Асан Ормушев

Асан Сулайманович Ормушев (1951) – кыргыздын заманбап тарыхчыларынын бири, тарых илимдеринин доктору,профессору.Кыргыз Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмери. Эл аралык Кувейт университетинин ректорунун кеңешчиси.

Кыскача өмүр таржымакалы

Асан Сулайманович Ормушев 1951-жылдын 3-сентябрында Кыргызстандын Ысык-Көл облусунун Ысык-Көл районуна караштуу Тору-Айгыр кыштагында туулган.

Асандын чоң атасы Ормуш өз доорунда мекеге барган ажы болгон.

Асандын атасы Сулайман колунан көөр төгүлгөн уста болгон, апасы Жумабүбү экөө тең карапайым, турмуш тиричиликтерине тың, эл ичинде кадыр-барктуу адамдар эле.

Асан – бир үйдүн жалгыз баласы болгондуктан ата-энеси бүт мээримин төгүп чоңойтушкан. Бирок, жалгыз балабыз деп, обу жок эркелетпестен айылдагы бардык балдардай эле нукура кыргыз үй-бүлөсүнүн тарбия-таалимин беришкен.

Ал орто мектепте окуп жүргөндө «Манас», «Семетей», «Сейтек» эпостору айылдык дүкөндөрдө сатыла баштаган. Ошол жылдары Сулайман Ормушев «Манастын» үч томдугун сатып алып, дайыма эл алдында Асанга окутчу эле.

1969-жылы ал кездеги СССРдин 50 жылдыгы атындагы Кыргыз Мамлекеттик Университетинин тарых факультетине тапшырат.

Студент кезден берки досу Аскар Беделбаев мырза Асан Ормушевдин жаш чагын мындайча эскерет:

“Окууга өткөн күндөн тарта экөөбүз тең үйдө, ал атасынын бир тууганы, академик Сатар Ильясовичтикинде, мен жакын туугандарыбыздыкында жашап калдык. Бул да биздин достуктун бекемделишине өбөлгө болду. Көбүнесе сабактан же китепканадан кийин бири-бирибиздин үйлөрүбузгө көп баргандыктан эки тарап тең бизди өз балдарындай кабыл ала, ишеним көрсөтүшчү. Айрыкча, Сатар Ильясовичтин нускалуу китептери биздин мамилени бекемдеп, тарыхка болгон ынтызарлыгыбызды арттыра, келечекте илим жолуна түшүүбүзгө себепкер болду. Асакем жаратылышынан тынчы жок, жаны тыным албаган эмгекчил жана изденич инсан. Республикабыздагы коомдук-саясий иштерге гана аралашпастан, алыскы чет өл­көлөрдүн – Түркия, Иран, Сауд Аравиясы, Египет, Кувейт мамлекеттеринин Кыргызстандагы өкүлдө­рү менен тыгыз байланышта иштеп келет”, - дейт А.Беделбаев.

Асан Ормушев 1974-жылы СССРдин 50 жылдыгы атындагы Кыргыз Мамлекеттик Университетинин тарых факультетин ийгиликтүү аяктаган.

1974-жылы илимий ишке киришип, кенже илимий кызматкер болуп Улуттук илимдер академиясында иштей баштаган.

Кыргызстандын жумушчу табынын тарыхы жаатында илимий изилдөөсүн жүргүзүп, 1983-жылы 9-мартта «Кыргызстандагы жумушчулардын өнүгүүсү» деген темада кандидаттык диссертацияны коргогон.

1994-жылдын башында Кыргыз Республикасынын Премьер-министри Апас Жумагуловдун буйругу менен «Манас» эпосунун 1000 жылдыгын өткөрүү боюнча атайын дирекция уюштурулуп, Таластагы театралдашкан оюн-зоокту уюштуруунун директору болуп Асан Сулайманович Ормушев, директордун орун басарлыгына Аскар Беделбаев дайындалган.

«Төрөкул Айтматов» аттуу илимий-документалдуу фильмдин сценарийи үчүн 1994-жылы 26-январда Ч.Айтматов атындагы Эл аралык коомдук академиянын академиктигине шайланган. Төрөкул Айтматов жөнүндө бир нече илимий макалаларды жазган. Чыңгыз Айтматов уюштурган «Диалог Евразия» платформасы аркылуу Ч.Айтматовдун чыгармаларына арналган бир нече конференцияларды өткөргөн.

