Альтруизм: нускалардын айырмасы
Жок кылынган мазмун Кошулган мазмун
Created page with "Жаны жаралган этнос өзү жөнүңдө жарыя салары менен түздөн-түз дүйнөлүк тарыхый процесстерге кат..." |
No edit summary |
||
1-сап:
Альтруизм([[Француз тили|фра]]. altruisme, [[Латын тили|лат]]. alter – башка)
Жаны жаралган этнос өзү жөнүңдө жарыя салары менен түздөн-түз [[Lүйнөлүк тарыхый процесстер|дүйнөлүк тарыхый процесстерге]] катышууга киришет. Бул деген анын өзүнө ар дайым душмандашып келген коңшулары менен өз ара аракеттне башташын түшүндүрөт. Башкача болушу мүмкүн эмес, анткени жаны, активдүү, мурда учурабаган нерсенин пайда болушу дайыма жашоонун көнүмүш жана көңүлгө жаккан жагдайларын өзгөртүп жиберет эмеспи. Этнос жаралган региондун байлыгы да дайыма чектелүү болот. Баарынан мурда азык-түлүктүн аздыгы байкалат. Андыктан мурдагы туруктуу турмуш абалында, жайчылыкта жашап келаткандар капыстан чыга келген, жөн-жайы түшүнүксүз, көңүлдөрүнө жакпаган адамдарга катарынан орун берүүнү, өздөрүн чектөөнү деги эле каалабайт. Жаңыга каршылык көрсөтүү өзүн-өзү сактоонун табигый көрүнүшү катары пайда болот жана курч мүнөзгө ээ, ал көпчүлүк убакта кызыл-кыргын согушту жаратат. Жеңишке жетиш, эң кур дегенде өзүн коргоп калыш үчүн этностун ичинде альтруисттик этика, т. а., жамааттын кызыкчылыгын өзүнүн жеке кы- зыкчылыгынан жогору коюу орун алышы зарыл. Мындай этика үйүрлөшүп жашаган жаныбарларда да учурайт, бирок бул этика адамдарда гана өз түрүн сактап калуунун бирден бир фактору катарында мааниге ээ. Альтруизм ар дайым өзүмчүлдүк (эгоисттик) этикага катарлаш турат. Өзүмчүлдүк этикасында жеке жана үй-бүлөлүк кызыкчылык коомдук кызыкчылыктан жогору коюлганына карабай, коом менен жеке адамдын кызыкчылыктары көпчүлүк учурларда дал келгендиктен курч карама- каршылыктар сейрек кездешет. Адамды түр катары сактап калуу, т. а. этносту сактап калуу көз карашынан алганда бул эки этикалык концепциялардын эриш-аркактыгы оптималдуу абалды түзөт. Бирок функция- лар бөлүнүп кетет. "Альтруисттер" этностун бир бүтүндүгүн коргойт, "өзүмчүлдөр" этностун тукумун улайт. Анткени менен табигый тандалуу "альтруисттердин" санын кыскартып отургандыктан акыры этнос өз кор- гоочуларынан ажыраган кезде коңшу этностор аны өзүнө сиңирип алат. "Өзүмчүлдөрдүн" тукуму болсо эми башка этностордун ичинде жашап, альтруисттерди өздөрүнүн эр көкүрөк коргоочулары катарында эмес, азоо чалыш, кекирейген жана кара мүртөз адамдар катары эстеп коюп жашай беришет.
