Тибет автономиялуу району

Тибет автономиялуу району, (тиб. བོད་རང་སྐྱོང་ལྗོངས་, кыт. 西藏自治区 же Сицан ; ТӨР) — КЭРдин батышындагы Өзэркин район.

Байыркы Тибет мамлекетинин аймагынын бир бөлүгүндө жайгашкан. Административдик борбору жана эң чоң шаары — Лхаса (Ласа). 2020-жылдагы эл каттоого ылайык, Тибетте 3,648 миллион адам жашаган.

Географиясы түзөтүү

Тибет автономиялык району (Сицзан) 1 аянтты камтыйт 178 441 км² (КЭРдин административдик-аймактык түзүмдөрүнүн ичинен 3-орун) жана Тибет платосунда, Жердин эң бийик тоолуу аймагында жайгашкан. ТАПтын түштүгүндө Гималай тоо системасынын капталдары, ал эми Непал менен чектеш Эверест тоосу жайгашкан.

Тибет автономиялык району Кытайдын Юньнань, Цинхай, Сычуан, Шинжаң-Уйгур автоном району, Индия, Кашмир, Непал, Бутан провинциялары менен чектешет .

Тарыхы түзөтүү

Кытай армиясынын бөлүктөрү Тибет улуттук армиясынын каршылыгын тез эле талкалап, 1950- жылы октябрда Лхасага кирди. 1951-жылы тибеттиктерге саясий жана диний автономия убада кылынган. 1965-жылы Тибет өзэркин району негизделген. Көп узабай бул аймакты кытай колониялоосу башталып, кытай тили расмий тил катары киргизилип, динге каршы күрөш башталган жана КЭРдин калган бөлүгүндө түптөлгөн ошол эле социалдык-экономикалык система түзүлө баштаган.

1959- жылы Тибеттиктердин көтөрүлүшү болуп, Далай Ламанын жакында туткунга алынышы тууралуу ушак-айың кептер козголуп, басылгандан кийин ал Индияга качууга аргасыз болгон. 2007-жылы КЭР Дин иштери боюнча мамлекеттик комитети диний мыйзамдарды бузуп , Коммунисттик партия тарабынан санкцияланбаган “тирүү Буддалардын” кайра жаралышы мыйзамсыз деп эсептелинет.

2000-жылдары. Тибет Өзэркин районуна ири инвестиция КЭРдин борбордук өкмөтү тарабынан багытталып, аймактын экономикалык деңгээлин көтөрүүгө жана аны Кытай менен экономикалык жактан көбүрөөк байланыштырууга багытталган.

2008-жылдын жазында Тибеттин эгемендүүлүгүн талап кылган калктын массалык нааразылык акциялары башталган. 2009-жылдын 19-январында 9-чакырылыштагы Тибет Өзэркин районунун Эл өкүлдөр жыйынынын 2-сессиясында жаңы майрам – « Тибеттиктердин крепостнойлуктан бошотулган күнү » белгиленген. 2011-жылдын 14-мартында Далай Лама Тибеттин саясий лидери статусунан баш тартып, мындан ары ал тибет элинин руханий лидери гана болорун жарыялаган.

Калк түзөтүү

Улуттук курамы, % 2000, эл каттоо 2010-жылдагы эл каттоо [1]
тибеттиктер 92.8 90.48
Хан кытайлары 6.1 8.17
Башка 1.1 1.35

Акимчилик бөлүнүшү түзөтүү

ТАР административдик жактан 6 шаардык районго жана 1 жөнөкөй районго бөлүнөт.

 
Тибет АРнын бөлүнүшү
Тибет Өзэркин Району Сан Кыргыз аталышы Латын варианттары Тибет . Уайлинин транскрипциясы кит. Пиньинь
</img>
1 Ngari Ңгари མངའ་ རིས་ ས་ ཁུལ ། мнга 'рис са хул 阿里 地区 Âlǐ dìqū
2 Нагчу Нагчу ནག་ ཆུ་ ས་ ཁུལ ། наг чу са хул 那曲 市 Nàqū shì
3 Чамдо Камдо, Чамдо ཆབ་ མདོ་ གྲོང་ ཁྱེར ། чаб мдо са хул 昌 都市 Чанду ши
4 Shigatse Шигадзе གཞིས་ ཀ་ རྩེ་ གྲོང་ ཁྱེར ། гжис ка ртсе са хул 喀则 市 Rìkāzé shì
5 Лхаса Лхаса ལྷ་ ས་ གྲོང་ ཁྱེར ། lha sa grong khyer 拉萨 市 Lāsà shì
6 Шаннан Шаннан, Лхока ལྷོ་ ཁ་ ས་ ཁུལ ། lho kha sa khul 山 南市 Shannán shì
7 Nyingchi Нъиңгчи ཉིང་ ཁྲི་ གྲོང་ ཁྱེར ། nying khri sa khul 林芝 市 Línzhī shì

Саясат түзөтүү

Куралдуу күчтөр түзөтүү

Батыш аскер округунун Тибет аскер округунун штаб-квартирасы Лхасада жайгашкан; Шигацэде — 52-Тоодогу комбинация-лык бригаданын штабы; Ныинчиде — 53-чу тоо комбинация-лык бригадасынын штабы. Тибеттин бардык райондорунда элдик куралдуу милициянын бөлүмдөрү.

