Күн: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
м r2.7.2) (робот кошту: af, ak, als, am, an, ang, ar, arc, arz, as, ast, av, ay, az, ba, bar, bat-smg, bcl, be, be-x-old, bg, bjn, bn, bo, br, bs, ca, cdo, ce, chr, ckb, co, cr, cs, cu, cv, cy, da, de, diq, dv, el, eml, en, eo, es, et, eu,… |
No edit summary |
||
1-сап:
'''Күн'''<br><br>
1) Күн - сутканын жарык бөлүгү, Күн чыккандан батканга чейинки убакыт. Күндүн узактыгы ал жердин [[География|география]]лык кеңдигине жана жыл мезгилине жараша болуп, күндүн жантайышына карата өзгөрөт.
Күн- 1)сутканын жарык бөлүгү; Күн чыккандан батканга чейинки убакыт. Күндүн узактыгы ал жердин [[География|география]]лык кеңдигине жана жыл мезгилине жараша болуп, күндүн жантайышына карата өзгөрөт. 2) Сутка , башкача айтканда узактыгы 24 саатка барабар мезгил. Апта ичиндеги күндөрдүн аттары: дүйшөмбү, шейшемби, шаршемби, бейшемби, жума, ишемби, жекшемби. 3) [[Жер|Жер]] жана башка планеталар арасында тегеренип жүрүүчү, өзүнөн жарык нур, жылуулук таратып, негизги жана [[Борбор|борбор]]дук планета катары эсептелинүүчү асман телосу; өтө ысык плазмалуу шар. [[Химия|Химия]]лык составы:суутек 90%тей, гелий10%, калган элементтери 0,1%тен аз. Күн энергиясынын булагы – Күндүн борбордук бөлөгүндө суутектин гелийге айлануусу болуп саналат: анда температура 10млн. градустан ашык болот. Күн [[Атмосфера|атмосфера]]сы (хромосфера жана күн таажысы) өтө кыймылдуу, анда хромосфералык жарк этүүлөр, протуберанецтер байкалат, планета аралык мейкиндикке таажы заттары таралып турат. (күн шамалы). Жер Күндөн 150млн км аралыкта турат. Күн жердин географиялык кабыгында , биосферада, магнитосферада өтүүчу бүт процесстер үчүн энергиянын негизги булагы болуп саналат. <br>▼
2) Күн - сутка, башкача айтканда узактыгы 24 саатка барабар мезгил. Апта ичиндеги күндөрдүн аттары: дүйшөмбү, шейшемби, шаршемби, бейшемби, жума, ишемби, жекшемби.
{| class="toccolours" style="float:right; margin:0 0 0.5em 1em; width:20em; clear:right;"
|-
|colspan=2 style="text-align:center; color:blak" | '''Күн''' <br />[[File:The Sun by the Atmospheric Imaging Assembly of NASA's Solar Dynamics Observatory - 20100819.jpg|thumb|center|250px]]
|-
|align="center" bgcolor="sky blue" colspan=2 style="font-size: small" |'''Жалпы маалымат'''
|-
|colspan=2 style="text-align:center;" |
|-
|'''Экваториалдык радиусу''' || 6.955×105 км
109 эсе жер радиусунан
|-
|'''Бетинин аянты (S)''' || 6.0877×1012 km2
|-
|'''Көлөмү (V)''' || 1.412×1018 km3
|-
|'''Массасы (m)''' || 1.9891×1030 kg
0,107 жер массасынан
|-
|'''Орточо тыгыздыгы (ρ)''' || 1.408×103 kg/m3
|}
3) Күн - Күн системасындагы, аны баардык объектилери: [[планета]]лар жана алардын жандоочулары, кодоо планеталар, [[астероид]]дер, [[метеорит]]тер, [[комета]]лар, космостук чандар айланган, жалыгыз гана жылдызы: Өзүнөн жарык нур, жылуулук таратып, негизги жана [[Борбор|борбор]]дук планета катары эсептелинүүчү асман телосу; өтө ысык плазмалуу шар.
Азыркы убакта 500000ден ашуун жылдыздардын спектрлери аркылуу алардын химмялык түзүлүшү жакшы аныкталган. Күн дагы ошол жылдыздардын бирин түзүп, жылдыздардын спектри (түсү) бонча G классына кирет жана ага окшогон көптөгөн жылдыздар бар. Алсак, алардын бири Возничий (Арабакеч) топ жылдызынын өтө жарык жылдызы Капелла.
Бизге жакын турган жылдыз – a — Центаврдин аралыгы 270000 астрономиялык бирдикти түзөт. Ал эми Күн бар болгону 1 астрономиялык бирдикке гана барабар. Ошондуктан аны эң жакынкы жылдыз деп аташат. Тагыраак айтканда, Күндүн массасы 2•1030 кг, тыгыздыгы 1,41 г/см3га барабар. Эркин түшүүнүн ылдамдануусу 274 м/сек2ка, радиусу 696000 кмге барабар же Жер радиусуна салыштырганда 109 эсе чоң.
Температуранын маанисине жана ал аркылуу аныкталуучу процесстердин мүнөзүнө жараша Күндү шарттуу түрдө 4 областка бөлүүгө болот.
1. Ички, борбордук область (ядросу), бул жерде басым жана темп-ра ядролук реакциянын жүрүшүн камсыз кылат да, ал борборунан баштап, болжол менен радиусунун 1/3 аралыгына чейин созулат.<br>
2. «Нурдуу» зона борбордук областтан баштап Күн радиусунун 1/3инен 2/3 исине чейинки радиустук аралыкты ээлеп, электр-магниттик энергиянын нурланышынын жана жутулушунун натыйжасында энергия катмардан катмарга берилип, сыртка чыгарылат. Мына ушул зона Күн жарыгынын табигый булагы болуп саналат.<br>
3. Конвекция зонасы «нурдуу» зонанын жогорку бөлүгүнөн баштап, дээрлик Күндүн көзгө көрүнгөн чегина чейин созулат.<br>
4. Атмосфера түз эле конвекция зонасынан баштап Күндүн көзгө көрүнгөн фотосферасынын чегинен да алыска кетет.
▲
==Колдонулган адабияттар==
Астрономия. Энциклопедиялык окуу куралы, 2004, Бишкек<br>
''Башкы редактор: Ү. Асанов. Жооптуу редактор: Э. Мамбетакунов''
[[Category:Астрономия]]
[[Category:Табият илимдери]]
[[Category:География]]
| |||