Бул жобону тарыхый материалдар аркылуу текшерүүнүн бир гана ыкмасы бар, ал жөнүндө толугураак токтолуу керек. Этика аныктыктын кадимкиликке болгон мамилесин талдоодон өткөрөт, ал эми аныктык болсо кадимкилик сыяктуу эле ар бир доордо өзгөрүп турат. Бул өзгөрүүлөр булактардын авторлору тарабынан өтө сергек баяндалат, ал эми башка учурларда алар уялбай-этпей эле фактыларды бурмалап жиберишет. Авторлор ал өзгөрүүлөр жөнүндө жазганда болуп жаткан чындыкты эмес, аларга дайыма шексиз нерседей болуп көрүнгөн идеалды жазышат, жазганда да чын дилинен жазышат. Андыктан биз көнүмүш жүрүш-туруш адаттардын өзгөрүп, бирин бири алмашуусун аныктоо үчүн өткөн доорлордун тарыхграфиясын, а түгүл көркөм адабиятын да маалыматтардын булагы катарында эмес, сын көз менен карап изилдей турган фактылар катарында пайдалана алабыз жана мунун жардамы менен тиги же бул процесс чындыгында кандайча болуп өткөнүн тактоого мүмкүнчүлүк алабыз. Мисалга биз окурманга жакшы белгилүү болгон кайсы бир элдин (мамлекеттин, саясий институттун, социалдык-экономикалык мамилелердин эмес, дал этностун) тарыхынын басып өткөн бир үзүмүн келтирели да, анын фазаларына үстүртөн эле көз чаптырып көрөлү. Буга Байыркы Рим шаармамлекети ылайыктуу мисал боло алат. Эгерде анын айтылуу падышалар мезгилин, коомдук системанын мүнөзүн аныктоочу алгачкы сецессиядан (плебейлердин Ыйык тоого кетиши, андан соң алардын патрицийлер менен жалпы тил табышы) баштап, Каракалла жардыгына (Римдин провинциялык букараларынын римдиктер деп таанылы- шы) чейинки мезгилин, т. а., б. з. ч. 949-жылдан б. з. 212-жылына чейинки мезгилин карап чыга турган бөлсөк "альтруисттер" менен "өзүмчүлдөрдүн" эволюциясынын ара катышын айкын-ачык көрүүгө болоот. Баса, мындай байкоону байыркы рим тарыхчылары да жүргүзүп, бул процессти "пейилдин кедери кетиши" деп аташкан.
Line 12 ⟶ 13:
== Колдонулган адабияттар ==
* Булак 1: [http://kyrgyzinfo.ru Кыргыз Инфо]▼
* Булак 2: [http://bizdin.kg Биздин]▼
* Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору. Философия (энциклопедиялык окуу куралы).-Б.: 2004,ISBN 9967-14-020-8
▲Булак 1: [http://kyrgyzinfo.ru Кыргыз Инфо]
[[ar:إيثار]]
▲Булак 2: [http://bizdin.kg Биздин]
[[az:Altruizm]]
[[bg:Алтруизъм]]
[[bs:Altruizam]]
[[ca:Altruisme]]
[[cs:Altruismus]]
[[da:Altruisme]]
[[de:Altruismus]]
[[en:Altruism]]
[[eo:Altruismo]]
[[es:Altruismo]]
[[et:Altruism]]
[[fi:Altruismi]]
[[fr:Altruisme]]
[[he:זולתנות]]
[[hi:पर्यायवाद]]
[[hr:Altruizam]]
[[hu:Altruizmus]]
[[hy:Այլասիրություն]]
[[id:Altruisme]]
[[is:Ósérplægni]]
[[it:Altruismo]]
[[ja:奉仕]]
[[ka:ალტრუიზმი]]
[[kk:Альтруизм]]
[[kn:ಪರಹಿತ ಚಿಂತನೆ]]
[[ko:이타주의]]
[[lt:Altruizmas]]
[[mr:नि:स्वार्थीपणा]]
[[ms:Altruisme]]
[[nl:Altruïsme]]
[[nn:Altruisme]]
[[no:Altruisme]]
[[oc:Altruisme]]
[[pl:Altruizm]]
[[pt:Altruísmo]]
[[ro:Altruism]]
[[ru:Альтруизм]]
[[sh:Altruizam]]
[[sk:Altruizmus]]
[[sl:Altruizem]]
[[sq:Altruizmi]]
[[sr:Алтруизам]]
[[sv:Altruism]]
[[tr:Diğerkâmlık]]
[[uk:Альтруїзм]]
[[zh:利他主义]]
[[zh-yue:利他主義]]
| |||