисинде бардык жерде жана бардык убакта тиешелүү<ref>Nickel, James, [https://plato.stanford.edu/archives/fall2021/entries/rights-human "Human Rights"], ''The Stanford Encyclopedia of Philosophy'' (Fall 2021 Edition), Edward N. Zalta (ed.). Зиярат күнү: 22.12.2022</ref> жана бардыгы үчүн бирдей болуу маанисинде [[Эгалитаризм|эгалитардуу]] (тең укуктуу).
Фундаметалдык укуктар жеке адамдын укуктук статусунун негизин түзөт. Ар кандай мамлекеттердин жана өлкөлөрдүн позитивдүү мыйзамдарында да, ар кандай эл аралык укуктук келишимдерде да бул укуктардын конкреттүү чагылдырылышы жана көлөмү ар кандай болушу мүмкүн. Эл аралык коомдук укукта аларды бекиткен эң белгилүү документ [[Бириккен Улуттар Уюму|БУУ]]нун [[Адам укуктарынын жалпы декларациясы]] болуп саналат. ЕККУга мүчө мамлекеттерде адам укуктары, негизги эркиндиктер, демократия жана мыйзам үстөмдүгү маселелери эл аралык мүнөзгө ээ жана тиешелүү мамлекеттин ички иштерине гана тиешелүү эмес.<ref>[https://www.osce.org/files/f/documents/a/1/16364.pdf Обязательства ОБСЕ в области человеческого измерения.] Том I Сборник документов в тематическом порядке. Зиярат күнү: 22.12.2022</ref>
Адам укуктары боюнча кыймылды жандандырган негизги идеялардын көбү [[Экинчи дүйнөлүк согуш|Экинчи Дүйнөлүк Согуштан]] жана [[Холокост]] окуяларынан кийин иштелип чыгып<ref name=":0">[https://newrepublic.com/article/78542/the-old-new-thing-human-rights The Old New Thing] Gary J. Bass (китепти карап чыккан), Samuel Moyn (китеп автору), 20.10.2010, The New Republic. Зиярат күнү: 22.12.2022</ref>,1948-жылы [[Париж|Парижде]] [[Бириккен Улуттар Уюмунун Баш Ассамблеясынын 68/262 чечими|Бириккен Улуттар Уюмунун Баш Ассамблеясы]] тарабынан [[Адам укуктарынын жалпы декларациясы|Адам укуктарынын жалпы декларациясын]] кабыл алуу менен аяктаган.
Байыркы элдердин универсалдык адам укуктары жөнүндөгү түшүнүгү заманбап түшүнүктөн айырмаланы келген. Адам укуктары боюнча дискурстун чыныгы баштоочусу Европалык агартуу доорунда көрүнүктүү болуп калган орто кылымдардагы табигый укук салтынын бир бөлүгү катары пайда болгон жана Америка революциясынын жана Француз революциясынын саясий дискурстарында көрүнүктүү орун алган табигый укуктар концепциясы болгон.<ref name=":0" /> Ушул негиздерден улам, 20-кылымдын экинчи жарымында адам укуктары боюнча заманбап аргументтер, балким, кулчулукка, кыйноого, геноцидге жана согуш кылмыштарына реакция катары, адамдын мүнөздүү алсыздыгын түшүнүү жана адилеттүү коомдун мүмкүнчүлүктөрүнүн өбөлгөлөрү катары пайда болгон.<ref name=":1">Burns H. Weston, 20.03.2014, [https://www.britannica.com/topic/human-rights Encyclopædia Britannica, human rights.] Зиярат күнү: 22.12.2022</ref> Адам укуктарынын адвокациясы 21-кылымда уланып, экономикалык жана саясий жаатта көбүрөөк эркиндикке жетишүүгө багытталган.<ref name=":1" />
Адам укуктарынын эркин жана натыйжалуу жүзөгө ашырылышы – жарандык коомдун жана укуктук мамлекеттин негизги белгилеринин бири. Жалпыга таанылган бөлүнүшкө ылайык Адам укуктары жеке (эл аралык аталгы таанууда – [[жарандык укуктар]]), [[Саясий укуктар жана эркиндиктер|саясий]], социалдык, экономикалык, маданий, [[Экологиялык укук (жаратылыш байлыктар укугу, жаратылыш коргоо укугу)|экологиялык укуктар]] болуп айырмаланат.
[[Категория:Адам укуктары| ]]
| |||