1995-жылдын сентябрынан 1997-жылдын сентябрына чейин Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн Аппаратында идеология бөлүмүн жетектеген. 1997-жылдын август айынан 2000-жылдын январь айына чейин Ататүрк фондунун Генералдык директорлук милдетти аткарган.

1999-жылы ал Бишкек шаарында эл аралык Кыргыз-Кувейт университетин негиздейт, 2000-жылдын 1-февралынан тартып анын туңгуч жана бирден-бир ректору болот.

Университеттин Коомдук фондунун 2004-жылы 7 ноябрдагы чечими менен бул университетке Махмуда Кашгари-Барсканинин ысымы ыйгарылган.

Ушул тапта окуу жай Махмуд Кашгари Барскани атындагы Чыгыш университети катары кеңири таанымал. Анын алгачкы ректору – профессор Асан Ормушев.

2011-жылдын июнь айынан 2018-жылынын июль айына чейин Кувейт университетинин ректордун кеңешчиси болуп эмгектенген. 2018-жылдын август айынан баштап 2021-жылга чейин Эл аралык Кувейт универститенин ректорлук кызматын аткарган. 2021-жылдын сентябрь айынан баштап Эл аралык Кувейт универститенин ректордун кеңешчиси болуп иштеп жатат.

Саясий ишмердиги

1980-жылдардын аягында ыраматылык СССРдин камчысы күч болуп турган маалда Кыргызстанда да жаштар ойгонуп, кыргыз тили, мекен ыйыктыгы, мамлекеттин көз каранды эместиги жөнүндө кеп боло баштаганда Асан Ормушев көч башында жүрдү.

Ал кыргыз тагдырын ойлогон “Асаба” Улуттук кайра жаралуу саясий партиясын түзгөндөрдүн бири, бир катар жылдар бою партиянын лидери болду.

КДКнын белдүү өкүлү, Башкармалыгынын мүчөсү болду.

Ал Республиканын коомдук саясий иштерине дайыма катышат.

Кыргыз Республикасынын Президентинин 1992-жылдагы жардыгы менен кыргыздардын Бүткүл дүйнөлүк 1-курултайын өткөрүүгө катышкан.

1999-жылы Ататүрк атындагы илимий – изилдөө борборунун илимий кеңешинин мүчөлүгүнө шайланган (Түркия), Кыргыз Республикасынын Достук коомунун астындагы Кыргыз-Кувейт коомунун президенти. "Билим жана тарбия" журналынын редколлегиясынын мучосу. Эл аралык Кувейт университетинин окуумуштуулар кеңешинин мучосу.

Үй-бүлөсү

Үй-бүлөсү бар. Жубайы – Асипа.

Алардын төрт баласы, сегиз небереси бар.

Илимий жана ректордук иши

Кыргыз тарыхчылар тобу "Кыргыз Тарых Коому" эл аралык коомдук бирикмесинин Уюштуруу жыйынында. Солдон оңго: Аскарбек Беделбаев, Бекбосун Бөрүбашев, Эгемберди Маанаев, Акылбек Жуманалиев, Асан Ормушев жана түрколог Кадыралы Конкобаев. 11.02.2012. Т. Чоротегиндин сүрөтү.

Асан Ормушев 200гө жакын илимий макалалардын, анын ичинен 20дан ашык брошюралардын, окуу китептердин автору катары жумурай журтчулукка таанымал тарыхчы, илимпоз.

2010-жылы октябрь айында Кыргызстандагы Махмуд Кашгари-Барскани атындагы Чыгыш университетине Англиянын Оксфорд шаарынын мэриясынын атайын чечими менен Европа менен Чыгыш мамлекеттеринин ортосундагы экономикалык, маданий байланыштарды чыңдоодогу жетишкендиктери жана жаштарга эл аралык деңгээлдеги билим, тарбия берүүдөгү артыкчылыгы үчүн ыйгарылган «Алтын Пальмира» эл аралык жогорку наамына жетиштин өзү эле Асан Ормушевдун жетекчилиги менен аталган окуу жай зор иштерди бүтүргөндүгүн кабарлайт.

2012-жылдын 11-февралында “Кыргызстан Тарых Коому” эл аралык коомдук бирикмесинин уюштуруу жыйынына катышты.

