Арча

Латинча аталышы - juniperus), кээ бир булактарда *joini-parus* «бүчүр байлоо», ал эми кельт сөзүнөн Jeneprus — «саюучу» дегенди түшүндүрөт. Бул жалбырактарынын ийне сымал болушу менен түшүндүрүлөт.

ТАРАЛЫШЫ жана ЭКОЛОГИЯСЫ

Бул ууруга киргендер Тұндұк жарым шарда, Арктикадан тарта субтропикалык тоолу аймактарга чейин таралышкан. Бир гана Африкада өскөн батыш-африка арчасы (Juniperus procera), 18° түштүктө байырлайт. Көпчүлүк түрлөрү майда ареалдарды түзүшүп тоолу өлкөлөрдүн тоо системаларында бири-бирин толуктап өсұп келишет. Баарыбызга белгилүү болгон жөнөкөй арча — Juniperus communis, чоң ареалды ээлейт. Дарак сымал арчалар, бийиктиги 10—15 м жетет. Мындай арчалар чакан токойлорду түзүп келишет. Буларды көбүнчө Борбордук Азиядан жана кургак чөлкөмдүү Мексикадан, ошондшй эле Түштүк Американын түштүк бөлүгүнөн жолуктурса болот. Арчанын башка түрлөрү майда бадалчалар болуп саналышат жана тоо этектерде чакан токойчолорду түзүп өсүшөт. Бойлору кичине болгон жайылып өскөн арчаларды тоо-таштуу жайлардан кезиктиребиз. Булар көбүнчө токойлодон жогору жайланышып кургак жайларда өсүшөт. Арчалардын баардык түрлөрү күнөстүү жайларды сүйүүчү өсүмдүктөр, көпчүлүгү субстрат тандабайт жана ысыкка, туздуулукка, минералдык заттардын жетишсиздигине чыдамдуу келишет. Суукка чыдамдуулугу боюнча арчалар жогору турушат, кээ бир түрлөрү арктикалык зонада да өсүшөт.

АРЧАЛАРДЫН КӨБӨЙҮШҮ

Уруктар менен көбөйүшөт. Бирок уруктарын сепкенден кийин бир жылда өнүп чыгышат; Калемчелер менен көбөйүшөт; Тамырлары менен көбөйүшөт — көбүнчө жайылып өскөн арчалар; Кыйыштыруу менен көбөйүшөт — декоративдик арчаларды өстүрүүдө. Арчалар 600 жылга дейре жашашат. Жаратылышта кадыбына келүүлөрү кыйынчылык менен жүрөт.

Ботаникалык мүнөздөмө

Почки голые, без чешуи, иногда окружённые прижатыми и укороченными листьями Можжевельник обыкновенный (Juniperus communis) и только у можжевельника косточкового (Juniperus drupacea) с многочисленными плотными чешуйками. Листья в мутовках по 3, игловидные, отстоящие, линейно-ланцетные, с низбегающим основанием, сверху с устьичной полоской нераздельной или разделённой срединной продольной жилкой или же листья у молодых растений хвоевидные, а у взрослых растений — мелкие, чешуевидные, прижатые к побегам, попарно супротивные или реже в трёхчленных мутовках. Мужские колоски одиночные или по нескольку, в пазухах листьев на прошлогодних побегах или конечные на боковых побегах; состоят из попарно супротивных или расположенных в мутовках по 3 чешуевидных тычинок, каждая с продольно отрывающимися 3—6 пыльниками. Женские колоски на пазушных укороченных веточках или конечные, могут быть следующих форм: состоят из одной мутовки чешуевидных плодолистиков и расположенных супротивно или чередующихся с ними трёх прямых семяпочек; колосок состоит из 1—3 пар или трёхчленных мутовок плодолистиков, каждый из которых с 1—2 семяпочками; у некоторых видов семяпочка одна конечная, окружённая бесплодными чешуевидными плодолистиками. Шишка не раскрывающаяся, с плотно сомкнутыми мясистыми чешуями, шаровидная или несколько удлинённая с 1—10 семенами, раздельными или, у можжевельника косточкового, сросшимися. Созревает шишка на второй год.