Эпос: нускалардын айырмасы

Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Created page with "'''Эпос''' ( гр. – сүйлөө, айтуу ) – 1. Көркөм адабияттагы үч түрдүн бири. 2. Фольклордогу эпикалык тү..."
 
No edit summary
1-сап:
'''Эпос''' ( гр. – сүйлөө, айтуу )
'''Эпос''' ( гр. – сүйлөө, айтуу ) – 1. Көркөм адабияттагы үч түрдүн бири. 2. Фольклордогу эпикалык түргө кирүүчү ыр формасындагы көлөмдүү чыгармалар.Эпостордо элдин тарыхый турмушу, маданий – социалдык абалы, карым –катнашы, [[үрп –адат]]ы. Келечектен күткөн тилеги кеңири чагылдырылат. Байыркы эпостордо мифологиялык белгилер күчтүү болсо, улам мезгил өткөн сайын эпостор адам турмушунун реалдуу көрүнүштөрүнө жакындап олтурганын байкоого болот. Эпос дүйнөнүн көптөгөн элдерине мүнөздүү болсо да, кыргыз элинде алардын өзгөчө залкар үлгүлөрү бар. Кыргыз эпосторун көлөмүнө, андагы окуялардын камтылышына карап шарттуу түрдө улуу ( чоң ) эпос ( “ [[Манас ]]“) жана кенже ( кичине ) эпостор ( “ Манаска “ салыштырмалуу башка эпостор ) деп экиге бөлөбүз. Ал эми идеясына, окуялардын мүнөзүнө жараша баатырдык турмуштук – социалдык деп эки жикке ажыратылат. Баатырдык эпостордун мазмунун башкы каармандардын сырттан келген баскынчыларга жана ички душмандарга каршы күрөшү түзөт да, элдик баатырдын айланасына элдик идеалдагы бүтүндөй оң сапаттардын баары топтолот. Мындай эпосторго “ Манас “, “ [[Эр Табылды ]]“, “ [[Жаныш – Байыш ]]“, “ [[Курманбек]] “, “[[Шырдакбек ]]“, “ [[Жаңыл Мырза]] “ ж.б. кирет. Турмуштук – социалдык эпостордо эл турмушунун ар кандай жактары – эркин сүйүүгө умтулуусу, эски салтка каршы күрөшү, бийлик талашуулары ж.б. ар түрдүү кырдаалдардагы жашоо – тиричиликке байланышкан окуялары сүрөттөлөт. Кыргыздын ата – бабалары [[урпак]]тарына социалдык – турмуштук мазмундагы: “ [[Саринжи – Бөкөй]] “, “ [[Кедейкан ]]“, "[[Кожожаш ]]“, “ [[Олжобай менен Кишимжан]] “ эпосторун калтырды. Эпостор төкмө акындар же атайын айтуучулар тарабынан искусствонун башка түрлөрүнүн ([[ комуз]], ооз комуз, ар кандай обондор, [[синкретизм]] ) жардамы менен элге жетип турган ( к. Манасчы ) .
*1. [[Көркөм адабият|Көркөм адабияттагы]] үч [[адабий түр|түрдүн]] бири.
*2. [[Фольклор|Фольклордогу]] [[эпика|эпикалык]] түргө кирүүчү [[ыр]] формасындагы көлөмдүү чыгармалар.
 