Илимий жыйындарга катышуусу

Бишкек, Алма-Ата, Астана, Тараз, Чымкент, Талды-Коргон, Ташкент, Душанбе, Стамбул, Анкара, Анталия, Сивас, Деңизли-Памуккала, Тевриз, Тегеран, Мешкет, Түндүк Кипр-Левкоша, Баку, Кутаиси, Москва, Казань, Нью-Йорк, Монтана, Каир, Эль-Кувейт, Дубай, Мекка, Медина, Амман, сыяктуу шаарларда өткөн эл аралык илимий конференцияларга, жыйындарга, симпозиумдарга катышкан.

Наамдары. Сыйлыктары

Эл аралык Айтматов академиясынын академиги (1994).

Кыргыз Республикасынын Ардак грамотасы менен сыйланган (2011-жылдын ноябры).

Ысык-Көл облусунун, Ысык-Кол районун ардактуу атуулу медалы менен сыйланган (2008).

Кыргыз Республикасынын жаштар иштери боюнча министирлигин ардак грамотасы менен сыйланган (2011).

Бүткүл союздук жаш илимпоздордун коомдук илимдер боюнча өткөрүлгөн конкурсунун лауреаты.

"Кыргыз Республикасынын илимине эмгек сиңирген ишмер" деген ардактуу наам ыйгарылган. (2018).

Кыргыз Республикасынын билим беруунун отличниги, Төш белгиси менен сыйланган (2001).

"Бишкек" шаардык кенешинин ардак грамотасы менен сыйланган (2015).

Кыргыз Республикасынын маданият министирлигин "Маданияттын мыкты кызматкери" төш белгиси менен сыйлангансыйланган (2007).

Эмгектеринин тизмеси

Кыргыз элинин 20-кылымдагы жана көөнө тарыхына, ислам тарыхына, ислам цивилизациясына байланыштуу илимий макалалардын жана бир нече монографиянын автору.

Анын калеминен 200дөй илимий жана публицистикалык эмгектер, анын ичинде: «Нарын каскадынын оттору» (1981), «Рост культурно-технического уровня рабочих-строителей Киргизстана» (1982), «Улуттук жумушчулардын тарыхынан» (1992), «Алыскы сапарда» (1992), «История кыргызов и Кыргызстана» (1996, жогорку окуу жайлардын студенттерине арналган окуу китебин жазууга катышкан), «Ислам цивилизациясы» (2003), «Себат – билим берүү уясы» (2007), «Аль-Харамга зыярат» (2009), «Себат – колыбель знаний» (2010), «21-кылымдын жаңы муундары» (2011), «Кыргыз-Кувейт мамилеси» (2011) аттуу илимий-монографиялар, окуу китептери жана илимий-публицистикалык жыйнактар жаралган.

• А. С. Ормушев. Рост культурно-технического уровня рабочих-строителей Киргизстана. - Фрунзе: Илим, 1982. - 111 с.
  
• «Улуттук жумушчулардын тарыхынан» (1992)
  
• «История кыргызов и Кыргызстана» (1996, жогорку окуу жайлардын студенттерине арналган окуу китебин жазууга катышкан)
  
• «Ислам цивилизациясы» (2003)
  
• «Кыргыз-Кувейт мамилеси» (2011)

Адабият

• Асанов У.А., Джуманазарова А.З., Чоротегин Т.К. Кыргызская наука в лицах: Краткий исторический и био-библиографический свод / Отв. ред. У.А.Асанов. - Бишкек: Центр госязыка и энциклопедии, 2002. - 544 стр., илл., карты. (ISBN 5-89750-142-4) [мында 456-бетте.)]
  

Интернеттеги шилтемелер

• http://www.azattyk.org/content/Kyrgyzstan_Politics_Round_Table/2144612.html
  
• http://www.akbashat.kg/8-10.php(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://dap.kg/index.php/component/content/article/13-2011-12-12-10-05-20(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://kabar.kg/rus/society/full/19751(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://www.kyrgyztuusu.kg/maaniluu-maek/3259-kutman-kurak.html(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://www.presskg.com/tuusu/10/1005_13.htm Archived 2016-08-25 at the Wayback Machine
  
• http://kg.fgulen.com/maalimat-bulaktari/26630-kasgarli-mahmut.html(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://www.kyrgyztuusu.kg/maaniluu-maek/4184-taanymal-taryhchy-mykty-okutuuchu.html(жеткиликсиз шилтеме)
  
• http://www.barakelde.org/news:21293/
  
• http://kgz.chygysh.kg/content/blogcategory/2/31/ Archived 2012-07-02 at the Wayback Machine
  
• http://www.obrazovanie.kg/uchrezhdenija/visshee/universiteti/vostochnij_universitet Archived 2012-03-04 at the Wayback Machine