Экономика түзөтүү

 
Тибеттеги жайыттар
 
Тоолуу өрөөндөгү айыл

Тибеттиктердин негизги бөлүгү айыл чарбасында жана экономиканын мамлекеттик эмес секторлорунда иштешет. Кол өнөрчүлүк, мал чарбачылыгы, элдик медицина жакшы өнүккөн. ТАРдын негизги айыл чарба району Брахмапутра дарыясынын өрөөнү болуп саналат. Айыл чарба продукциясынын басымдуу бөлүгү ички рынокко кетет. Мал чарба продуктыларынын бир бөлүгү гана (тери, жүн, ж.б.) Тибеттен тышкары экспорттолот.

2007-2008-жылдары экономикалык өсүштүн рекорддук темпи (12%) болгон. Буга жогорку түшүмдүүлүк, ошондой эле Тибеттин уникалдуу климатында өскөн сейрек кездешүүчү өсүмдүктөрдү колдонгон салттуу тибет медицинасынын продукциясына дүйнөлүк суроо-талаптын өсүшү өбөлгө түздү. Пайдалуу кендердин олуттуу запастары ( көмүр, нефть, калий тузу жана көптөгөн сейрек кездешүүчү элементтер) чалгындалган, бирок алардын кендери иш жүзүндө иштетиле элек. Инфраструктура өнүкпөгөн бойдон калууда, бирок КЭР бийликтери темир жолдорду, автомобиль жолдорун, аэропортторду жана түтүктөрдү курууга чоң инвестиция салууда.

 
Тибеттеги геотермалдык электр станциясы

2020-жылдын аягында Тибет автономиялык районунун дүң региондук продуктысы 7,8 өстү. 2019-жылга салыштырмалуу % жана 190 миллиард юанды (болжол менен 29,2 миллиард доллар) ашты. Тибеттин шаарларында жана айылдарында жан башына эсептегенде 2020-жылы колдогу киреше 10го өстү % жана 12.7 % тиешелүүлүгүнө жараша.

2021-жылдын январынан сентябрына чейин Тибеттин ИДПсы 7,2 өсүү менен 144,04 миллиард юанды (болжол менен 22,5 миллиард доллар) түздү. % жылдык негизде. Тибеттин ири енер жай ишканалары тарабынан тузулген кошумча нарк керсетулген мезгилдин ичинде 13,8 эсе осту % жана 21,9 2020 жана 2019-жылдын ушул эле мезгилинин көрсөткүчтөрүнө салыштырмалуу %.

Айыл чарба түзөтүү

Тибет Өзэркин районунда жайыт мал чарбасы ( топоз багуу) жана күнөсканада жашылча өстүрүү (жергиликтүү климаттын катаал шартына туруктуу редиска, картошка, кабак, помидор, бадыраң, капустанын өзгөчө сорттору) өнүккөн. Күн батареялары жана шамал турбиналары менен жабдылган күнөсканалар курулууда. 2019-жылы Тибетте жашылча айдалган аянт 25,74 миң гектарга жетип, өндүрүш көлөмү 970 миң гектарды түздү. тонна.

Тибетте жылына 1 миллион тоннадан ашык эгин жыйналат. 2020-жылдын аягында автономиялуу облуста жылаңач арпа өндүрүүнүн көлөмү 795 миң тоннаны түздү (арпа айдоо аянты 138,7 миң гектарга жетти), жашылча – 843,4 миң тонна, эт жана сүт – 769,6 миң тоннаны түздү. . тонна. Арпа Тибетте сыра, печенье жана уксус өндүрүү үчүн колдонулат.

Туризм түзөтүү

 
Лхаса

2021-жылдын биринчи жарымында Тибетке 17,58 миллион турист келген (+ 110,9 % жылдык), туризмден түшкөн киреше 138,1ге өстү % түздү жана 17,95 млрд юанды (2,8 млрд долларга жакын) түздү. АКШ).

2021-жылдын биринчи үч чейрегинде Тибет 36,89 миллион туристти, анын ичинде ички жана чет элдик саякатчыларды кабыл алды. Бул көрсөткүч 15,2 болгон 2020-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу % көп. Ошол эле учурда 2021-жылдын январь айынан сентябрга чейин туризмден түшкөн киреше 26,6 пайызга өстү. % жылдык мааниде жана 42,4 млрд юанды түздү.