'''Эпос''' ( гр. – сүйлөө, айтуу ) – 1. Көркөм адабияттагы үч түрдүн бири. 2. Фольклордогу эпикалык түргө кирүүчү ыр формасындагы көлөмдүү чыгармалар.Эпостордо элдин тарыхый турмушу, маданий-социалдык абалы, карым –катнашы-катнашы, [[үрп-адаты, –адат]]ы. Келечектенкелечектен күткөн тилеги кеңири чагылдырылат. Байыркы эпостордо [[Мифология|мифологиялык]] белгилер күчтүү болсо, улам мезгил өткөн сайын эпостор адам турмушунун реалдуу көрүнүштөрүнө жакындап олтурганын байкоого болот. Эпос дүйнөнүн көптөгөн элдерине мүнөздүү болсо да, кыргыз элинде алардын өзгөчө залкар үлгүлөрү бар. Кыргыз эпосторун көлөмүнө, андагы окуялардын камтылышына карап шарттуу түрдө ''улуу'' ( чоң ) эпос ([[«Манас» эпосу]]) жана кенже ( кичине ) эпостор («Манаска» салыштырмалуу башка эпостор ) деп экиге бөлөбүз. Ал эми идеясына, окуялардын мүнөзүнө жараша баатырдык жана турмуштук-социалдык деп эки жикке ажыратылат. Баатырдык эпостордун [[мазмун|мазмунун]] башкы каармандардын сырттан келген баскынчыларга жана ички душмандарга каршы күрөшү түзөт да, элдик баатырдын айланасына элдик идеалдагы бүтүндөй оң сапаттардын баары топтолот. Мындай эпосторго “посторго «Манас», [[Эр Табылды«Жаныш-Байыш» эпосу|«Жаныш-Байыш»]], [[Жаныш – Байыш«Курманбек» эпосу|«Курманбек»]], [[Курманбек«Шырдакбек» эпосу|«Шырдакбек»]], [[Шырдакбек«Эр Табылды» эпосу|«Эр Табылды»]], [[«Жаңыл Мырза» эпосу|«Жаңыл Мырза»]] ж. б. кирет. Турмуштук-социалдык эпостордо эл турмушунун ар кандай жактары – эркин сүйүүгө умтулуусу, эски салтка каршы күрөшү, бийлик талашуулары ж. б. ар түрдүү кырдаалдардагы жашоо-тиричиликке байланышкан окуялары сүрөттөлөт. Кыргыздын ата – бабалары [[урпакКыргыздар|Кыргыздардын]]тарына ата-бабалары урпактарына социалдык-турмуштук мазмундагы: [[Саринжи –“Саринжи-Бөкөй” Бөкөйэпосу|“Саринжи-Бөкөй”]], [[Кедейкан“Кедейкан” эпосу|“Кедейкан”]], "[[Кожожаш“Кожожаш” эпосу|“Кожожаш”]], [[Олжобай“Олжобай менен КишимжанКишимжан” эпосу|“Олжобай менен Кишимжан”]] ж. б. эпосторун калтырды. Эпостор төкмө акындар же атайын айтуучулар тарабынан искусствонун башка түрлөрүнүн ([[ комуз]], [[ооз комуз]], ар кандай обондор, [[синкретизм]] ) жардамы менен элге жетип турган ( к. Манасчы ) .
== Колдонулган адабияттар ==
"Кыргыз адабияты энциклопедиялык окуу куралы". Башкы редактор: Ү. Асанов, жооптуу редактор: А. Акматалиев. Бишкек - 2004
[[Category:Билим берүү]]
[[Category:Адабият таануу]]
[[Category:Адабий түрлөр]]
[[af:Epos]]
[[als:Epik]]
[[ar:ملحمة]]
[[arz:ملحمه]]
[[az:Yomax]]
[[ba:Эпос]]
[[bat-smg:Eps]]
[[be:Эпас]]
[[bg:Епос]]
[[bn:মহাকাব্য]]
[[br:Meurgan]]
[[bs:Epika]]
[[ca:Èpica]]
[[ceb:Epiko]]
[[cs:Epos]]
[[da:Epos]]
[[de:Epos]]
[[dsb:Epika]]
[[el:Έπος]]
[[en:Epic poetry]]
[[eo:Epopeo]]
[[es:Epopeya]]
[[et:Eepos]]
[[fa:حماسه]]
[[fi:Epiikka]]
[[fr:Épopée]]
[[gan:史詩]]
[[he:שירה אפית]]
[[hi:महाकाव्य]]
[[hr:Ep]]
[[hu:Epika]]
[[hy:Էպոս]]
[[ia:Epos]]
[[id:Wiracarita]]
[[io:Epiko]]
[[is:Söguljóð]]
[[it:Poema epico]]
[[ja:叙事詩]]
[[jv:Wiracarita]]
[[ka:ეპოსი]]
[[ko:서사시]]
[[la:Poësis epica]]
[[lb:Epik]]
[[li:Epos]]
[[lt:Epas]]
[[lv:Liroepika]]
[[mk:Епика]]
[[ml:ഇതിഹാസം]]
[[ms:Epik]]
[[myv:Морокерькс]]
[[nl:Epos]]
[[no:Epos]]
[[oc:Epopèia]]
[[pl:Epos]]
[[pt:Épica]]
[[ro:Epopee]]
[[ru:Эпос]]
[[sh:Epika]]
[[simple:Epic poetry]]
[[sk:Epos]]
[[sl:Ep]]
[[sq:Poezia epike]]
[[sr:Епика]]
[[su:Wiracarita]]
[[sv:Epik]]
[[th:มหากาพย์]]
[[tl:Epiko]]
[[tr:Epik şiir]]
[[tt:Эпос]]
[[uk:Героїчний епос]]
[[ur:رزمیہ]]
[[vi:Sử thi]]
[[wa:Epopêye]]
[[war:Siday epiko]]
[[zh:史诗]]
"https://ky.wikipedia.org/wiki/Эпос" булагынан алынды