Энергия түзөтүү

13-беш жылдык планда (2016-2020-жылдар) ТАПта бир нече электр станциялары курулуп ишке киргизилди, бул Тибеттин жазгы жана кыш мезгилиндеги электр энергиясынын тартыштыгын азайтты, ошондой эле аймактын чегинен тышкары электр энергиясын жеткирүүгө шарт түздү. 2015-жылы Тибет биринчи жолу электр энергиясын коңшу Цинхай провинциясына экспорттосо, 2018-жылы Гансу жана Шэньсиге, 2020-жылы Пекин менен Шанхайга жеткире баштаган. 2015-жылдан 2021-жылдын жай айынын аягына чейинки мезгилде Тибеттен өлкөнүн башка аймактарына 9 миллиард кВт саатка жакын электр энергиясы берилген.

Эл аралык соода түзөтүү

2021-жылдын биринчи сегиз айында Тибет автономиялык районунун тышкы соода жүгүртүүсү 125,07 пайызга өстү. 2,36 млрд юанды (болжол менен 365 млн АКШ доллары) түздү. Анын ичинде облустун экспорту 64,76га өскөн % 1,17 млрд юанга чейин, ал эми импорт - 252,12 % 1,19 млрд юанга. Тибеттин эң ири тышкы соода өнөктөштөрү Непал жана Германия Федеративдүү Республикасы.

Жыргалчылык түзөтүү

2021-жылга карата мамлекеттик сектордогу эмгек акы боюнча Тибет Пекин менен Шанхайдан.

Транспорт түзөтүү

 
Тибеттеги экспресс жолу
 
Лхаса вокзалы
 
Лхаса Гонгар аэропорту

2021-жылдын январь айына карата Тибет автономиялуу аймагындагы пайдаланууга берилген автожолдордун узундугу 117 миң кмден ашыкты түздү, бул 50 2015-жылдын аягына караганда % көп. Тибеттеги темир жолдордун жалпы узундугу 2020-жылдын аягында 954 чакырымга жеткен. Кошумчалай кетсек, 2020-жылдын аягында Тибетте 130 авиакомпания иштеп, Тибет аэропортторунун жүргүнчүлөр агымы 5,18 миллион адамды түздү.

Унаа түзөтүү

Тибет негизги жолдор болуп саналат Godao 109 ( Пекин - Ланчжоу - Лхаса ), Godao 214 ( Синин - Чамдо - Мандалай ), Godao 219 ( Каргалык - Лхаса ), Godao 317 ( Чэнду - Seni ), Godao 318 ( Шанхай - Nyalam - Катманду ) жана Годао 345 ( Цидун- Сэни).

Темир жол транспорту түзөтүү

Тибеттеги негизги темир жол линиялары: Цинхай-Тибет темир жолу (2006) жана Лхаса-Шигаце темир жолу (2014). А 435-чакырымга жогорку ылдамдыкта энергиясы менен темир жол Lhasa- бар Шаннан - Нингчи (2021). Чэнду менен Лхасаны бириктире турган Сычуан-Тибет темир жолу курулууда.

Аба транспорту түзөтүү

  • Лхаса Гонгар аэропорту ( Шаннан )
  • Мира Шигаце аэропорту ( Шигацэ )
  • Бамда аэропорту ( Чамдо )
  • Нинчи Манлинг аэропорту ( Ньингчи )
  • Нгари Гунса аэропорту ( Нгари )

Тибет аба жолдору Лхаса Гонгар аэропортунда жайгашкан.

2020-жылы Тибет аэропорттору 5,18 миллион жүргүнчүнү тейлеген. 2021-жылга карата Тибетте 130 аба каттамдары иштеп, аймакты 61 шаар менен байланыштырат. Лхундзе, Тингри жана Буранг округдарында үч жаңы аэропортту куруу пландаштырылууда.

Суу транспорту түзөтүү

Жылуу мезгилде, Брахмапутра дарыясынын жана айрым көлдөр (анын ичинде Ямжо-Юмцо жанаMapam-Yumtso ) чакан моторлуу кайыктар жана кемелер менен бороз салып жатышат.

Маданият түзөтүү

 
Яки Тибет кыштагында

Тибет автономиялуу районунда бир катар газеталар жана журналдар чыгарылат. Эң чоң гезит - Сизан Рибао .

Илим жана билим түзөтүү

Лхасада дүйнөдөгү эң чоң оптикалык телескоп курулууда.

  1. Tibet's population tops 3 million; 90% are Tibetans(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Текшерилген күнү 25 -январь (үчтүн айы) 2013. Түп булактан архивделген күнү 1 -февраль (бирдин айы) 2013.